yusufeli ne demek?

Yusufeli, Türkiye Cumhuriyeti'nin Karadeniz Bölgesi'nde bulunan Artvin iline bağlı bir ilçe ve ilçenin merkezi olan kasabadır.

Etimoloji

Yusufeli adı 20. yüzyılın başlarında ortaya çıktı. Bu sırada Erzurum vilayetinin kazası olan ve bugünkü Yusufeli ilçesini kapsayan bölge Kiskim veya Keskim adını yaşıyordu.¹ Kiskim veya Keskim ile o tarihte Ankara vilayetine bağlı olan Keskin kazası arasında postada karışıklığın ortaya çıkması gerekçesiyle kazanın adı 6 Mayıs 1914 tarihinde Yusuf ili (یوسف ایلی) / Yusufeli olarak değiştirildi. Kiskim kazasına bu ad, Şehzade Yusuf İzeddin Efendi'nin adına istinaden verilmiş olup "Yusuf'un diyarı" anlamına gelir.²³ Bununla birlikte kazanın merkezi Ersis olarak kaldı.

Yusufeli kazası Erzurum'dan alıp 1926 yılında Artvin vilayetine bağlanınca, kazanın idari merkezi Ersis'ten eski adı Kuşnara veya Okdemi olan Öğdem'e taşındı. Yaklaşık 25 yıl sonra, 11 Şubat 1950 tarihinde, Yusufeli'nin idari merkezi bu kez Öğdem'den Ahalt'a nakledildi. Ahalt, "ahalmta"anın (ახალმთა) bölgeye özgü söylenişi olan Gürcüce Ahalta'dan (ახალთა) değişime uğramıştır ve "yeni tepe" anlamına gelir. "Yusufeli ilçesi Merkezi Öğdem'den Ahalt, Vecenket ve Kozahora mahallelerinden teşekkül eden Ahalt Köyüne kaldırılmış ve bu merkeze Yusufeli adı verilmiştir" biçimindeki karar 16 Şubat 1950 tarihli Resmî Gazete'de yayınlanmıştır. Nitekim 1940 yılında Ahalt'ın nüfusu 546 kişiden oluşuyorken, 22 Ekim 1950 tarihli genel nüfus sayımında Yusufeli’nin idari merkezinin “şehir nüfusu” 812 kişiye ulaşmıştı.⁴⁵⁶⁷⁸ Kaza merkezi alanı genişledikçe yerleşim de Yusufeli olarak anılmış, Ahalt zaman içinde kentin bir mahallesine dönüşmüştür.

Tarih

Yusufeli'nin tarihi M.Ö. 3000 yılına, Bronz Çağı'na dayanmaktadır. İlk adı Perterek (veya Pertarek)dir. Hurri, Urartu, Pers, Roma, Bizans, Gürcü yönetiminde kaldıktan sonra, bölgeye Müslümanların gelmesiyle sırasıyla Selçuklu, Saltuklu, İlhanlı, Timur, Akkoyunlu, Safevi ve Osmanlı yönetiminde kalmıştır.

93 Harbi sonrası Rusya hakimiyetine girmişse de, Batum Antlaşması ile Türkiye'nin parçası olmuştur. 11 Şubat 1950 tarihinde TBMM'de kabul edilen 5531 sayılı yasayla ilçe merkezinin yeri değiştirilmiştir.⁹¹⁰ Yusufeli Barajı inşaatı nedeniyle ilçe merkezi 2022'den itibaren bir kez daha taşınacaktır.¹¹¹²

Bugün toponimi ve etnografya çalışmalarıyla anlaşılmaktadır ki içlerinde eriyenler ve diğer halklarla kaynaşanlar olmakla birlikte Kıpçaklar, Yusufeli yöresinde yoğun olarak bulunmaktadırlar. Bu Kıpçak unsur Yusufeli'ne Oğuz Türklerinin aksine Horasan bölgesinden değil, Kafkasya'dan inmişlerdir. Bu yoğun Kıpçak bakiyesine Yusufeli'nden başka Gümüşhane ve Bayburt'ta da rastlanır.¹³

Coğrafya

İlçe, Artvin il merkezinin güneybatısında yer alır. Artvin kentine olan uzaklığı yaklaşık 76 km, Erzurum'a ise 139 km mesafededir. Ulaşım Erzurum-Artvin karayolu ile sağlanır.

İlçe merkezi Çoruh Nehri ile Barhal Çayı’nın birleştiği bir vadide kurulmuştur. Doğusunda Erzurum’un Olur ve Oltu ilçeleri, güneyinde Erzurum’un Tortum, Uzundere ve İspir ilçeleri, batısında Rize’nin Çamlıhemşin ve Ardeşen ilçeleri, kuzeyinde ise Artvin merkez ve Murgul ilçeleri yer alır.

Denizden yüksekliği 560 m olup yüzölçümü 2327 km²'dir. İlçenin yüzey şekillerini genellikle doğu–batı doğrultusunda uzanan dağlarla bu dağları birbirinden ayıran vadiler meydana getirir. Yusufeli, coğrafî konum itibarı ile çok engebeli, dağlık bir alana sahiptir. Düzlükler yok denecek kadar azdır. Halk, geçimini tarım ve hayvancılıkla sağlamakla birlikte "gurbetçilik" en önemli geçim kaynaklarındandır. Coğrafyanın dağlık ve işlenebilir, toprağın çok kıt oluşu, halkı gurbetçiliğe zorlamıştır. İlçede sanayi tesisi ve istihdam yaratacak sektör yoktur. En meşhur yemeği Yusufeli cağ kebabı'dır.

Halk müzikleri halk oyunları; horon, bar oyunları ve Artvin (Ahıska) Kafkas dansları üzerine kurulmuştur. Başlıca müzik aletleri tulum, zurna, asma davul, saz ve akordeondur.

Dağlar

Karadağ (2399 m) : İlçenin güneyinde yer alır kınalıçam köyü nün kurudere (mevenk, Haydar) mahallesi bu dağın eteklerinde kuruludur.

Ali Dağı (2232 m) : İlçenin güneydoğusunda yer alır, bu dağın zirvesi kınalıçam köyü sınırları içindedir bu dağın bir kısmı Erzurum il sınırları içinde kalmaktadır.

Kaçkar Dağı (3937 m): İlçenin kuzeybatısında yer alır. Rize ile il sınırını oluşturur. 3937 m yüksekliği ile Kuzeydoğu Anadolu Dağlarının en yüksek dağıdır. Kaçkar Dağı'nda çok sayıda endemik bitki ve çiçek türünün varlığı saptanmıştır. Kaçkar’ın etekleri yaz mevsiminde rengârenk çiçeklerle bezenir ve bu durumda dağ, trekkingciler için doyumsuz manzaralar sunar. Dağcılık sporuna da oldukça uygun bir dağ olup Türkiye’nin en önemli ve en tanınmış dağlarının başında gelmektedir.

Altıparmak Dağları (3562 m): İlçenin kuzeybatısında yer alıp kuzey-batı doğrultusunda uzanarak Rize ile il sınırını oluşturur. Altıparmak Dağları sıradağlar biçiminde uzanmakta olup birçok dağ bu silsileye mensuptur. Çok sayıda buzul gölünün yer aldığı Altıparmak Dağları, Barhal Çayı'nın da kaynaklarını oluşturur. Trekking ve dağcılık sporlarına elverişlidir.

Akarsular

Çoruh Nehri

İlçenin en büyük akarsuyu Çoruh Nehridir. Yusufeli sınırlarındaki bütün çay ve dereler Çoruh’un kollarını oluştururlar. Çoruh Nehri, kaynağını Mescid Dağının (3255 m) batı yüzünden alır. Önce batı doğrultusunda akıp Bayburt’tan geçtikten sonra bir yay çizerek doğuya yönelir. Yokuşlu köyü önünde Yusufeli sınırlarına girer. Yusufeli, Artvin ve Borçka’nın içerisinden geçtikten sonra Borçka’nın Muratlı kasabasından da geçerek burada il ve ülke sınırlarını terk eder ve Batum’da Karadeniz’e dökülür. Toplam uzunluğu 376 km olan Çoruh Nehrinin il sınırları içerisindeki uzunluğu 150 km olup 100 km'si Yusufeli sınırları içerisinde seyreder. Çoruh’un debisi Mayıs ayında (569/529 m³/sn.) zirveye çıkar. Yıl boyunca en düşük debisi ise 53,09 m³/sn.’dir. Eğim %5’tir.

Çoruh Nehrinde başta sazan, kefal ve alabalık olmak üzere birkaç balık türü bulunur.

Çoruh Nehrinin Yusufeli sınırları içerisinde seyreden 100 km'ik kısmı rafting ve kano gibi su sporları için en uygun ve en zorlu parkurları meydana getirmiştir.

Barhal Çayı

Barhal Çayı'nın tamamı Yusufeli sınırları içerisinde yer alır. Kaynaklarını Altıparmak Dağları ve Kaçkar Dağından (3937 m) toplar. İki kolu Yaylalar (Hevek) köyünün aşağısında birleşir ve buradan kuzeydoğuya doğru akmaya devam eder. Yaylalar köyü içerisinden geçtiği için, kaynağından Altıparmak köyüne kadar olan bölümüne Hevek Suyu adı da verilir. Altıparmak köyü içerisinde, kaynağını Kaçkar Dağından alan ve aynı zamanda Barhal Çayının en büyük kolu olan Kocaçay'ı alır. Balcılı köyü yakınlarında Yüksekoba (Kobak) Suyunu aldıktan sonra kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda seyrederek, Dereiçi köyü yakınlarında, Balalan (Arcivan) Deresini de alır. Yusufeli ilçe merkezinin tam ortasından geçerek, ilçe merkezinin önünde, Kâzım Karabekir (Kazahora) mahallesi ile Üzümbağı (Hamzet) mahallesinin karşısında Çoruh Nehrine karışır. Oldukça berrak ve temiz bir su olup alabalık yönünden de çok zengindir. İlçe merkezinin içme suyunun kaynağını teşkil eder. Bu çayın üzerinde, Sarıgöl mevkiinde şahısa ait alabalık çiftliği kurulmuştur. Yatağı boyunca sulama suyu olarak da kullanılmaktadır. Bunlardan başka ayrıca su sporlarına elverişli olup bu suda rafting ve kano gibi su sporları yapılır.

Oltu Çayı

İlçenin Pamukçular (Ohur) köyü yakınlarında Yusufeli sınırlarına girer. Yusufeli-Oltu-Erzurum yol ayrımı mevkiinde Tortum Çayı ile birleşir ve her iki çay, Oltu Çayı adıyla Günalp Kayası (Su kavuşumu) denilen mevkide Çoruh Nehrine karışır.

Tortum Çayı

Kargapazarı Dağları’nın kuzey yamaçlarından kaynaklarını alan Tortum Çayı, Erzurum–Artvin il sınırında bulunan Kınalıçam (Aşpişen) köyünde Yusufeli sınırlarına girer ve Kınalıçam köyü içerisinden geçerek Yusufeli-Oltu-Erzurum yol ayrımı mevkiinde Oltu Çayı ile birleşir. Su kavuşumu mevkiinde Çoruha karışır.

İklim

İlçe genelinde Karadeniz iklimi ile karasal iklim arasında bir geçiş iklimi tipi hakim olmakla birlikte ilçe merkezi ve yakın çevresi ile Çoruh Nehrine yakın yerlerde yazlar sıcak ve kurak, kışlar ılık ve yağışlı geçer; Akdeniz iklimini andırır. Buralarda Akdeniz ikliminin tipik bitki türleri olan zeytin, incir, üzüm gibi meyveler bolca yetişir. Vadinin yüksek kesimlerinde karasal iklim hüküm sürer. Yazlar serin, kışlar soğuk ve yağışlıdır. Yağışlar genelde ilkbahar sonu ve yaz başlarında görülür.

İlçenin yıllık hakim rüzgâr yönü batı–doğu doğrultusundadır. Rüzgârlar yılın ilk yedi ayında batıdan; ağustos, eylül, ekim aylarında güneybatıdan; kasım ayında güneyden ve aralık ayında ise kuzeyden eser. Yaz aylarında ise meltem rüzgârları eser. Rüzgârlar, gündüzleri vadiden dağa doğru, geceleri ise dağdan vadiye doğru eser.

İlçe alanının 28.620 hektarlık bölümü ormanlarla kaplıdır. Ormanlar genellikle yüksek kesimlerdedir. Ağaç türü olarak çam, sarıçam, ladin, köknar, karaağaç, meşe (pelit), ardıç, kayın, dişbudak, kızılağaç ve yabani kavak bulunur. İğne yapraklılar çoğunluktadır. Ormanlar, 700–2500 m arası rakımlarda yer alır.