Varto (Zazaca: Gimgim1), Muş iline bağlı bir ilçedir.
Varto bölgesi tarihte sırasıyla Medler, Pers, Part, Roma ve Bizans egemenliği altında kalmıştır. 1071 Malazgirt Meydan Muharebesi ile Selçuklu Hanedanının, daha sonra Akkoyunlular ve Karakoyunlular'ın hakimiyeti altında kalmıştır. 1514 yılında Çaldıran Muharebesi'yle Osmanlı idaresine geçmiştir. 1923'te Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşuyla, TBMM onayı ile Varto ismini alarak ilçe oldu. Varto, Gimgim adıyla da bilinir.
Varto ilçesi, Muş il alanının kuzeybatısında yer alır. Kuzeyde Erzurum ili ve Hınıs ve Tekman ilçeleri, batıda Bingöl ilinin Solhan ve Karlıova ilçeleri, doğuda Muş ilinin Bulanık ilçesi, güneyde ise Merkez ilçesiyle çevrilidir. Yüzölçümü 1418 km²'dir. Muş'un yüzölçümü olarak alanının %17,3'nü kaplar.
Genellikle dağlarla kaplı olan ilçe alanı, Muş il alanının en yüksek bölümünden de yer alır. İlçenin kuzeyini Bingöl Dağları'nın uzantıları engebelendirir. Rakım, Bingöl Dağları'na doğru, ilçenin kuzey sınırında 3000 m'yi, Akdoğan ve Şerafettin Dağları'nın uzantılarında ise 2300 m'yi aşar. İlçe alanı, Murat Nehri ile, Bingöl Çayı ve bu iki akarsuyun kollarınca derin bir biçimde parçalanmıştır. Murat Irmağı, ilçe alanına doğudan girer. Doğu - batı doğrultusunda, Merkez ilçeyle doğal bir sinir oluştururcasına akar. Kayalıdere köyünün batısında Bingöl Suyu'nu alır ve bir dirsekle güneye yönelerek ilçe alanını terk eder. Akdoğan Gölü ilçenin doğusundadır. Bu gölün hemen güneyinde ise Küçük Hamurpert Gölü yer alır.
Varto ilçe merkezi ve birçok köy, deprem fay hattı üzerindedir. Varto, ilki 1946, ikincisi ise 1966'da olmak üzere iki büyük deprem yaşamıştır. (1966'daki depremde 2.118 kişi hayatını kaybetmiştir. Bu depremde Varto merkezi tamamıyla yıkılmıştır.)
Varto'nun 1985 nüfus sayımındaki nüfusu 44.116'idi. Muş'un yüzölçümü bakımından olduğu gibi nüfusça da dördüncü büyük ilçesidir. 1966'da yaşanan depremde Varto, ölümler sebebiyle uğradığı nüfus kaybına ek olarak, ilçe merkezi ve köylerindeki binaların büyük bölümü yıkıldığından göçten ötürü de nüfus kaybına uğramıştır.
Varto ilçesinin 93 köyü bulunmaktadır. Varto'da halkın en önemli geçim kaynağı, Muş genelinde olduğu gibi tarımdır. Başlıca tarım ürünleri buğday olmak üzere tahıldır. Elma ve armut üretimi önemlidir. Varto, bitkisel üretimden çok hayvancılık bakımından gelişmiştir. Koyun ve kıl keçisi varlığı bakımından Muş'un Merkez ilçeden sonra ikinci önemli ilçesidir.
Verilere göre 1900'lü yılların ilk depremi 24 Nisan 1903 tarihinde Malazgirt'te 6,7 şiddetinde olmuş ve 2.626 kişi ölmüştür. Buna müteakiben 31 Mayıs 1946 Varto Hınıs'ta 5,7 şiddetinde olan depremde 839 kişi ölmüştür.
En etkili ve birçok şeyin altüst olmasına, göçe ve ailelerin dağılmasına, konut - sağlık - okul - yol sorunun hâlen çözülmemesi gibi yaşamın yeniden idame edilmesinin hayli zorlaşmasına neden olan deprem, 19 Ağustos 1966 yılında olmuş şiddeti tam olarak bilinmiyor ve 2.394 kişi ölmüştür. Varto'da zaman zaman irili ufaklı deprem sarsıntıları olmaktadır.
Orijinal kaynak: varto. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Türkçe-Zazaca Sözlük: http://ferheng.org/zazaki/ ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page