Hipokondriyazis veya hipokondriya (ingilizce: hypochondria) kişinin ciddi bir hastalığa yakalanma konusunda aşırı ve gereksiz endişe duyması durumudur. Eski bir kavram olan hipokondrinin anlamı defalarca değişti.1 Bu zayıflatıcı durumun, gerçek bir tıbbi teşhis olmamasına rağmen beden veya zihin durumunun yanlış algılanmasından kaynaklandığı iddia edildi.2 Hipokondriyazisi olan kişiye hipokondriyak denir. Hipokondriyaklar, bulgu ne kadar küçük olursa olsun, saptadıkları herhangi bir fiziksel veya psikolojik bulgu hakkında gereğinden fazla alarma geçerler ve ciddi bir hastalıkları olduklarına veya teşhis edilmek üzere olduklarına ikna olurlar.3
Çoğu zaman hipokondriya doktor kişiyi değerlendirdikten ve bulgularla ilgili endişelerinin altında yatan tıbbi bir temeli olmadığı konusunda güvence verdikten sonra bile devam eder veya tıbbi bir hastalık varsa, endişeleri hastalık seviyesi için uygun olanın çok üzerindedir.
Aynı zamanda hipokondriyatik durumda olma eylemi olan hipokondriyaizme akut hipokondriyalizm de atıfta bulunulur.4
Birçok hipokondriyak endişelerinin katalizörü olarak mide-bağırsak sorunları, kas yorgunluğu veya çarpıntılar gibi belirli bir belirtiye odaklanır.
Kişiye hipokondriya teşhisi konulması için hasta belirtileri en az 6 ay yaşamalıdır.5
Uluslararası Hastalık Sınıflandırması (ICD-10), hipokondriyayı ruhsal ve davranışsal bozukluk olarak sınıflandırır.6 Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı'nda DSM-IV-TR, "Hipokondriyazis" hastalığını somatoform bozukluk7 olarak tanımladı ve bir çalışma bunun yaklaşık %3'ünü etkilediğini gösterdi.
2013 DSM-5, hipokondriyazis tanısının yerine somatik semptom bozukluğu (%75) ve hastalık kaygı bozukluğu (%25) ile yer değiştirdi.89
Hipokondriya genellikle küçük bedensel veya zihinsel semptomların ciddi bir hastalığı, sürekli kendi kendini muayene etmeyi ve kendi kendine teşhis ve kişinin bedeniyle meşgul olduğunu gösterebileceğine dair korkularla tanımlanır. Hipokondriyalı kişi, doktorların teşhis konusundaki şüphelerini ve inançsızlıklarını ifade eder ve doktorların ciddi bir tıbbi durumun yokluğuna ilişkin güvencesinin inandırıcı olmadığını veya kısa süreli olduğunu bildirir. Ayrıca, birçok hipokondriyak, doktorların varlığında veya bir tıbbi tesisinde "beyaz önlük sendromu" olarak bilinen durumda yüksek tansiyon, stres ve kaygı yaşar.
Birçok hipokondriyak, doktorlardan, aileden veya arkadaşlardan sürekli güvence ister ve bu bozukluk, hipokondriyak birey için ayrıca aileleri ve arkadaşları için zayıflatıcı bir zorluk haline gelebilir.10
Bazı hipokondriyak bireyler herhangi bir hastalığı hatırlatmaktan tamamen kaçınırken diğerleri bazen takıntılı şekilde, sık sık tıp tesislerini ziyaret eder. Bazı hastalar bunun hakkında hiç konuşmayabilir.
Hekimler, herhangi bir hastalığa sahip insanların %50'sinde hipokondriya bulgularının olduğunu belirlemişlerdir. Hipokondriya oldukça yaygın bir hastalık olmasının yanı sıra bireyde sıkça diğer hastalıklarla eş zamanlı olarak da görülebilmektedir. Genellikle 20 yaşlarında başlar ve yaş ilerledikçe semptomların görülme sıklığı artar. Hipokondriyanın takınaklı zorlayıcı (obsesif kompulsif) bozukluğun bir türevi olduğu düşünülmektedir.
Hipokondriyazis, somatik abartma (amplifikasyon) bozukluğu olarak sınıflandırılır; vücudun veya zihnin durumuna karşı aşırı uyanıklığı ve ilk algılara olumsuz bir şekilde tepki verme eğilimini içeren bir "algı ve biliş" bozukluğudur11— zayıflatıcı hipokondriya birçok şekilde kendini gösterir.
Bazı insanlar onları aile, arkadaşlar ve doktorlarla görüşmeye iten çok sayıda müdahaleci düşünceye ve fiziksel duyumlara sahiptir. Örneğin hafif öksürüğü olan bir kişi tüberküloz olduğunu düşünebilir.12 Ya da bağırsaklar gibi vücuttaki organların çıkardığı sesler tedavi gören hastalara hipokondriyazis ile çok ciddi bir hastalığın belirtisi olarak görülebilir.13
Bazı insanlar herhangi bir hastalığın hatırlatılmasından o kadar korkarlar ki görünüşte küçük bir sorun için tıp uzmanlarından kaçınır, hatta bazen ciddi bir durum varken bile sağlıklarını ihmal etme noktasına gelir ve teşhis konulamaz.
Bazıları da yaşamı tehdit eden bir hastalıkları olduğundan ve hiçbir doktorun onlara yardım edemeyeceğinden emin olarak umutsuzluk ve depresyon içinde yaşar.
Bazıları da bu hastalığı geçmişteki kötülüklerinin cezası olarak görür.14
Hipokondriyaya sıklıkla diğer psikolojik bozukluklar eşlik eder. Bipolar bozukluk, klinik depresyon, takıntılı-zorlayıcı bozukluk (ing: obssesive-compulsive disorder) (OKB), fobiler ve somatizasyon bozukluğu hipokondriyak kişilerde en sık eşlik eden durumlardır, hem de hayatlarının bir noktasında genelleştirilmiş kaygı bozukluğu tanısı almışlar.15
Hipokondriyak birçok insan, takıntılı-zorlayıcı bozukluk bulgularına çok benzeyen, zorlayıcı kontrollerin izlediği davetsiz düşünceler döngüsü yaşar. Ancak hipokondriaklar bir hastalığa yakalanmaktan korkarken, OKB hastaları bir hastalığa yakalanmaktan veya bir hastalığı başkalarına bulaştırmaktan endişe duyarlar.16 Bazı insanlar her ikisine de sahip olsa da, bunlar farklı koşullardır.17
Hipokondriyazisli hastalar genellikle depresyon ve kaygının kendi fiziksel bulgularını ürettiğinin farkında değildir ve bu belirtileri başka bir zihinsel veya fiziksel bozukluğun veya hastalığın belirtileri ile karıştırır. Örneğin, depresyonlu kişiler genellikle iştahta ve kilo dalgalanmalarında, yorgunlukta, cinsiyete ilgide azalma ve genel olarak yaşamdaki motivasyonda değişiklikler yaşarlar.18
Yoğun kaygı, hızlı kalp atışı, çarpıntı, terleme, kas gerginliği, mide rahatsızlığı, baş dönmesi, nefes darlığı ve vücudun belirli bölgelerinde (eller, alın vb.) uyuşma veya karıncalanma ile ilişkilidir.19
Bir kişi diyabet veya artrit gibi tıbbi bir hastalığa yakalanmışsa genellikle depresyon gibi psikolojik sonuçlar olur. Hatta bazıları intihara meyilli olduğunu bildirir.20 Aynı şekilde, depresyon veya kaygı gibi psikolojik sorunları olan biri bazen bu duygusal dalgalanmaların fiziksel tezahürlerini genellikle tıbbi olarak açıklanamayan bulgular olarak yaşar.21
Yaygın bulgular baş ağrıları; karın, sırt, eklem, rektal (anal) veya idrar ağrısı; mide bulantısı; ateş ve/veya gece terlemeleri; kaşıntı; ishal; baş dönmesi; veya denge sorunlarıdır.
Tıbben açıklanamayan belirtilerin eşlik ettiği hipokondriyak birçok kişi doktorları tarafından anlaşılmadıklarını düşünür ve doktorlarının tekrar tekrar belirtilerde kendilerini rahatlatamadıklarından hüsrana uğrarlar.22
Hipokondriyazise genetik katkı muhtemelen orta düzeydedir ve kalıtım derecesi tahminleri %10-37 civarındadır.
Paylaşılmayan çevresel faktörler (yani, aynı ailedeki ikizler arasında farklılık gösteren deneyimler), hastalık korkusu ve hastalık mahkumiyeti gibi durumun temel bileşenlerindeki varyansın çoğunu açıklar. Buna karşılık, paylaşılan çevresel faktörlerin (yani aynı ailedeki ikizler tarafından paylaşılan deneyimler) hipokondriyazise katkısı yaklaşık olarak sıfırdır.23
Tam olarak hangi paylaşılmayan çevresel faktörlerin tipik olarak hipokondriyaya neden olduğu hakkında çok az şey bilinmesine rağmen, hastalıkla ilgili bilgilere maruz kalma gibi belirli faktörlerin sağlık kaygısında kısa vadeli artışlara yol açtığına ve bireysel vakalarda hipokondriyaya katkıda bulunduğuna yaygın olarak inanılır.
Aşırı koruyucu bakım verenler ve küçük sağlık sorunlarına aşırı odaklanma da hipokondriazisin olası nedenleri olarak gösterilmiştir.24
Medyada ve internette kanser ve multiple skleroz gibi ciddi hastalıklarla ilgili makaleler, TV şovları ve reklamlar bu hastalıkları genellikle rastgele, belirsiz ve bir şekilde kaçınılmaz olarak tasvir eder.
Kısa vadede, riskin yanlış tasviri ve özel olmayan belirtilerin ciddi hastalık belirtileri olarak tanımlanması, hastalık korkusunun şiddetlenmesine katkıda bulunabilir.
Büyük hastalık salgınları veya öngörülen pandemiler benzer etkilere sahip olabilir.
Aile üyelerinin veya arkadaşların ciddi hastalıklarının veya ölümlerinin bazı kişilerde hipokondriyi tetiklemesinin yaygın olduğuna dair anekdot niteliğinde kanıtlar vardır.
Benzer şekilde, bir ebeveynin hastalıktan erken ölümünün yaşına yaklaşırken, başka türlü sağlıklı, mutlu birçok kişi hipokondriyaya yakalanır. Bu kişiler, ebeveynlerinin ölümüne neden olan aynı hastalıktan muzdarip olduklarına inanırlar ve bazen buna karşılık gelen bulgularla panik ataklara neden olurlar.25
ICD-10, hipokondriyayı şu şekilde tanımlar:
A. Aşağıdakilerden herhangi biri:
:* En az iki ciddi fiziksel hastalığın (en az birinin hasta tarafından özel olarak belirtilmesi gerekir) varlığına dair en az altı aylık sürekli bir inanç.
:* Varsayılan bir şekil bozukluğuyla (vücut dismorfik bozukluğu) sürekli bir meşguliyet.
B. İnanç ve belirtilerle meşgul olmak, kalıcı bir sıkıntıya veya günlük yaşamda kişisel işlevsellik ile etkileşime neden olur ve hastayı tıbbi tedavi veya araştırma (veya yerel şifacılardan eşdeğer yardım) aramaya yönlendirir.
C. Tıbbi incelemelerden hemen sonra veya tıbbi incelemeler sırasında birkaç haftaya kadar olan kısa süreler hariç belirtiler veya fiziksel anormallik için yeterli fiziksel neden bulunmadığına dair tıbbi tavsiyeyi kabul etmeyi ısrarla reddetme,
D. En sık kullanılan dışlama kriterleri: sadece şizofreni ve ilgili bozuklukların (F20–F29, özellikle F22) veya duygudurum bozuklukları (F30–F39) herhangi birinde görülmez.
DSM-IV, hipokondriyayı şu kriterlere göre tanımlar:26
A. Kişinin bedensel semptomları yanlış yorumlamasına dayalı olarak ciddi bir hastalığa sahip olma korkusu veya ciddi bir hastalığa sahip olduğu düşüncesiyle meşgul olma.
B. Uygun tıbbi değerlendirme ve güvenceye rağmen meşguliyet devam eder.
C. Ölçüt A'ya olan inanç, sanrısal yoğunlukta değildir (Delüzyonel Bozukluk, Somatik Tip'te olduğu gibi) ve görünüşle ilgili sınırlı bir endişeyle sınırlı değildir (Beden Dismorfik Bozukluk'ta olduğu gibi).
D. Zihinsel meşguliyet, klinik açıdan belirgin bir sıkıntıya ya da toplumsal, işle ilgili alanlarda ya da önemli diğer işlevsellik alanlarında bozulmaya neden olur.
E. Rahatsızlığın süresi en az 6 aydır.
F. Genelleştirilmiş Anksiyete Bozukluğu, Obsesif-Kompulsif Bozukluk, Panik Bozukluk, Majör Depresif Dönem, Ayrılık Anksiyetesi ile veya başka bir Somatoform Bozukluk bu meşguliyet daha iyi açıklanamaz.
DSM'nin beşinci versiyonunda (DSM-5), DSM-IV hipokondriyazisi için kriterleri karşılayanların çoğu, bunun yerine somatik semptom bozukluğu (SSD) veya hastalık kaygısı bozukluğu teşhisi (IAD) kriterlerini karşılar.27
Diğer psikiyatrik bozukluklarla ilişkili olarak hipokondriya sınıflandırması uzun zamandır bilimsel bir tartışma konusu olmuştur ve farklı tanı sistemleri ile etkili yayınlar arasında büyük farklılıklar göstermiştir.
DSM örneğinde, birinci ve ikinci versiyonlar hipokondriyaziyi bir nevroz olarak sıralarken, üçüncü ve dördüncü versiyonlar hipokondriyaziyi bir somatoform bozukluk olarak sıralamıştır. DSM'nin güncel versiyonu (DSM-5) somatik belirti bozukluğunu (SSD) "bedensel belirti ve ilişkili bozukluklar" başlığı altında, hastalık kaygısı bozukluğunu (IAD) ise hem bu başlık altında hem de bir kaygı bozukluğu olarak sıralamaktadır.
ICD-10, DSM'nin üçüncü ve dördüncü versiyonları gibi hipokondriyayı bir somatoform bozukluk olarak listeler. Ancak ICD-11, hipokondriyaziyi "takıntılı-zorlayıcı veya ilgili bozukluklar" başlığı altında listeler.
Diğer hipokondriya sınıflandırmalarını tartışan çok sayıda etkili bilimsel yayın da vardır. Özellikle, 1990'ların başından beri, hipokondriyayı bir kaygı bozukluğu olarak kabul etmek ve bu duruma "sağlık kaygısı" veya "şiddetli sağlık kaygısı" olarak atıfta bulunmak giderek yaygınlaştı.
Yaklaşık 20 rastgele kontrollü çalışma ve çok sayıda gözlemsel çalışma bilişsel davranışçı terapinin (ing: cognitive behavioral therapy) (CBT) hipokondriyazis için etkili bir tedavi olduğunu gösterir.28293031
Genellikle hastaların yaklaşık üçte ikisi tedaviye yanıt verir ve hastaların yaklaşık %50'sinde rahatsızlık hafifler (ing:remission) yani tedaviden sonra artık hipokondriyaya muzdarip değildirler.32
Hipokondriya ve sağlık kaygısı için bilişsel davranış terapisi (CBT), bireysel olarak yüz yüze veya grup terapisi dahil olmak üzere çeşitli biçimlerde telefon yoluyla33 veya kendi kendine yardım kitabı yoluyla kendi kendine yardımcı olarak 34 veya çevrimiçi tedavi platformu aracılığıyla aktarılan bilgilerle verilebilir.35 Etkiler genellikle zamanla devam eder.3637
Seçici serotonin geri alım engelleyicileri (ingilizce: selective serotonin reuptake inhibitors) gibi antidepresan ilaçların belirtileri azaltabileceğine dair kanıtlar da vardır.3839
Bazı durumlarda, hipokondriya antipsikotik'lere (ing: antipsychotic) özellikle daha yeni atipik antipsikotik (ing: antipsychotic) ilaçlara iyi yanıt verir.40
Karın bölgeleri arasında hipokondriyum en üst kısımdır. Sözcük Yunanca ὑποχόνδριος hypokhondrios teriminden türetilmiştir, "kaburgalar ve göbek arasındaki yumuşak kısımlar" anlamına gelir, ὑπό hypo ("altında") ve χόνδρος khondros veya (sternum'un) kıkırdak'tan gelir. Geç Latince'deki Hipokondriya, "karın" anlamına geliyordu.41
Gerçek bir nedeni olmayan bir hastalık durumu için kullanılan "hipokondriyazis" terimi, hipokondriyanın iç organlarının melankoli'nin yeri ve bu hastalıklı duygulara neden buharın kaynakları olduğu eski inançını yansıtıyordu.42
18. yüzyılın başlarına kadar, bu terim "göğüs kafesinizin altındaki bölgedeki dengesizliklerin neden olduğu fiziksel bir hastalık" (yani mide veya sindirim sistemi) anlamına geliyordu. Örneğin, Robert Burton'un The Anatomy of Melancholy (1621), onu "'çok fazla tükürük'ten 'içten gevezeliğe'" kadar her şey için suçladı".43
Immanuel Kant, 1798 tarihli Pragmatik Bir Bakış Açısından Antropoloji adlı kitabında hipokondriyi şöyle tartışmıştır:
Hipokondriyak hastalığı şundan oluşur: Bazı bedensel duyumlar, bedende gerçekten var olan bir hastalığı pek fazla göstermez, daha çok onun varlığına ilişkin kavrayışları harekete geçirir: ve insan doğası öyle yapılandırılmıştır -hayvanda olmayan bir özelliktir- "yerel izlenimler"i sadece onlara dikkat ederek güçlendirebilir veya kalıcı hale getirebilir, oysa bir "soyutlama" - ister bilerek ister başka uğraştırıcı meslekler tarafından üretilmiş olsun - bu izlenimleri azaltır, hatta tamamen siler.
- Anthropology by Immanuel Kant, 1798 Journal of Speculative Philosophy Vol. XVI edited by William Torrey Harris p. 395-396
Orijinal kaynak: hipokondriya. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Berrios GE (2001) Hypochondriasis. History of the Concept. In Starcevic V & Lipsitt DR (eds). Hypochondriasis. Oxford, Oxford University Press, pp3-20. ↩
Shan-Tilly ↩
Drs; ↩
American Psychiatric Association: Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders, 4th ed., text revised, Washington, DC, APA, 2000. ↩
ADA | website = www.diabetes.org | erişimtarihi = 10 Ekim 2019 | arşivurl = https://web.archive.org/web/20190915223646/https://www.diabetes.org/diabetes/mental-health | arşivtarihi = 15 Eylül 2019}} ↩
"Hypochondriasis." CareNotes. Thomson Healthcare, Inc., 2011. Health Reference Center Academic. Retrieved April 5, 2012. ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page