tenome ne demek?

Tenome (手の目, Eli Gözlü), Toriyama Sekien'in Edo Dönemi'ne ait resim koleksiyonu "Hyakki Yagyō Emaki"de (Yüz hayaletin gece faaliyetlerini anlatan resimli yazma) görülen bir Japon yōkai 'dir.¹²

Özet

Tenome, kör bir adam formunda olup gözleri yüzü yerine iki avucunun içindedir.³ Gazu Hyakki Yagyō'da (1776) açıklaması bulunmadığı için detayları bilinmemektedir.

Kumamoto vilayetinin Yatsushiro şehrinde bulunan Matsui Koleksiyonu'na ait Tenpō Dönemi'nden kalma "Hyakki Yagyō Emaki" adlı yōkai çizimleri içeren yazmalarda Sekien'in Tenome'sinden ilham aldığı düşünülen "Temebōzu (手目坊, Gözleri avuçlarında olan keşiş)" ⁴ isimli benzer yōkai çizimleri kayda geçirilmiştir.⁵ Koichi Yumoto'ya ait "Bakemono Dzukushi (化物づくし, Çeşitli Yaratıklar)" adlı eserde de Sekien’in Tenome’sine benzer çizimler bulunmaktadır.⁶ Verilen bu iki örneğin açıklamaları kaynakta yer almadığı için ayrıntıları bilinmemektedir. Bunlara ek olarak, İnui Yūbei'ye göre Shisui Koleksiyonu'nda bulunan eski el yazmaları ve çizimlerde (tarihi bilinmiyor) Tenome isimli yōkai bulunmakta olup, "Otluk yerler kuruduğunda dünyayı düzeltmeye gittiğinden böyle yerlerde bulunmaz." ibaresi yer alır.⁷

Edo Dönemi hayalet hikâyeleri koleksiyonu olan Shokoku Hyaku Monogatari'de (Farklı yörelerden yüz hikâye) (1677) iki avucunda gözleri olan bir yōkai figürünün de resmedildiği *"*Bakemono ni Hone wo Nukareshibito no Koto (Yaratık tarafından kemikleri sökülen adamın hikâyesi)" isimli bir masal olup, bu masalın Sekien'in Tenome'sine ilham vermiş olabileceği düşünülmektedir.⁸⁹ Masalın konusu şöyledir: Bir adam cesaretini test etmek için gittiği Kyoto'daki Shichijō Nehri'nin kıyısındaki mezarlıkta 80 yaşlarında ihtiyar bir adam görünümünde bir yaratığın saldırısına uğrar. Bu yaratığın avuçlarında gözleri vardır. Adam yakınlardaki bir tapınağa sığınıp tapınağın rahibine yalvarır. Rahip, adamı bir sandığa sakladıktan hemen sonra yaratık tapınağa girer ve sandığın başında bir köpeğin kemiği emerken çıkardığı türden sesler çıkarır ve çok geçmeden ortadan kaybolur. Rahip sandığı açtığında adamı, vücudundan kemikleri sökülmüş ve geriye sadece derisi kalmış hâlde bulduğu anlatılmaktadır.¹⁰

Yoshio Fujisawa'nın Iwate no Yōkai Monogatari (Iwate'nin Yōkai Hikâyeleri) kitabına göre Iwate vilayetinde geçen halk hikâyelerinde Tenome'nin geçtiği bir hikâye de bulunmaktadır. Hikâyenin konusu şöyledir: Bir gezgin gece tarlada yürürken kör birisi ona doğru yaklaşır. Bu kişinin iki avucunda gözleri vardır ve bu gözlerle bir şeyler aramaktadır. Gezgin dehşete kapılıp kaçar ve kendini bir hana atıp hancıya durumu anlatır. Hancının gezgine söylediğine göre orada birkaç gün önce kör birisi birkaç cani tarafından öldürülüp parası çalınmıştır. Kör kişi "o canileri bir kez olsun göreyim, gözlerimle değilse bile ellerimle" diye düşünüp intikam arzusuyla avucunda gözleri olan bir yōkai'ye dönüşür. Aynı şekilde Echigo'da da (Günümüzde Niigata) kör birisi öldürüldükten sonra Tenome görüldüğü söylenmektedir.¹¹

Bir yōkai araştırmacısı olan Katsumi Tada, Tenome gibi yōkai resimlerinin "bake no kawa ga hageru" kelime oyununa göre yorumlanarak çizilmiş olabileceğini ifade etmektedir. İçinde göz olan ellerin kaldırılmış hâli aldatmaca ya da kumpası açığa çıkarmak anlamındaki "teme wo ageru (手目を上げる)" deyimi olarak yorumlanırken, keşiş/kel kafanın "hageru (saçı dökülmek, kelleşmek)" veya bir oyunu kaybetmek anlamındaki "bōzu ni naru" (keşiş olmak) deyimine göre yorumlandığını söylemektedir. Gazu Hyakki Yagyō'daki Tenome'de arka planda ay ve filotu tarlası resmedilmiştir. Buradaki ayın hanafuda kart oyunundaki bōzu (kel/keşiş) kartına, filotu tarlasının ise hayaletlerin gerçek formunu görüp solan filotlarına bir gönderme olabileceği de belirtilmektedir.¹²

Kurayamime (Karanlığın Gözleri)

Tenome'ye benzeyen başka bir yōkai olarak, Yōkai Majin Seirei no Sekai (Yōkai, İyi ve Kötü Ruhların Dünyası) (1974) adlı eserin editörlerinden Norio Yamada'nın yōkai açıklamalarında Kurayamime (Karanlığın Gözleri) adlı bir yōkai'den bahsedilmektedir.¹³ Bu yōkai'ın iki diz kapağında gözleri olup, karanlıkta rahatlıkla yürüyebilse de gündüzleri her yere çarptığı söylenmektedir.¹⁴¹⁵

Dipnot

Kaynakça

- 乾猷平『蕪村妖怪絵巻解説─附・化物づくし』北田紫水文庫、1928年。doi:10.11501/1023529 。
- 京極夏彦（文）『妖怪図巻』多田克己（編集・解説）、国書刊行会、2000年6月27日。OCLC 712596812 。ISBN 4-336-04187-3、ISBN 978-4-336-04187-6。
- 篠塚達徳訳著『新釈諸国百物語』ルネッサンスブックス〈ルネッサンスBOOKS〉、2006年7月1日。NCID BA79462182。OCLC 169970270 。ISBN 4-7790-0051-3、ISBN 978-4-7790-0051-5。
- 鳥山石燕（画）『画図百鬼夜行』高田衛（監修）、稲田篤信・田中直日（編集）、国書刊行会、1992年12月1日。OCLC 675343112 。ISBN 4-336-03386-2、ISBN 978-4-336-03386-4。
- 藤沢美雄『岩手の妖怪物語岩手妖怪譚－炉端ばなし』トリョーコム、1986年9月。OCLC 673312408 。ISBN 4-924653-47-0、ISBN 978-4-924653-47-4。
- 村上健司編著『妖怪事典』毎日新聞出版、2000年4月17日。OCLC 659396008 。ISBN 4-620-31428-5、ISBN 978-4-620-31428-0。
- 山室静・山田野理夫・駒田信二（執筆代表）『妖怪魔神精霊の世界―四次元の幻境にキミを誘う』自由国民社、1974年2月。ASIN B000J988XS 。
- 湯本豪一編著『妖怪図巻続』国書刊行会、2006年5月29日。OCLC 676636133 。ISBN 4-336-04778-2、ISBN 978-4-336-04778-6。