Tesniyeci (veya Deuteronomist) kaynak, ya da kısaca D, Belgesel hipotez (BH)'e göre Tora'yı oluşturan dört kaynaktan biridir. Bu kaynak, Tora'da Tesniye kitabıyla sınırlıdır fakat benzer tema ve dil Tanah'ın Yeşu, Hakimler, Samuel ve Krallar kitaplarında da kullanılmaktadır. Bu adı geçen kitaplar dizisi din bilimadamlarınca Tesniyesel tarih olarak adlandırılır.
Belgesel hipotez, 19.yy'ın ikinci yarısı ve 20.yy'ın büyük bir bölümünde, Tanah'ın ilk beş kitabı olan Tora'nın kökeni konusundaki teorilerden önde gideniydi. Bu hipoteze göre, Musa'nın beş kitabı, "kaynak" adı verilen birbirinden bağımsız dört grup belgelerden derlenmiştir. Bu kaynaklar, Yahvist, Elohist, Ruhbani ve Tesniyeci kaynaklardır.1 Ruhbani kaynak, Levililer kitabının hemen hemen hepsini oluşturur. Yahvist, Elohist ve Ruhbani kaynaklar Musa'nın kitaplarının ilk dördünde (Tekvin, Çıkış, Levililer ve Sayılar) kullanılırken, Tesniye kaynağı bu dört kaynaktan farklı olarak sadece ve sadece Tora'nın son kitabı olan Tesniye kitabında kullanılmaktadır.
2. Krallar, Kral Yoşiyahu hükümdarlığının on sekizinci yılında "Musa'nın kanunları" kitabının Tapınak'ta keşfedildiğini anlatır. Bu Tesniye muhtemelen bugünkü kitabın 5'ten 26'ya ve 28. bölümlerini kapsar ve keşfedilmesinden bir asır önce yazılmıştır.2
Kanunlar (özellikle Tesniye'de geçenler), krallar ve devlet yetkilileri gibi her türlü otoritenin üzerindedir; Levili rahipler bu kanunların koruyucusu ve tercümanlarıdırlar.3
Kenan toprakları, Yehova tarafından İsrail'e (özellikle "atalara", yani ataları Mısır'daki kölelikten çıkıp gelenlere) vadedilmiştir; bu toprakların anayasası, Yehova ile halkı arasında yapılan anlaşma olan Tesniye'dir; fakat bu anlaşmaya sadık kalınmazsa bu topraklar ellerinden alınacaktır.4
Yehova, İsrail'i kendi halkı olarak seçti ve iki taraf antlaşmayla birbirine bağlandı. Antlaşmaya göre, Tanrı İsrail'e Kenan topraklarını verip onları varlıklı kılacak ve karşılığında İsrail kanunlara uyacaktır. Kanunlar, ufak da olsa yıkılrsa topraklar halkın elinden alınacaktır. Kral ve onun yetkilileri dahi bu kanunlara bağlıdır.5 Tesniyeci kaynak, sürgün öncesi son dönemdeki Yeremya ve Hezekiel kitaplarıyla uyum içindeyken diğer üç Tora kaynağının aksine İsrail'in seçilmişliğinde İbrahim'den bahsetmemektedir.6
Başta Musa olmak üzere peygamberler Kanun'un koruyucularıdırlar. Musa aracılığıyla verilen kehanetler, açıklamalar ve kanunlar Tanrı takdirinin tam ve yeterli vahyidir, daha fazlasına ihtiyaç yoktu.7
Tesniye, Kenan yerlilerini, kültürlerini ve dinlerini yok etmeye bağlı olarak kutsal savaş çağrısında bulunur.8
İsrail cemaati içinde, Yehova önünde herkes eşittir; Tesniye fakir, dul ve yetimlere özellikle ilgi duyar. Bu ilgi cemaat dışındakilere gösterilmemektedir.9
Tesniye, Tesniye kaynağının Musa tarafından anlatılan hikâyelerin şık bir dille tekrar anlatılışıdır, fakat hikâyeler dağınık ve düzensizdir. Yine de, hikâyeler doğru sıraya dizildiği zaman, On Emir hikâyesinden başlayarak JE ve Ruhbani kaynak ile paralellik gösterir. Musa'nın anlatıklarından hatırlanması gerekenler aktarıldığı için On Emir ile başlayan Tesniye Musa'nın ölümünden sonraki hikâyeleri barındırmamaktadır. Tesniye'nin duruşu, Yahvist ve Elohist kaynakların duruşuna benzer olduğu için bu kaynakların yerine değil, tam tersine JE ile birlikte okunması tasarlanılmış olması mümkündür.
Ruhbani kaynağın aksine Tesniyeci kaynak, Harun soyundan gelen rahip yanlısı hikâyeleri konu dışı bırakmıştır. Fakat Altın buzağı hikâyesini tutmuştur çünkü JE'de de bulunan bu hikâye Harun'u olumsuz göstermektedir. Tesniyeci kaynak, yeni bir kült fikrine sebebiyet vermemek için Nehuştan'ı ve Harun'u daha kötü göstermek için Peor'un yaptıklarını konu dışı bırakarak Altın buzağı hikâyesini Harun adına olduğundan daha da olumsuz göstermektedir.
Fakat, Ruhbani kaynak gibi, Tesniyeci kaynak da kanunlarla çelişen hikâyelerden uzak durmuştur; örneğin kurban sunulmadan çölde yemek bulma hikâyesi atlanmıştır. İsrailoğulları'ndan olmayan Balaam peygamberin hikâyeleri ve konuşan eşek hikâyesi konu dışı bırakılmıştır; bunun sebebi büyük ihtimalle verilmek istenen mesajla bu hikâyelerin birbirlerinden uzak oluşudur.
Çoğu modern din bilim insanı Martin Noth'un görüşüne katılıp Yeşu, Hakimler, Samuel ve Krallar kitaplarının Tesniyesel Tarih{{'}}in (DtrH) bir parçası olduğunu düşünür. Tesniye kitabının temelini İsrailoğulları'nın tarihi, Kenan topraklarına girişi, Kudüs'ün çöküşü, Babil sürgünü ve bunun devamı olarak sürgünden sonra olanlar oluşturur. İnanışa göre bu tarihlerin farklı sürümleri vardır, ilki "RAB'bin gözünde doğru olanı yapan, sağa sola sapmadan atası Davut'un bütün yollarını izleyen" (2. Krallar 22:2) Kral Yoşiya merkezlidir. Tesniyesel tarihçilere göre Yoşiya'nın hükümdarlığı döneminde "Kanun kitabı" (muhtemelen Tesniye'nin çekirdeği) keşfedilip dini reformlara zemin hazırladı; ve kültün merkezileşmesinin tamamlanması "İsrail'in Tanrısı RAB'be güvenen, kendisinden önceki ve sonraki Yahuda kralları arasında onun gibisi olmayan" (2. Krallar 18:5) Kral Hezekiya zamanında başladı.10 Son redaksyon, Samarya'nın ve Kudüs'ün düşüşünü dinden uzaklaşmaya bağlayan sürgündekilerin ürünüdür.11 Tesniye'de iki ana konunun üzerinde durulup bu konular DtrH'de pekiştirilmiştir: 1) Vadedilmiş topraklarda kalmanın tek yolu sadece Yehova'ya tapmaktır, 2) bu ibadet sadece Yehova'nın seçtiği yerde yapılabilir, yani Yehuda bakış açısına göre Kudüs'te.12
Kral Hezekiya dini merkezileştirip Kudüs Tapınağı'na ve bu tapınağın ruhban sınıfına bağlı olmayan ibadet yerleri ve nesnelerini parçaladı. Hezekiya'nın ölümünden kısa bir süre sonra Asur İmparatorluğu Yehuda'yı fethedip bölgedeki hakimiyeti ele geçirdi. Bundan sonra gelen Yehuda kralları Asurlulara bağlıydı ve tapınak sistemine bağlı olmayan dini yer ve nesnelerin kullanılmasına tekrar izin verdiler. Fakat, Hezekiya'nın torununun oğlu Yoşiya yeni dini reformlar getirdi.
2. Krallar ve 2. Tarihler kitaplarında anlatıldığına göre, M.Ö. 622/621'de Yoşiya'nın baş rahibi Hilkiya genelde sade ve boş olan tapınağın odalarından birinde Tora parçaları buldu. Bu metine tepki olarak Yoşiya dini tekrar merkezileştirdi ve Kudüs Tapınağı'yla ilgili olmayan ibadet yerleri ve nesnelerini yok ettirdi.13 5.yy'dan öncesinden beri, Jerome gibi din adamları, Hilkiya'nın bulduğu metnin Tesniye'nin kanun kodları olduğuna dair ısrar ettiler (Tesniye 12-26). Modern uzmanlara göre ise Yoşiya'nın teşviğiyle yazılan bu metni geçerli kılmak için "bulundu" denildi.
Belgesel hipoteze göre, rahip Şilo, kendi görüşlerini desteklemek için kanun kodlarını kendisi yazdı. Yasa, kralı desteklemek, merkezi din oluşturmak, sadece Harun soyundan gelenlerden ziyade Levilerin genelini desteklemek ve kralın gücünü dengelemek için yazıldı.
D, hipoteze göre, tarihteki hükümdarlardan Yoşiya'ya kadar, liderlerin tarihini aktarıp onları yaptıklarıyla eleştirmektedir. D, hali hazırdaki JE'yi değiştirmeye çalışmadığı için bu kitabı Musa'nın son sözleri olarak aktardı. Bunun nedeni, İsrail'i kurtaracak kahraman (mesih) olan Yoşiya'nın hakimiyetini Tanrı tarafından tasarlandığını göstermektir. Yoşiya, Musa gibi gösterilen tek kraldır. Yoşiya'nın hikâyesi Musa'nın sözlerinin yansımasıdır; "sağa sola bakmadan yoluna devam eden", "onun gibi yükselişe geçen", "Tanrı'nın tam kalbi, ruhu ve gücüyle sevdiği" bir kraldır. Bu paralellik Musa ile diğer krallar arasından yapılmamaktadır.
D'nin tarihi, redaktör tarafından kökende birbirinden bağımsız olan kaynakların derlenmesiyle oluştu; hikâyelerde devamlılığın sağlanması için bazı satırlar eklendi. Bahsedilen hikâyeler şunlardır:
Babil ile savaşta olan Asurlulara yardım etmek için ordularını gönderen Mısır Yehuda'dan geçmek zorundaydı. Burada Yoşiya'nın ordularıyla karşılaşıp savaştılar ve Yoşiya öldü. Başa Yoşiya'nın büyük oğlu geçti ve babasının reformlarını geri alıp merkezi olmayan dini yerlerin tekrar oluşmasına izin verdi.
Mısır Yehuda'yı ele geçirip kralı sürdü ve yerine Yoşiya'nın başka bir oğlu getirildi, fakat o da Babil saldırılarında ölünce yerine oğlu geçti. Babil sonunda Yehuda'yı ellerine geçirince başa kral olarak Yoşiya'nın üçüncü oğlu Sıdkiya'yı getirdi. 10 yıl sonra Sıdkiya Babil imparatoru Nebukadnezar'a karşı ayaklanınca Nebukadnezar Kudüs'ü yıktı, Sıdkiya'nın tüm ailesini öldürdü ve Sıdkiya'yı kör edip sürgüne gönderdi.14
Babil'in eyaleti haline gelen Yehuda'nın başına vali olarak Yehuda'dan, Asur karşıtı Gedalya'yı getirdi. Kral David soyundan gelenler için bu onlara yapılmış bir hakaretti dolayısıyla valiye suikast düzenlenip öldürüldü. Yehuda sakinleri, bu olay karşısıda, Nebukadnezar'ın tepkisinden korktuğu için mülteci olarak ilk başta Mısır'a sığındı. Nebukadnezar, Kudüs'ü yaktı. tapınağı yıktı ve geriye kalan soyluları ve saray yetkililerini Babil'e köle olarak gönderdi. Yehuda Krallığı'nın hayatı böylece son buldu.15
Bu durum, D'nin ilk sürümü için sorun teşkil ediyordu. Bu sürüme göre kral David'in soyundan gelenler ilelebet Yehuda'ya hakim olacakları Tanrı tarafından söz verilmişti. Metinde, halihazırda olarak gösterilenler Nebukadnezar tarafından yok edilmişti. Yoşiya İsrail'in kurtarıcısı olarak lanse edilmişti fakat kendisi öldürülüp reformları geri alınmıştı.
D, tekrar düzenlendi. D, yeni baştan yazılamazdı çünkü nispeten iyi biliniyordu. Dolayısıyla yeni cümleler eklenip güncelleştirildi. Kanunlara uyulmadığı sürece Yehuda'nın diğer uluslar içinde dağılacağı söylenip, kral David'in soyundan gelenlerin "ilelebet" kral olacağı kısmı "Yehuda var olduğu sürece" ile değiştirildi. Aynı gerçekleştiği üzere, ceza olarak Yehuda'nın tekrar Mısır'a döneceği de eklendi.
Bunun yanı sıra bu metine yeni bölümler de eklenip geliştirildi; bu metinlerin başında şunlar gelir:
Orijinal kaynak: tesniyeci. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Oxford Bible Commentary (ed. John Barton, John Muddiman, Oxford University Press, 2001) p.14 ↩
Eerdmans Commentary on the Bible (ed. James D. G. Dunn, John William Rogerson, Eerdmans, 2003) p.28 ↩
Graham, M.P, and McKenzie, Steven L., "The Hebrew Bible today: an introduction to critical issues" (Westminster John Knox Press, 1998) p.19ff ↩
Oxford Bible Commentary (ed. John Barton, John Muddiman, Oxford University Press, 2001) p.35 ↩
Coogan, Michael D, Brief Introduction to the Old Testament. Oxford University Press, 2009. p. 161 ↩
Coogan, Michael D, Brief Introduction to the Old Testament. Oxford University Press, 2009. p. 160 ↩
Michael D. Coogan, A Brief Introduction to the Old Testament, (Oxford: Oxford University Press, 2009) 147 ↩
Friedman 1997, pg. 98. ↩
Friedman 1997, pg. 99 ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page