psikotrop madde ne demek?

Psikotrop madde ya da psikoaktif madde, asıl olarak merkezi sinir sisteminde etkisini gösteren ve beynin işlevlerini değiştirerek algıda, ruh hâlinde, bilinçlilikte ve davranışta geçici değişikliklere neden olan kimyasal maddelerdir. Bu ilaçlar eğlence amaçlı olarak bilerek bilinç düzeyini değiştirmek, entojen olarak ritüel ve spiritüel amaçlı, zihni incelemek amaçlı ya da tedavi amaçlı ilaç olarak kullanılabilir.

Psikotrop maddeler bilinç düzeyinde ve ruh hâlinde, kullanıcının zevkli bulacağı (örn. öfori) ya da farkındalığı artıracağı değişiklikler yaratabileceğinden birçok psikotrop madde risklerine ve olumsuz sonuçlarına rağmen aşırı derecede kullanılmaktadır. Bazı maddelerin sürekli kullanılması nedeniyle fiziksel bağımlılık oluşabilir. Bu bağımlılıktan kurtulmak için psikoterapi, destek grupları ve hatta diğer psikotrop maddelerin kullanımını içeren bir dizi rehabilitasyon gerekir.

Bu aşırı kullanma ve bağımlılık potansiyeli nedeniyle ilaç kullanımının etiği süregelen bir felsefi tartışma konusudur. Dünya üzerinde birçok hükûmet ilaç üretimi ve satışları üzerine sınırlamalar getirerek aşırı kullanma ve bağımlılığı azaltmaya çalışmaktadır.

Psikotrop maddelerin kullanımı

Psikotrop maddeler insanlar tarafından yasal ve yasa dışı farklı nedenler için kullanılmaktadır. Psikotrop ilaçlar temelde merkezi sinir sistemi üzerinden etki gösteren, mental bozuklukların tedavisinde kullanılan ilaçlardır ve antidepresanlar, antipsikotikler, anksiyolitikler, duygudurum düzenleyicileri, sedatif-hipnotikler ve benzeri ilaç gruplarını içerirler. Tüm dünyada gerek psikiyatriye ve psikiyatrik tedavilere yaklaşımdaki değişiklikler, gerek yeni nesil ilaçların kullanımı ve yan etki profilindeki olumluluklar ve özellikle sık görülen depresyon, anksiyete bozuklukları ve madde kötüye kullanımı-bağımlılığındaki artış nedeniyle psikotrop ilaçların kullanımı da giderek artmaktadır. Bu nedenle bu ilaçların kulanımında özellik arz eden durumların iyi bilinmesi gerekir.¹

Anestezi

Genel anestezikler hastalarda ağrı ve diğer duyuları engellemek için kullanılan psikotrop ilaçlardır. Anesteziklerin çoğu bilinç kaybına neden olur bu da hastaların fiziksel ağrı duymadan ya da duygusal travma geçirmeden cerrahi müdahaleler gibi tıbbi prosedürlere dayanmalarını sağlar.²

Ağrı kesiciler

Ağrı sorunlarına karşı psikotrop ilaçlar kullanılmaktadır. Ağrı duyusu vücutta yer alan nörokimyasallardan endorfinler tarafından düzenlenir ve ağrı ile başa çıkabilmek için sinir sistemi iletimi üzerinde etki eden psikotrop maddeler kullanılır. Bu ilaçlar arasında morfin ve kodein gibi narkotikler ³ ve aspirin ile ibuprofen gibi non steroidal antienflamatuar ilaçlar bulunur.

Psikiyatrik ilaçlar

Psikiyatrik ilaçlar altı ana sınıfa ayrılır:

Antidepresanlar, klinik depresyon, distimi, anksiyete gibi çeşitli bozukluklarda kullanılır.⁴
Stimulanlar, dikkat eksikliği bozukluğu, narkolepsi ve anoreksi gibi bozukluklarda kullanılır.
Antipsikotikler, şizofreni ve mani gibi psikozlarda kullanılır.
Karakter dengeleyicileri, bipolar bozukluk gibi durumlarda kullanılır.
Anksiyolitikler, anksiyete bozukluklarında kullanılır.
Depresanlar, hipnotik, sedatif ve anestezik olarak kullanılır.

Eğlence için kullanılan ilaçlar

Algıda ve ruh hâlinde değişiklik yaratması sebebiyle eğlenci amaçlı olarak kullanılan psikotrop ilaçlar şunlardır:

Stimulanlar merkezî sinir sisteminin etkisini artırır, öfori ve doping etkisi yapar.
Halusinojenler, algısal ve bilişsel saptırmalara yol açar.
Hipnotikler, sarhoşluğa yol açar.
Analjezikler, öfori yaratır.
İnhalanlar, gaz aerosol ya da solvent şeklinde olan ve uyuşturucu etkisi bulunan buharların solunmasıyla kullanılan maddeler.

Örnekler arasında kafein, alkol, kokain, LSD ve kenevir bulunur.⁵

Ritüel ve spritüel kullanım

Bazı psikotrop maddeler, özellikle de halüsinojenler tarih öncesi dönemlerden beri dinsel amaçlar için kullanılmıştır. Amerika yerlileri meskalin içeren peyote kaktüsünü 5.700 yıldır dinsel törenler için kullanmaktadır.⁶ Müsimol içeren "Amanita muscaria" mantarı tarih öncesi Avrupa’da ritüel amaçlı kullanılmıştır.⁷