rasyonalizm ne demek?

Rasyonalizm, felsefede bilgi edinmenin temel yolunun akıl yürütme ve mantık olduğunu öne süren bir epistemolojik (bilgi felsefesi) görüştür. Duyuların deneyiminden ziyade, aklın doğuştan gelen yeteneklerinin ve mantıksal çıkarımların bilgiye ulaşmada öncelikli olduğunu savunur.

İşte rasyonalizmin temel özellikleri:

• Akıl, bilginin temel kaynağıdır: Rasyonalistlere göre, gerçek ve güvenilir bilgi, duyular aracılığıyla değil, akıl ve mantık yoluyla elde edilir. Duyular aldatıcı olabilirken, akıl özünde güvenilirdir.

• Doğuştan gelen fikirler: Bazı rasyonalistler, aklın doğuştan gelen bazı fikirlerle donatıldığını savunur. Bu fikirler, deneyimden bağımsız olarak var olan ve aklın kullanabileceği temel prensiplerdir. Örneğin, matematiksel prensipler veya ahlaki ilkeler.

• Mantıksal çıkarım: Rasyonalistler, bilginin mantıksal çıkarım yoluyla genişletilebileceğine inanır. Doğuştan gelen fikirlerden veya belirli öncüllerden başlayarak, mantıklı adımlar izleyerek yeni bilgiler türetilebilir.

• Dedüksiyon: Dedüktif akıl yürütme, rasyonalizmde önemli bir rol oynar. Genel prensiplerden özel sonuçlara ulaşmayı içeren bu yöntem, kesin ve güvenilir bilgi üretmeyi amaçlar.

• Matematik ve geometri örnek olarak gösterilir: Matematik ve geometri, rasyonalistler için aklın gücünü ve bilgiye mantık yoluyla ulaşma potansiyelini gösteren mükemmel örneklerdir. Bu alanlardaki bilginin deneyime değil, akıl yürütmeye dayandığı düşünülür.

Önemli Rasyonalist Düşünürler:

• Platon: İdealar kuramı ile bilginin doğuştan gelen bir anlayışa dayandığını savunmuştur.
• Rene Descartes: "Düşünüyorum, öyleyse varım" sözüyle ünlü Descartes, şüpheciliği kullanarak kesin bilgilere ulaşmanın yolunu aramış ve aklı bilgi kaynağı olarak öne çıkarmıştır.
• Baruch Spinoza: Geometrik yöntemle felsefe yapmayı denemiş ve akıl yoluyla Tanrı'nın varlığını ve doğasını açıklamaya çalışmıştır.
• Gottfried Wilhelm Leibniz: Monadlar teorisiyle bilinir ve Descartes gibi doğuştan gelen fikirleri savunmuştur.

Rasyonalizmin Eleştirileri:

Rasyonalizm, tüm bilginin akıldan kaynaklandığını öne sürmesi nedeniyle eleştirilere maruz kalmıştır. Bazı eleştiriler şunlardır:

• Duyuların öneminin göz ardı edilmesi: Dünyayı anlamak için duyuların önemi göz ardı edilemez.
• Doğuştan gelen fikirlerin kanıtlanması zorluğu: Doğuştan gelen fikirlerin varlığının kanıtlanması oldukça zordur.
• Soyutluğun gerçek dünyayla bağlantısının yetersizliği: Aşırı derecede soyut düşüncelere odaklanmanın, gerçek dünyanın anlaşılmasını engellediği savunulabilir.

Rasyonalizm, empirizm ile sıklıkla karşılaştırılır. Empirizm, bilginin temel kaynağının duyusal deneyimler olduğunu öne sürer. Gerçekte, birçok filozof bu iki yaklaşımı birleştirerek, akıl ve deneyimin her ikisinin de bilginin oluşumunda rol oynadığını savunur.