ampirizm ne demek?

Ampirizm, tüm bilgimizin duyularımız aracılığıyla deneyimden kaynaklandığı felsefi bir görüştür. Başka bir deyişle, ampirizme göre, doğrulanabilir bilginin tek kaynağı deneyimdir. Akıl yürütme, matematiksel önermeler gibi bazı bilgiler deneyime dayanmasa da, ampiristler genellikle bu tür bilgilerin de nihayetinde duyusal deneyimlerden türetildiğini savunur.

Ampirizmin temel özellikleri şunlardır:

• Deneyimin Önemi: Tüm bilgi, duyular (görme, işitme, dokunma, tatma, koku alma) aracılığıyla edinilen deneyimlere dayanır. Doğrudan gözlem, deney ve ölçüm, bilgi edinmenin temel yöntemleridir.

• Akıl Yürütmenin İkincil Rolü: Ampirizm, akıl yürütmenin bilgi edinmede rolünü kabul eder ancak bunun deneyimden bağımsız olarak bilgi üretebileceğini düşünmez. Akıl, deneyimleri düzenlemek, sınıflandırmak ve çıkarımlar yapmak için kullanılır, ancak temel bilgi kaynağı deneyimdir.

• Doğuştan Bilginin Reddi (genellikle): Ampirizmin birçok formu, doğuştan gelen fikirlerin veya bilgilerin varlığını reddeder. Tüm bilgiler, yaşam deneyimleri yoluyla edinilir. (Bazı daha karmaşık ampirist görüşler, doğuştan gelen bazı yetenekler olabileceğini kabul edebilir, ancak bu yetenekler bile deneyim aracılığıyla gelişir.)

• Gözlemin Nesnelliği (ideal olarak): Ampiristler, ideal olarak, gözlemin nesnel ve tarafsız olması gerektiğini savunur. Ancak, gözlemcinin ön yargılarının ve inançlarının gözlemleri etkileyebileceğini de kabul ederler.

Ampirizmin Tarihsel Gelişimi:

Ampirizm, Antik Yunan'da çeşitli düşünürlerde izlerini bulsa da, modern ampirizmin temelini 17. ve 18. yüzyıllarda John Locke, George Berkeley ve David Hume gibi filozoflar attı. Bu filozoflar, insan zihninin "boş bir levha" (tabula rasa) olarak doğduğunu ve deneyimlerin bu levha üzerine yazıldığını savundular. Daha sonra Immanuel Kant gibi filozoflar, ampirizmi eleştirip sentezleme girişimlerinde bulundular.

Ampirizmin Eleştirileri:

Ampirizm, birçok eleştiriye maruz kalmıştır:

• Gözlemin Nesnel Olmaması: Gözlemlerin her zaman nesnel ve tarafsız olmadığı, gözlemcinin beklentileri ve ön yargıları tarafından etkilendiği savunulur.
• Tüm Bilgi Deneyime Dayanmaz: Matematiksel ve mantıksal gerçeklerin deneyimden bağımsız olduğu iddia edilir.
• Verilerin Yorumlanması: Toplanan verilerin nasıl yorumlanacağı, deneyimden ziyade kavramsal çerçevelere ve teorilere bağlıdır.

Ampirizm, bilimsel yöntemin temelini oluşturan önemli bir felsefi bakış açısıdır, ancak eleştirileri de dikkate alınmalıdır. Modern bilim felsefesinde, ampirizm, rasyonalizm ve diğer yaklaşımlarla birleştirilerek daha bütüncül bir bilgi anlayışı oluşturulmaya çalışılmaktadır.