organon ne demek?
Organon (Yunanca: Ὄργανον, anlamı: alet, araç, organ)
Aristoteles'in 6 ciltlik klasik mantık üzerine
olan kitap serisi. Organon ismi daha sonraları Aristo'nun izleyicileri
olan Peripatetikler tarafından verilmiştir.
Şu 6 adet kitaptan oluşur:
- Kategoriler
- Önermeler
- Birinci Analitikler
- İkinci Analitikler
- Topikler
- Sofistik Deliller
Eserlerin tasnifi
Ne eserlerin sırası Aristo tarafından belirlenmiştir, ne de Aristo
eserlerinin tümüne Organon adını vermiştir. Eser sıralaması kronolojik
de değildir. Aristo sonrasında gelişen felsefi kavramların ortaya
çıkardığı bir anlayış ile bu sınıflandırmalar yapılmıştır.
Aristo'nun Metafizik adlı ünlü eseri ile Organonu oluşturan
metinlerin kimi bölümleri kesişse de onun bir parçası sayılmaz. Bölümler
şu konuları içerir:
- Kategoriler: (Latince:
Categoriae) Mantıksal bir metin olmaktan çok metafizikseldir.
Organonun diğer parçalarının tamamlayıcısı olarak sözedilir. 10
adet en genel ifade tipi açıklanır. 15 ana başlıktan oluşan
metin bugün var olan kavramların hiyerarşik bir kategorilemesini
yapar. Bu kategoriler öz, nicelik, nitelik, izafet, mekan,
zaman, durum, aidiyet, eylem ve infial{{'}}dır.
- Önermeler: (Latince:De Interpretatione, Yunanca
Perihermenias) Aristo burada 14 başlıkta önermeleri açıklamaya
çalışır. Önermelerin doğru veya yanlış sonucu veren ifade biçimleri
olduğunu ve önermelerin hiçbir sonuç vermeyen (istekler gibi) ifade
biçimlerinden nasıl ayrılacağını açıklar. Özellikle karşıt önerme
çiftleri belirlemeye çalışır. Olumlu, olumsuz, genel ve
özel önermeler arasındaki ilişkileri açıklar. Bu metin Aristo'nun
dil felsefesine en önemli katkılarından biridir.
- Birinci Analitikler: (Latince: Analytica Priora) Aristo'nun
kıyas yöntemi bu eserde açıklanır. İki gözlem ya da bilgiden nasıl
bir tümevarımsal sonuç çıkarılabileceği açıklanır ve geçerli kıyas
biçimlerinin neler olduğu açıklanır. Necati Öner'e göre Klâsik
mantığın asıl gayesi kıyası incelemektir
- İkinci Analitikler (Latince: Analytica Posteriora) Aristo,
birinci analitiklerde temellendirmenin salt formel yanını, yani
kıyası incelerken, önermelerin gerçeklik konusundaki bilgisel
değerleri ile ilgilenmez. İkinci Analitikler bilginin temel
öğelerine değinerek bu yanlara da girer. Tanımlama, bilimsel bilgi
ve kanıtlama gibi konularla bu eserinde uğraşır. Farabi'ye göre
bu eserde ele alınan Burhan (kanıtlama) mantık felsefesindeki en
üst ve önemli yeri oluşturur.
- Topikler: (Latince: Topica) Bu eser diyalektik akıl yürütme
ile ilgilidir. Geçerli argümanlar oluşturma, mutlak olandan çok
olası sonuç çıkarmalar gibi konularla ilgilenir. İslam felsefesinde
ise Cedel adıyla anılır. Buradaki akıl yürütmeler genel kabul görmüş
fikirlerden yol çıkarak yapılan akıl yürütmelerdir. Topiklerde
ele alınan 5 meşhur kavram vardır. Bunları Kategorilerde işlenen
10 kategori ile karıştırmamak gerekir. Bu 5 topik şunlardır:
horos(tanım), genos(cins), diaphora(fark), idion(özellik),
sumbebekos().
- Sofistik Deliller: (Latince: De Sophisticis Elenchis)
Mantıksal safsataları içerir ve Aristo'nun diğer bir eseri olan
Retorik'e bir geçiş yapma olanağı sağlar. İkinci Analitiklerde
işlenen kanıtlama Sofistik Deliller ve Retorik için bir
uygulama alanı tespit eder.
Kaynakça
Genel
Özel
Orijinal kaynak: organon. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Kategoriler