toplumdilbilim ne demek?

Toplumdilbilim veya sosyodilbilim, kültürel normlar, beklentiler ve bağlam, dilin nasıl kullanıldığı ve toplumun dil üzerindeki etkisi gibi konuları inceleyen, dilbilimin sosyoloji ile kesiştiği disiplinler arası alan. İnsan topluluklarının sosyal sınıf, etnik köken, yaş ve cinsiyet gibi kendine ait faktörlerle girdiği etkileşimi ve bu etkileşimin sonucu olan değişimleri karma biçimde inceler.¹²

Etki alanı

Dil ve toplum arasındaki ilişkinin içeriği ve çeşitliliği yönüyle etki alanı oldukça değişken olan bu dalın asıl etki alanları makro düzeydeki etki alanı ve mikro düzeydeki etki alanı olmak üzere iki tanedir.

Makro

Toplumsal bağlamda sosyal olarak değerlendirilen durumları ve buna bağlı işlevleri inceler. İnsan topluluklarının sahip oldukları dillerin hangi koşullarda, nasıl ve ne zaman kullandıklarına dair incelemeler yapar.³

Mikro

Toplumlara ve bölgelere bağlı olarak değişen dil kullanımını inceleyerek dilin toplumsal ve bölgesel değerini açıklar. Toplum içerisinde kullanılan konuşmanın üretimi ve anlamı üzerinde durur. Bununla birlikte bir kültürdeki konuşmanın analizini ve kültürler arası iletişimdeki rolünü irdeler.⁴

Oluşma ve incelenme nedenleri

Dilbilimci Wilhelm von Humboldt tarafından belirtilen her dilin bir iç biçiminin bulunduğu ve bunun da konuşucuların dünya görüşlerini yansıttığı fikri, toplum ve dil ilişkisinin incelenmesi yönünde bir talep olarak değerlendirilebilir.⁵ Dil yetisini "toplumsal nitelikli dil" (langue) ve "bireysel nitelikli söz" (parole) olarak değerlendiren Ferdinand de Saussure, dil ile söz oluşumda birey ve topluma dikkat çeker.Bu bağlamda, dilin toplum üyeleri arasındaki sözleşmeye bağlı bir varlığı olduğunu belirtir. Bu durum, dil ile toplum ilişkisinin incelenmesi için bir neden olabilir.⁶

Toplumsal dilin katmanlarından ve bu katmanların işlevlerinden bahseden Basil Bernstein, belirttiği eksiklik kuramı ile toplumsal sınıfların dil üzerindeki etkisini açıkça belirtir. Bahsedilen kurama göre toplumun sahip olduğu alt ve orta sınıf arasında dilin işlevi yönünden bir bakıma eksiklik vardır. Toplumun alt sınıfı, orta sınıfına göre dili daha eksik ve daha yetersiz kullanmaktadır. Ayrıca bahsedilen alt sınıfın dili (basilect) daralmış kod ve orta sınıfın dili (mesolect) genişlemiş kod olarak belirtilir. Bu fikirler doğrultusunda dil üzerine yapılan çalışmalarda toplumun incelenmesi bir gereksinim haline gelir.⁷

Bernstein’in bahsettiği eksiklik kuramına bir eleştiri olarak değerlendirilen ayrılık kuramı, William Labov’un araştırmaları doğrultusunda değerlendirilir. Ayrılık kuramı, Labov ve konunun diğer araştırmacıları referans alınarak değerlendirildiğinde, ölçünlü İngilizce ve ölçünlü olmayan İngilizce için her ikisinin de kendi içinde toplumsal anlam ve işlevler barındırdığı, dolayısıyla bu özgünlük durumu sebebiyle birinin diğerinden daha üstün olup olmama durumunun değerlendirilemeyeceği anlaşılır. Değerlendirmede toplumsal davranışın bir bakıma dil davranışı olarak adlandırılabileceği ortaya çıkmıştır.⁸