exotica ne demek?

Exotica, 1950'lerin başında ABD'de ortaya çıkan, 1950'li ve 1960'lı yıllar boyunca yine bu ülkede popüler olan tropikal-caz¹ formunda ve ağırlıklı olarak enstrümantal bir müzik türüdür.

Arka plan

Egzotizmden köken alan adının da çağrıştırdığı gibi exotica, gerek ritim ve melodileriyle, gerekse kullanılan enstrümanlarla uzak diyarların veya antik zamanların atmosferini oluşturan rahatlatıcı bir müzik tarzıdır. Egzotizm göreceli bir kavram olduğu için kişilerin yaşadıkları ülkeye ve kültürel geçmişlerine göre farklı anlamlar taşıyabilir. Bir Avrupalı için egzotizm, oryantalizmi çağrıştırabileceği gibi bir Amerikalı için egzotik olan tropik denizlerdeki palmiye ağaçlarıyla bezeli adalardır². Bu müzik türü de 1951 yılında ABD'de ortaya çıktığı için ön planda canlandırılan atmosfer Polinezya adaları, Karayipler ve Hawaii'dir. Pasifik adalarının Tiki kültürü'nden³, Haiti'inin Voodoo kültüründen izler taşır. İkinci planda da Afrika ve Güneydoğu Asya'nın etnik gruplarının ve medeniyetlerinin yansımaları bu türe çeşni katar. Özetle Büyük Okyanus'la Uzak Doğu'nun bir karışımıdır ancak zaman zaman bu tarzda Güney Amerika'nın esintileri de yer alır.

Bu tür müzik 1950'li ve 1960'lı yıllarda, ABD kentlerinin düşük nüfus yoğunluklu ve düzenli banliyölerinde yaşayan orta ve orta-üst sınıftan konformist bir zümre tarafından izleniyordu. Bunlar genelde, ilk gençlikleri II. Dünya Savaşı yıllarına denk gelmiş orta yaştan insanlardı. ABD'nin Pasifik'te sürdürdüğü savaşın hikâyeleriyle büyümüşler, bazıları da bu denizlerdeki savaşlara bizzat katılmışlardı. Çoğu orta gelir düzeyine sahip bu insanların özlemini duydukları uzak diyarlara seyahat etme olanakları kısıtlıydı ve bu özlemlerini ancak televizyon karşısında giderebildikleri için bunlara küçümseyici bir tanımla "koltuk seyyahları" deniyordu. "Exotica" tarzı müzik bu nedenle bu zümre için biçilmiş kaftandı. "Exotica" onlar için otantik bir deneyim değildi, gerçeğini olmasa da hayâllerinde yaşattıkları şekliyle egzotizmi tadıyorlardı. Bu müziği dinlerken kendilerini kâh tropiklerde bir sağnak yağmurun altında ya da huzurlu bir lagünün kenarında, kâh ormanda bir safaride ya da bir çöl gecesindeymiş gibi hissediyorlardı⁴. "Exotica", gündelik yaşamın zorluklarından bezmiş insanlar için bir nevi kaçış müziğiydi⁵.

Başlarda bu türün belli bir adı yoktu. Türün ilk önemli örneği, Les Baxter'ın 1951'de yaptığı Ritual of the Savage (Le Sacre du Sauvage) albümü olmasına rağmen bu türe adını veren albüm Martin Denny'nin 1957 tarihli Exotica albümüdür⁶. 1950'li yıllar boyunca "exotica" plaklarının satış rakamları milyonlara erişti. 1957'de plâk endüstrisine stereo teknolojisinin girmesi de plâk satışlarını arttıran nedenlerden biriydi, çünkü stereo bu müziğin hedeflediği 'gerçeküstü' efektini daha iyi sağlayabiliyordu. 1959 yılına gelindiğinde ABD'de irili ufaklı hemen hemen tüm plâk şirketleri en az bir tane "exotica" albümü çıkarmışlardı. 1960'ların sonuna gelindiğinde Amerikalıların Hawaii'ye olan ilgisinin sönmesiyle birlikte bu müzik türüne olan ilgi de giderek kayboldu. Son yıllarda bu türe olan ilgide bir canlanma gözlenmektedir.

Özelliği ve enstrümanlar

Kolay dinlenen ve kulağa hoş gelen, düşük tempolu bir müzik türü olan "Exotica" stilistik kökenini Caz müziğinden alır. Bir tür "salon müziği" veya "ortam müziği" (ambient) olan lounge music veya meditasyon müziği tarzına, hattâ dinlendirici chill out müziğine yakındır. Yerel, etnik renklere yer verdiği için World music (Dünya müziği) grubuna da sokulabilir. "Exotica"nın Afro-Küba cazı veya Mood caz tarzına yakın olan bir türüne "caz exotica", diğerine "pop exotica" adı da verilmiştir. Kısaca bu müzik türünü tarif edecek tek bir sözcük yoktur, "exotica" birçok müzik stilini içinde barındıran geniş bir kavramdır⁷.

Bu türün örnekleri büyük çoğunlukla enstrümantaldir, sözleri olan şarkılara pek rastlanmaz. Seyrek duyulan insan sesi ancak yeri geldiğinde enstrüman yerine kullanılır (akapella), ya da ara sıra yöre insanının anlaşılmaz nidaları işitilir. Parçalarda zaman zaman ilkel tapınma törenlerine ait olduğu varsayılan biteviye ve monoton ilahi sözcükleri yer alır. İstisna olarak sadece Yma Sumac'ın albümlerinde insan sesi hep ön plandadır. Türün enstrümanları arasında piyano, flüt ve vibrafonun yanı sıra marimba, bongo, conga, ukulele ve bambu çubukları dahil diğer etnik çalgılara da yer verilmiştir. Ormanların egzotik havasını canlandırmak için yer yer tropikal kuşların sesleri, vahşi tabiatın tehlikelerini hissettirebilmek için de büyük kedilerin kükremeleri hatta maymunların çığlıkları bile kullanılmıştır⁸.

Türün önemli müzisyenleri

"Exotica" müzik türünün ikonik figürleri şunlardır:

Les Baxter, türün öncüsü sayılmaktadır. Ritual of the Savage (1951) ile türü başlattı.
Martin Denny, 1957 tarihli albümü Exotica türe adını vermiştir. Exotica türünün "babası" olarak anılır.
Arthur Lyman, önceleri Martin Denny'nin vibrafoncusuydu, ayrılıp kendi orkestrasını kurdu.
Perez Prado, aslında bir mambo sanatçısıdır ama "exotica" plakları da yapmıştır.
Yma Sumac, Peru asıllı sopranonun eserleri türün istisnai örneği, çünkü bunlarda sözlü müzik ön planda.
Tito Puente, Porto Riko kökenli olan Puente aslen salsa ve Latin caz müziği yapıyordu.
Korla Pandit, "Egzotik müziğin vaftiz babası" lâkaplı sanatçı Misirlou parçasının "exotica" yorumuyla tanınır.
Walter Wanderley
Sandy Warner
Dominic Frontiere
Sabu Martinez
Paul Conrad
Eden Ahbez

Türün tipik parçaları

Les Baxter, "Quiet Village" (1957)
Les Baxter, "Peking Tiger"
Martin Denny, "The Enchanted Sea"
Martin Denny, "Hypnotique"
Arthur Lyman, "Taboo"
Yma Sumac, "Xtabay"
Eden Ahbez, "Full Moon"
The Ensemble of Seven, "Caravan"
The Surfmen, "Bali H'ai"
Korla Pandit, "Misirlou"
Robert Drasnin, "Voodoo"
Sabu Martinez, "Assbache"
Sabu Martinez, "Sorcery"
Webley Edwards, "Alika"
Xavier Cugat, "Jungle Flute"
Michel Magne, "Sahara"
Rex Kona & his Mandarins, "Bird Train"
Paul Page & the Island-Aires, "Chicken Kona Kaai"
Tito Puente, "Dance of the Headhunters"
Carl Stevens, "Tiana Tche--The Jungle Roars"
Arthur Lyman, "Bwana À"
Paul Conrad, "Sa Libis Ng Nayon"
Frank Hunter, "Strange Echoes"
Mike Simpson, "Elephant Drums"⁹¹⁰

</div>

Türün öne çıkan albümleri

Albüm	Sanatçı	Plâk şirketi	Yıl
Ritual of the Savage	Les Baxter	Capitol	1951
Mambo!	Yma Sumac	Capitol	1954
Voodoo Suite	Perez Prado	RCA Victor	1955
Tamboo!	Les Baxter	Capitol	1956
Exotica	Martin Denny	Liberty	1957
Primitiva!	Martin Denny	Liberty	1958
Taboo	Arthur Lyman	High Fidelity	1958
Quiet Village	Martin Denny	Liberty	1959
Hypnotique	Martin Denny	Liberty	1959
Pagan Festival	Dominic Frontiere ve Orkestrası	Columbia	1959
Provocatif	John McFarland	United Artists	1959
Africana	Chaino	Dot	1959
White Goddess	Frank Hunter	Kapp	1959
Orienta	Gerald Fried	RCA Victor	1959
Voodoo	Robert Drasnin	Tops	1959
Far Away Places	Warren Barker	Warner Bros.	1959
Kapu	Milt Raskin	Crown	1959
Eden's Island	Eden Ahbez	Del-Fi	1960
The Sacred Idol	Les Baxter	Capitol	1960
Tropical Fantasy	Michel Magne	Columbia	1962
Exotica	Ted Auletta	Command	1962
Rain Forest	Walter Wanderley	Verve	1966

Ayrıca bakınız

Exotica (film), Atom Egoyan'ın yönettiği 1994 tarihli bu Kanada filminde konunun odağındaki gece kulübünde sürekli olarak "Exotica" tarzı müzikler çalınır. Bu külübün adı da "Exotica"dır.