Kip, dilbilgisinde bir fiilin kök veya gövdesinin zaman, yargı veya niyete göre girdiği geçici kalıptır. Kip, bir fiilin haber veya dilek kipi eklerinden birini almış hâlidir.
Kip halindeki bir fiilde şahıs eki olmak zorunda değildir. Şahıs eki almamış kipler genellikle ilgili fiilin 3. tekil şahıs çekimi ile aynıdır:
Fiil çekiminde kipe şahıs ekleri de eklenir:
Haber kipleri bir fiilin (eylemin) hangi zaman aralığında (geçmişte, şu anda, gelecekte veya geniş zamanda) gerçekleştiğini bildirir. Haber kiplerinin ekleri fiil köklerine zaman kavramı kazandırır. Bu nedenle haber kiplerine zaman kipleri de denir. Ekleri: -ecek, -r, -di, -miş, -yor olan zaman kipleri beşe ayrılır:
-ar/-er/-ır/-ir/-ur/-ür/-r ekleriyle oluşturulur:
-ecek/-acak eki ile oluşturulur:
-(i)yor ve -mekte ekleri ile oluşturulur:
-dı/-di/-du/-dü/-tı/-ti/-tu/-tü/ ekleri ile oluşturulur:
-mış/-miş/-muş/-müş ekleri ile oluşturulur
İstenilen veya tasarlanan bir hareketi anlatan kiplerdir. Bu kiplerde açıkça bir zaman ifadesi bulunmaz. Dilek kipleri dörde ayrılır:
Emir kipinin eki yoktur ancak şahıs eki alabilir. Emir kipinde çekilen bir fiilde yalnızca fiil kökü ve şahıs eki bulunur. Bütün dillerde bu kip, acil durumlarda da kullanıldığından fiilin en kısa şeklidir. 1. tekil (ben) ve çoğul (biz) için çekimi yoktur:
Türkçede -meli/-malı ekleriyle oluşturulur.
Türkçede -a/-e ekleriyle oluşturulur.
Türkçede -se/-sa ekiyle oluşturulur.
Çekimli fiil, kip halindeki bir fiilin herhangi bir şahıs ekiyle ifade edilmiş halidir:
Çekimli bir fiilde sırayla şu üç bölüm bulunur:
Kip ekleri, fiil kökünden sonra gelerek ona zaman manası veya tasarlanan, istenen bir hareketle ilgili mana kazandırır. Sadece kip eki almış olan bir fiil, o fiilin üçüncü tekil şahıs için çekilmiş haliyle aynıdır:
Bu kuralın bir tek istisnası vardır. Emir kipinin kip eki olmadığı için yalın haldeki kök, emir kipinin 2. tekil şahıs çekimi ile aynıdır:
Çekim örneği:
| Şahıs | Çekimi |
|---|---|
| 1. tekil | çalış-ı-yor-um |
| 2. tekil | çalış-ı-yor-sun |
| 3. tekil | çalış-ı-yor |
| 1. çoğul | çalış-ı-yor-uz |
| 2. çoğul | çalış-ı-yor-sunuz |
| 3. çoğul | çalış-ı-yor-lar |
Bir çekimli fiilde iki kip eki de bulunabilir. Bu tür fiillere bileşik zamanlı fiiller denir.
Birleşik zamanlı fiiller bir kip eki ve bir ek fiil almış fiillerdir.
Ana kipin sonuna -di ek fiili eklenerek oluşturulur:
Ana kipin sonuna -miş ek fiili eklenerek oluşturulur:
Ana kipin sonuna -se ek fiili eklenerek oluşturulur:
Emir kipinin bileşik zamanı yoktur. İstek ve dilek-şart kiplerinin şartı yoktur. Görülen geçmiş zamanın ise rivayeti yoktur.
Altay ve Ural dillerine dâhil olmayan dillerde kipler genellikle kelimenin sonlarına gelen eklerle oluşturulmazlar. Türkçedeki bazı kipler, mesela Hint-Avrupa dillerinde yoktur. Hint-Avrupa dillerinden Almancada istek kipi (Almanca: optativ) incelenecek olursa, Türkçede tek başına bir cümleyi oluşturan geleyim kelimesi, Almancaya şu şekillerde tercüme edilebilir:
Başka bir örnek:
.
Sümerce gibi bazı dillerde dilek-şart kipi, birinci tekil şahıs için başka şekilde oluşturulmaktadır:
| Kişi | Örnek(Sümerce) | Tercümesi |
|---|---|---|
| 1. | ga-na-b-dug | Ona söyleyeceğim. |
| 2./3. | ḫe-mu-ù-zu | Öğreneceksin. |
Orijinal kaynak: kip. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page