Edat veya ilgeç; farklı tür ve görevdeki kelimeler ve kavramlar arasında anlam ilgisi kurmaya yarayan yardımcı kelime. Edatların tek başına anlamı yoktur; diğer kelimelerle birlikte, cümle içinde görev kazanır.1
Bazı kaynaklarda ünlemler ve bağlaçlar da edat kabul edilir.23 Bu yazıda ünlemler ve bağlaçlar ele alınmayacak, sadece bahsi geçen kaynaklarda son çekim edatları olarak adlandırılan edatlar ele alınacaktır. Türkçede kullanılan başlıca edatlar şunlardır:
ancak 4
başka
beri
bir
bir tek
dair
doğru
değil
değin
denli
dek
dolayı
diye
evvel
gayri
gibi
göre
için
ile5
kadar
karşı
karşın
mukabil
önce
ötürü
öte
rağmen
sadece
sanki
sonra
sıra
üzere
yalnız 6
Edatlar iliştirildikleri isimlerin yalın hâlleriyle veya ismin diğer hâlleri ile birlikte kullanılabilir. Bu kullanımlardan bazıları ekli hâlleri ile Türkçeye yerleşmiştir ve bazı edatlar her zaman ilgili hâl ekinin ardından kullanılır. Bunlara örnek olarak "-den ötürü", "-e dek", "-den öte", "-e doğru" verilebilir:
Başka, gayrı, özge gibi7 başkalık bildiren edatlardır.
Gibi benzerlik bildiren edattır.8
Göre, nazaran, dâir, rağmen gibi edatlardır.9
Kadar kelimesidir.10 Yer ve yön edatı olan "kadar" ile karıştırılmamalıdır.
İçin, üzere, dolayı, ötürü, nâşi, diye gibi sebep bildirmede kullanılan edatlardır.11
İle kelimesidir.12 İle edatı -le şeklinde ek biçiminde de yazılabilir. Birkaç farklı kullanımı vardır.
İşin, fiilin, hangi araçla (vasıtayla) yapılacağını, yapıldığını bildirir:
İşin, fiilin kimle yapıldığını, yapılacağını bildirir:
İşin, fiilin nasıl yapıldığını, yapılacağını bildirerek durum zarfı oluşturabilir:
İşin, fiilin nedenini bildirerek edat tümleci olabilir:
"İle" edatı, bağlaç olan "ile" kelimesiyle karıştırılmamalıdır. Bağlaç olan "ile", "ve" anlamına gelir:
Türkçenin bazı ağızlarında "birle" kelimesi "ile" anlamında kullanılır ve vasıta edadıdır:13
Değin, dek, doğru, kadar, karşı, yan gibi yer veya yön bildiren edatlardır.14
Beri, önce, evvel, sonra gibi zaman bildiren edatlardır.15
Edat olarak kullanılan bazı kelimeler cümlede başka görevlerde de kullanılabilirler:
Cümledeki diğer kelimelerle birlikte sıfat veya zarf öbeği oluşturabilirler:
Başka kelimelerle birlikte özne veya yüklem görevinde de kullanılabilirler:
"tirkelme", Uygur Türkçesi
"artınçı", Tuva Türkçesi
"şılav", Kazak Türkçesi.-
"tatak", Çuvaş Türkçesi.
Orijinal kaynak: edat. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page