elbistan ne demek?

Elbistan, Kahramanmaraş iline bağlı ilçedir. İlçe konumu itibarıyla Akdeniz, İç Anadolu Bölgesi ve Doğu Anadolu bölgelerinin kesiştiği noktada yer alır. Şehir merkezinin nüfusu yaklaşık olarak 110.000'dir. TÜİK 2020 yılı ADNKS nüfus sayımına göre tüm ilçe nüfusu belde ve köyleriyle birlikte 142 778' dir.¹ Şehir merkezinden doğan ve Akdeniz'e dökülen Ceyhan Nehri ile ünlüdür.

İlçe sınırları Doğu Anadolu Bölgesi’nin Yukarı Fırat Bölümü’nde olup 2547 km² yüzölçümüne sahiptir. Yaklaşık olarak 37 doğu meridyeni - 38 kuzey paraleli arasında bulunan Elbistan’ın kuzeyinde Darende ve Gürün ilçeleri, güneyinde Nurhak ve Ekinözü, doğusunda Malatya ili, Doğanşehir ve Akçadağ ilçeleri, batısında ise Afşin ve Göksun ilçeleri bulunmaktadır. Çevre illere uzaklık olarak bağlı bulunduğu Kahramanmaraş ili Şehir merkezine 158 km, Malatya Şehir Merkezine 120 km, Sivas Şehir Merkezine 232 km, Adıyaman Şehir Merkezine 160 km, Kayseri Şehir Merkezine 216 km, Adana Şehir Merkezine 280 km dir. İlçenin ekonomik yapısında tarım ve tarıma dayalı ticaret ağırlıklı paya sahiptir. Termik santraller ve şeker fabrikası dışında sanayi henüz gelişmemiştir. Fakat Elbistan OSB kurulmaya başlanmıştır ve yakın gelecekte sanayileşmenin daha da hızlanması beklenmektedir. Özellikle kırsal kesimlerde tarım büyük önem arz etmektedir. Şehir çok yakınından doğan ve ortasından geçen Ceyhan Nehri ile ünlüdür. Afşin-Elbistan termik santralleri Türkiye'nin elektrik üretimine önemli bir katkı sağlamaktadır. Şu anda mevcut olan iki santral toplam 17 milyar kwh elektrik üretmektedir. Bölgedeki kömür yataklarının toplam 5 milyar ton'dan fazla rezerve sahip olduğu MTA kurumunca açıklanmıştır.² Bölgenin en büyük şeker fabrikası olan Elbistan Şeker Fabrikası ovada ve civar illerde yetişen pancarları işler.

1993 yılında zamanın başbakanı Süleyman Demirel, muhtar Nuri Taphasanoğlu'nun ceketini imzalayarak "Elbistan İl Oldu" yazmıştı. Aradan geçen yıllara rağmen Elbistan il yapılmadı. Verilen sözler, atılan imzalar uçup gitti 1970'li yıllardan beri il olma hayali ile yaşayan Elbistan halkı, bu hayalini gerçekleştirmek amacıyla çeşitli defalar birlik olarak bazı çalışmalarda bulunmuştu. 12 Şubat 1993 yılında bu isteğine çok yaklaşan Elbistan, heyette bulunan muhtar Nuri Taphasanoğlu'nun girişimleri ile sevinmişti. Zamanın başbakanı Süleyman Demirel, muhtar Taphasanoğlu'nun ısrarcı davranışları üzerine ceketinin arkasını imzalayarak; "Muhtarım, Elbistan il oldu" yazıp, altını imzalamıştı. Ancak sonralarda Elbistan günümüzdeki ilçe oldu. Osmanlı döneminde iken Elbistan başkent oldu tartışmaları yaşandı.

Mart 2014'te Kahramanmaraş'ın büyükşehir olması ile birlikte Elbistan Belediyesi faal duruma geçmiştir. Ancak belediye hizmetlerinin 200 kilometre uzaklıktaki Büyükşehir Belediyesinden gelmesi, hizmetlerin yeterli olamamasına sebep olmuştur. 24 Ekim 2014 tarihinde Elbistanlılar tekrar il olma çabalarına hız vererek STK ve siyasi parti temsilcileri ile birlikte "Bir Olalım İl Olalım" Platformunu kurmuşlardır.

Yapılmakta olan Gölbaşı-Nurhak yolu (Kumlu Yolu) ile Elbistan güneydoğu illerinin batıya açılan kapısı olacaktır. Ayrıca Elbistan-Afşin-Sarız yolunun faaliyete geçmesi ve havaalanının yapılması, Elbistan'ın gelişmesine büyük katkı sağlayacaktır. Elbistan 140.000'i aşan nüfusuyla ve içinde barındırdığı ticaret hacmi ve oluşan sermaye açısından Türkiye'nin 18 ilinden daha büyük olan ancak il olamamış bir ilçedir. Büyükşehir merkez ilçeleri hariç tutulduğunda Türkiye'nin en büyük 22. ilçe merkezidir.

Elbistan, tarihi çok eski dönemlere kadar uzanan bir şehir olup Osmanlı Devleti'ne son katılan beylik olan Dulkadiroğlu Beyliği'ne başkentlik yapmıştır. Beyliğin başkenti ancak 1507'de Elbistan'ın savaşta tamamen yakılmasından sonra Maraş'a taşınmıştır.³ Osmanlı padişahı II. Murat'ın annesi Emine Hatun Dulkadiroğlu beyi Nasıreddin Mehmed Bey'in kızıdır.⁴ Günümüzde çarşı yakınlarında bulunan eski Selçuklu hamamı civarında beylik kalesi ve sarayı kalıntıları bulunduğu bilinmektedir.

İlçenin eski kasabası ve şimdi komşu ilçesi olan Ekinözü'nde bulunan doğal içme sularıyla çok çeşitli hastalıklara şifa dağıtılmaktadır. Yatırım potansiyeli olarak daha çok gıda üzerine yoğunlaşılmıştır. Besicilik gelişmiştir ve Türkiye çapında ünlü çoğu markaya et satışı yapılmaktadır. Elbistan Ovası, deniz seviyesinden yaklaşık olarak 1115 m. yükseklikte olup Türkiye'nin 4. büyük ovası olarak oldukça verimli bir arazi yapısına sahiptir. Bundan ötürü tarım ve hayvancılık Elbistan'da çok ilerlemiştir. Türkiye'de kaliteli et üretim merkezlerinden biri de Elbistan'dır.

Selçuklu dönemi sonrası kurulan Anadolu Türkmen beylikleri devrinin 4 büyük beyliğinden biri olan Dulkadiroğulları Beyliği bir Türkmen beyliğiydi. Şah İsmail'in evlenmek için Elbistan hükümdarı Alaüddevle Bozkurt Bey'in kızını istediği fakat alevi olduğu için red cevabı almış olduğu söylenir.

Etimoloji

Roma ve Bizans döneminde Plasta diye adlandırılan şehir Ermenice kaynaklarda Ablasta, Ablastayn; Arapça kaynaklarda Ablestin, Ablüsteyn; Farsça kaynaklarda Ablistin olarak geçer. Osmanlı hakimiyetine girdikten sonra bugünkü söylenişine uygun şekil almıştır. Halk arasında Albıstan şeklinde de telaffuz edilir. Elbistan, Bizans'ın Ablasta olarak adlandırdığı yerleşim yeridir. IV. Murat, Bağdat seferi esnasında Osmanlı kaynaklarında Albustan olarak adlandırılan Elbistan'dan geçiş yapmıştır. Ablastan, Albıstan gibi farklı dönemlerde değişik isimlendirmeler yapılmış olup Arap tarihçiler tarafından ise Ablustayn olarak bahsedilmiştir. XVI. yüzyıldan itibaren Arap tarihçisi İbni İlyas dışındaki tüm tarihçiler tarafından Albistan veya Elbistan olarak bahsedilmiştir.⁵

Tarihçe

Elbistan'ın tarihi çok eskiye dayanır. İlçe höyükler açısından çok zengindir. Kara Höyük mahallesinde yapılan kazı çalışmalarında Geç Hitit dönemine ait bazı eserler gün yüzüne çıkarılmıştır. Ayrıca Elbistan ilçesindeki Yukarı Ceyhan bölgesinde yapılan kazılarda şu ana kadar 21 tane höyüğe rastlanmıştır. Bugün Kahramanmaraş Müzesi'nde bulunan Maraş Aslanı Afşin (Arıtaş) 'de bulunmuştur. Elbistan'da henüz bir müze olmadığı için bu eserler; İstanbul, Ankara, Adana ve Kahramanmaraş'ta sergilenmektedir. Elbistan ve köylerinde Oğuzların Avşar, Bayat, Beydili boyları çoğunlukta olmakla birlikte hemen hemen 24 Oğuz boyunun tamamı mevcuttur.

Bizans ile Abbasiler arasında 9., 10., ve 11. yüzyıllarda çeşitli savaşlar meydana geldi.⁶ Elbistan, 1084'te Selçuklular tarafından fethedildiyse de, Haçlı Seferleri sırasında sık sık yağmalandı ve el değiştirdi.⁷ Elbistan, 1144 yılında Anadolu Selçuklu Devleti Sultanı I. Mesud zamanında tekrar alındı. Ancak bu dönemde de sık sık Danişmentliler ile mücadele edildi.⁸ Ardından, 1190 yılında II. Kılıçarslan ülkeyi 11 oğlu arasında paylaştırdı. Elbistan Tuğrul Şah'a verildi. Bölge Kösedağ Muharebesi'nden sonra Moğol hakimiyetine girdi. Hakimiyet 1273-1277 yılları arasındaydı.⁹Moğol hakimiyetinden sonra, 15 Nisan 1277 tarihinde Memlûk Sultanı Baybars'ın Moğol ordusunu yenmesi ile 112 sene Memlûk Devleti bütün bölgede etkili oldu.¹⁰ Dulkadiroğulları Beyliği, bölgede 176 sene Memlük Devleti'ne bağlı olarak hakimiyet kurdu. Bölge, Osmanlılarca ilk defa I. Bayezit döneminde kuşatıldıysa da (1399), bu girişim başarısızlıkla sonuçlandı.¹¹ 1400 yılında da Timur, Elbistan ve yöresini yağmaladı.¹² Bu yağmadan sonra Elbistan 16. yüzyılın başlarına kadar yağmalandı. Bölge, Osmanlılarca 1515 yılına kadar çeşitli şekillerde kuşatıldıysa da bu girişimler başarılı olamadı.

I. Selim döneminde Turnadağ Muharebesi (1515) ile Osmanlı İmparatorluğuna katıldı.¹³¹⁴¹⁵ 1522 yılında Maraş bölgesi, özel yönetiminden ayrılır,¹⁶ sancak haline gelir ve Elbistan da Maraş'ın kazası haline gelir. Evliya Çelebi'nin Seyahatnâme'sinde bölge hakkında bilgiler verir: Bu dağlar ve beldelerde hep Türkmenler otururlar. Lisanları (kendileri gibi) Buhara illerinden gelmedir. Bütün Türkler on iki çeşit lisan üzere konuşurlar.¹⁷

1864 tarihinde, (Abdülaziz döneminde) Halep Vilayeti kurulunca, Maraş kazaya dönüşürken, Elbistan ve köy çevresi eski önemini kaybetmiştir. 1871 yılında da Elbistan'da ilk kez belediye teşkilatı kurulmuştu.¹⁸ I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı'nın Halep'i kaybetmesiyle, Halep Vilayeti'ne bağlılık sona ermişti. Abbasi, Selçuklu, Haçlı¹⁹, Danişmend, Moğol²⁰, Memlük²¹ ve son olarak Dulkadiroğulları Beyliği bölgede 176 sene Memlük Devleti'ne bağlı olarak hakimiyet kurdu.²² Osmanlı kuşatmaları ise başarısızlıkla sonuçlandı.²³²⁴

Cumhuriyet dönemi Tarihi

Türkiye Cumhuriyeti'nin ilanından sonra, Maraş günümüzdeki şeklini aldı ve Elbistan tamamen Maraş'a bağlandı. Yerleşik hayata geçtikten sonra yaylaya çıkma 1980'lerden sonra terk edilmiştir.²⁵

İl olma tartışması

Uzun yıllar süre gelen Elbistan'ın il olma hususu 2000 yılında TBMM'ye verilen kanun teklifiyle resmiyet kazanmıştır.²⁶ Kahramanmaraş'ın Büyük şehir statüsüne geçmesi ile bu konu zamana bırakılmıştır.

Ekonomik yapı

Cumhuriyet'in ilk yıllarından itibaren sürekli sosyolojik gelişmeler gösteren Elbistan'ın en önemli geçim kaynağı tarım ve hayvancılıktır. Tarımsal olarak üretilen en önemli ürünler tahıl ve şeker pancarıdır. Ayrıca Afşin sınırları içerisinde bulunanTürkiye'nin en büyük linyit rezervleri nedeni ile bölgede şu anda aktif olarak çalışan 2 adet termik santral bulunmakta ve 3. santralin de Afşin-Altınelma kırsal mahallesi civarına kurulması için gerekli çalışmalar yapılmaktadır. İlçede ayrıca şeker fabrikası, pvc kapı ve pencere fabrikası, tuğla fabrikası gibi birçok sanayi kuruluşu bulunmaktadır. Bunlara ek olarak, kömür dışında sınırları içerisindeki köylerde mermer, krom gibi madenler bulunmaktadır. Sanayi faaliyetleri hızlı bir şekilde gelişmekte olup bölgenin adeta bir ticaret merkezi konumundadır. Ayrıca devlet tarafından bir OSB (Organize Sanayi Bölgesi) kurulması kararlaştırılmış olup bu OSB'nin sanayileşmeyi çok hızlandırması beklenmektedir.

26.01.2015 tarihinde Elbistan Organize Sanayi Bölgesi (OSB)’de 1. etap alanına ait yol, içme suyu, atık su, yağmur suyu ve iletişim hatlarının döşenmesini kapsayacak altyapı projesi için ilk kazma vuruldu.²⁷

Ayrıca Elbistan'dan yurtdışına giden gurbetçiler ve sezonluk işçilerin yaz aylarında memleketlerine gelmesi ekonomiye katkı sağlar. 2019 yılında Tarım ve Orman Bakanlığı'nca Elbistan- Doğan kırsal mahallesine Türkiye'nin en büyük besi çiftliklerinden olacak ve her yıl 100 binden fazla büyükbaş hayvan yetiştirilecek olan bir Besi Organize Bölgesi'nin kurulması kararlaştırılmış olup bu tesisin kapsayacağı arazi 4 bin dönümden çok olacaktır. Bu besi bölgesinin çevresinde ayrıca çeşitli kesimhaneler, sucuk ve et ürünleri fabrikaları, bir yem fabrikası ve deri işleme fabrikaları bulunacaktır. Böylece yeni parayla yıllık 1 milyar TL civarında bir katma değer Elbistan ekonomisine eklenecektir.

Galeri

Resim:Elbistan Müftülük - panoramio.jpg|Elbistan Müftülüğü Resim:CEYHAN NEHRİ-ELBİSTAN - panoramio.jpg|Ceyhan Nehri Resim:ELBİSTAN - panoramio.jpg|Elbistan

Nüfus

Eğitim

Elbistan'da sadece şehir merkezinde toplam 13 ilkokul, 10 ortaokul, 10 lise ve 6 (4 ayrı kurum) özel eğitim kurumu, 10 dershane ve bir tane de KSÜ'ye bağlı meslek yüksek okulu bulunmaktadır. 2012 Yılında KSÜ'ye bağlı olarak Elbistan Teknoloji Fakültesi kurulmuştur.²⁸

Spor

1981'de kurulan Elbistanspor şu an Elbistan Belediyespor adıyla amatör kümelerde mücadele ediyor. Elbistanspor 8 sezon 3. Lig'de oynamıştır. 1993 sezonunda amatör kümeye düştü. 2010 yılında oluşturulan bölgesel amatör ligde mücadele eden Elbistan Belediyespor iki yıl üst üste baraj maçı ile ligde kalabildi.