Kalmukya veya Kalmıkya (Kalmukça: Хальмг Таңһч, Rusça: Респу́блика Калмы́кия), Rusya'ya bağlı bir cumhuriyettir. En dikkat çeken özelliği Avrupa sınırları içinde Budizm'in en yaygın din olduğu tek bölge olmasıdır.1
Kalmukların ataları Oyratlar, Güney Sibirya steplerindeki İrtiş Nehri kıyılarından Aşağı İdil bölgesine 1630 yıllarında gelmişlerdir. İdil deltası üzerinde kuzeyde Saratov’dan güneydeki Astrahan’a kadar olan geniş steplere yerleşmiş, burada Kalmuk Hanlığı'nı kurmuşlardır.
Yerleşmelerinden 25 yıl sonra Kalmuklar Rus Çarına bağlanmışlardır. Ruslarla anlaşma yaparak, Rusya’nın güney sınırını koruma karşılığında Rus sınır yerleşimlerinde ticaret yapma ayrıcalığı kazanmışlardı. Ancak bu bağlılık daha çok sembolik kalmıştır. Kalmuk hanları genellikle “Göçebelerin Büyük Yasası” (Iki Tsaadzhin Bichig) adını verdikleri kurallara göre kendi kendine yönetim uygulamışlardır.
18. yüzyılın ortalarına doğru Ruslar Kalmukların içişlerine daha fazla karışmaya başlar. Bunun üzerine 1770 yılında son Kalmuk hanı Ubashi Han halkını anayurtları Çungarya’ya geri götürme kararı alır. Yaklaşık 168.080 kadar Kalmuk Ubashi Han’ın liderliğinde Orta Asya’nın diğer ucundaki vatanlarına doğru yola çıkar. Yolda Kazaklar ve Kırgızlarla savaşan, bir taraftan da açlık ve susuzluğa maruz kalan Kalmukların çoğu ölür. Aylarca süren zorlu yolculuğun sonunda yalnızca 66.073 kadar Kalmuk, Mançuların denetimindeki Sincan’a ulaşır.2
Çariçe Katerina Kalmuk Hanlığını feshederek bölgeyi Astrahan valisine bağlar. Rusya’da kalan Kalmuklar savaşlarda Rusya adına savaşmış, yavaş yavaş yerleşik bir yaşam tarzını benimsemişlerdir.
Ekim Devrimi'nden sonra çoğu Beyaz Ordu saflarında çatışan bazı Kalmuk gruplar yurt dışına kaçtı. Kalmuk diasporası Türkiye'de bir süre kaldıktan sonra, Yugoslavya, Bulgaristan, Çekoslovakya ve Fransa'ya dağıldı. Sovyet yönetimi geride kalanları sert bir şekilde cezalandırmış, çok sayıda kişiyi idam etmiştir.
Kalmukya 4 Kasım 1920'de, Sovyetler Birliği içinde özerk bir bölge (oblast) olarak ilan edildi; 1935'te ise, özerk bir cumhuriyet oldu. Stalin döneminde Budist manastırları kapatıldı; Kalmuk dini metinleri yakıldı; 1932-1933 yılları kollektivizasyon döneminde yaklaşık 60.000 kişi açlıktan öldü.
II. Dünya Savaşı sırasında Kalmukya Nazi işgaline uğradı. 1943'te Sovyetler bölgeyi geri aldı; Sovyet yönetimi Nazilerle iş birliği yaptıkları gerekçesiyle işbirlikçi Kalmukların Orta Asya ve Sibirya'ya sürdü. Yarısı, yolda; geriye kalanların büyük bir bölümü de Sibirya'da öldü. Ancak 1957'de Kruşçev'in izniyle yurtlarına geri dönebildi. 1958'de Kalmukya, yeniden özerk Sovyet cumhuriyeti oldu. Sovyetler Birliği'nin dağılmasından sonra, Rusya Federasyonu'na bağlı özerk bir cumhuriyet olarak varlığını sürdürmektedir.
Kalmukya, Moskova zaman dilimindedir (MSK/MSD). UTC'e göre saat farkı +0300 (MSK)/+0400 (MSD)
Önemli nehirleri:
Kalmukya, Hazar Denizi kıyısında yer alır. Bundan başka Kalmukya sınırları içinde birkaç göl bulunur. Bunlar:
Kalmukya’nın doğal kaynakları kömür, petrol ve doğalgazdır.
Kalmukya karasal iklime sahiptir. Yazları çok sıcak ve kuru, kışları ise soğuk ve kar yağışlıdır.
2002 istatistiklerine göre Kalmuklar nüfusun %53,3’nü oluşturmaktadır. Diğer gruplar Ruslar (%33,6), Darginler (7.295 ya da %2,5), Çeçenler (5.979 ya da %2), Kazaklar (5.011 ya da %1,7), Türkler (3.124 ya da %1,1), Ukraynalılar (2.505 ya da %0,9), Avarlar (2.305 ya da %0,8), Almanlar (1.643 ya da %0,6).
| Etnik Grup | sayım 1926 | sayım 1939 | sayım 1959 | sayım 1970 | sayım 1979 | sayım 1989 | sayım 2002 | sayım 2010 |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| sayı | yüzdelik | sayı | yüzdelik | sayı | yüzdelik | sayı | yüzdelik | sayı |
| Kalmuklar | 107.026 | %75,6 | 107.315 | %48,6 | 64.882 | %35,1 | 110.264 | %41,1 |
| Ruslar | 15.212 | %10,7 | 100.814 | %45,7 | 103.349 | %55,9 | 122.757 | %45,8 |
| Diğerleri | 19.356 | %13,7 | 12.555 | %5,7 | 16.626 | %9 | 34.972 | %13 |
Halkın çoğunluğunu Tibet Budistleri ve Ortodoks Hıristiyanlar oluşturur. Ayrıca önemli miktarda da ateist bulunmaktadır. Kalmuk disporası 1923'te Belgrad'da bir Budacı tapınağı kurmuş; ancak tapınak savaşta yıkılmıştır. II. Dünya Savaşı'ndan sonra Belgrad'daki Kalmuklarının çoğu, Almanya ve ABD'ye göç etmiştir. Günümüzde Kalmuklar, dünyanın dört bir yanına dağılmış durumdadır. Kalmukların en yoğun yaşadığı Amerikan eyaleti olan New Jersey'de bir Kalmuk Budist tapınağı bulunmaktadır. Kırgızistan’ın Karakol bölgesinde yaşayan "Sart Kalmuklar" ise Kırgız kültürüne uyum sağlayarak Müslümanlığa geçmişlerdir; Kırgızca konuşmaktadırlar.
Orijinal kaynak: kalmukya. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page