meksika ne demek?

Meksika (, ), resmî adıyla Birleşik Meksika Devletleri (, ),¹²³ Kuzey Amerika'nın güney yarısında yer alan federal cumhuriyet. Kuzeyde Amerika Birleşik Devletleri; güney ve batıda Büyük Okyanusu; güneydoğuda Guatemala, Belize ve Karayip Denizi; doğuda ise Meksika Körfezi ile komşudur. 1.972.550 m² yüzölçümü ile Amerika kıtasındaki altıncı, dünyada ise 13. en büyük bağımsız ülke konumundadır. Worldometer en son Birleşmiş Milletler verilerinin detaylandırılmasına göre Ekim 2022 de 132,162,532, kişilik nüfusa sahip olan Meksika, nüfus bakımından dünyanın 10. büyük ülkesidir. Federal seviyede resmî bir dil olmasa da ülkede en çok konuşulan dil ve hükûmetin fiilen dili İspanyolcadır. Ülke, 31 eyalet ile aynı zamanda ülkenin başkenti ve nüfus bakımından en büyük şehri olan federal bölge statüsündeki Meksiko (ispanyolca, Cuidad de Mexico) olmak üzere 32 birinci seviye idari bölümden meydana gelir. Guadalajara, Monterrey, Puebla, Toluca, Tijuana ve León, ülkedeki diğer metropoliten alanlardır.

Kolomb öncesi Meksika; Olmek, Toltek, Teotihuacan, Zapotek, Maya ve Aztek başta olmak üzere çeşitli gelişmiş Mezoamerikan uygarlıklara ev sahipliği yapmaktaydı. 1519'da İspanyol İmparatorluğu'nun, Yeni İspanya adıyla hüküm sürmeye başladığı Tenochtitlan'daki merkezinden başlayarak bölgeyi fethetme ve kolonileştirme faaliyetleri 1521'de tamamlandı. Üç yüz yıl kadar İspanyol kolonisi olan bölge, 1821'de koloninin zaferiyle sonuçlanan Meksika Bağımsızlık Savaşı sonrasında Meksika adıyla bağımsızlığını ilan etti. Bağımsızlık sonrası dönem ekonomik ve siyasi istikrarsızlıklarla geçti. 1846-48 yılları arasındaki Meksika-Amerika Savaşı sonrasında, ülke topraklarının üçte birine denk gelen kuzeydeki bölgelerden çekilmek ve buraları Amerika Birleşik Devletleri'ne bırakmak zorunda kaldı. Ülke,

yüzyıl boyunca Birinci Fransa-Meksika Savaşı, Meksika'ya Fransız müdahalesi, Reform Savaşı, iki farklı dönemde imparatorluk ve bir diktatörlük gördü. 1910'da gerçekleştirilen Meksika Devrimi ile diktatörlük rejimine son verildiği ve günümüzde de yürürlükte olan 1917 Anayasası oluşturularak ülke yönetimi günümüzdeki hâlini aldı.

Meksika, ülkelerin nominal gayri safi yurt içi hasıla sıralamasında 15., satın alma gücü paritesi sıralamasında ise 11. sırada yer alır. Ülke ekonomisi en çok, başta Amerika Birleşik Devletleri olmak üzere, üyesi olduğu Kuzey Amerika Serbest Ticaret Anlaşması (NAFTA)'nın diğer üyeleriyle ilişkilidir.⁴⁵ 1994'te katıldığı Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü (OECD)nün, Latin Amerika'dan ilk üyesi olan Meksika; aynı zamanda Birleşmiş Milletler, Dünya Ticaret Örgütü, G8+5, G20, Uzlaşma için Birlik üyesi olup, 2014'ten beri Frankofon'da gözlemci konumundadır. Dünya Bankası tarafından üst-orta seviyede gelire sahip olarak sınıflandırılmakta olup,⁶ çoğu analizciye göre yeni sanayileşen ülkeler arasında gösterilir.⁷⁸⁹¹⁰ Ülke, bölgesel güç ve orta güç olarak kabul edilir.¹¹¹²¹³¹⁴ UNESCO'nun Dünya Mirası olarak tanımladığı bölgeler, ülkeyi Amerika kıtasında birinci, dünyada ise yedinci sıraya koymaktadır.¹⁵¹⁶ 2015 verilerine göre yıllık 32,1 milyon turist ile dünyanın en çok ziyaret edilen dokuzuncu ülkesi olmuştur.¹⁷¹⁸

Tarihçe

İspanyol işgali öncesi dönem

Orta Meksika'da, Olmekler ve daha sonra gelişen Aztekler, özellikle Yucatan Yarımadasında ve Meksika´nın güney bölgesiyle Guatemala ve Belize de var olmuş Mayalar, Meksika'nın önemli İspanyol işgali öncesi uygarlıklarıdır.

İspanyol işgali

1519 yılında, Meksika'nın yerli uygarlıkları İspanya tarafından işgal edildi. İki sene sonra 1521'de Aztek başkenti olan Tenochtitlan işgal edildi. Francisco Hernández de Córdoba, 1517 senesinde Güney Meksika kıyılarını araştırdı, onu 1518'de Juan de Grijalva izledi.

Erken dönem Conquistador'larının en önemlisi, 1519 yılında yerli bir kıyı yerleşimi olan "Puerto de la Villa Rica de la Vera Cruz"dan ülkeye giren Hernán Cortés'di. Burası günümüzün Veracruz şehridir.

Yaygın kanının aksine İspanya, Cortes'in 1521 yılında Tenochtitlan şehrini ele geçirmesiyle Meksika'yı işgal etmiş olmadı.Tenochtitlan kuşatmasından sonra işgalin tamamlanması için diğer bir iki yüz senenin geçmesi gerekti. Bu süre zarfında yerli halk tarafından İspanya'ya karşı isyanlar, saldırılar ve savaşlar sürmeye devam etti.

Demografi

Meksika'da nüfusun %60'ı mestizo, %10'u beyaz, geri kalanlar ise yerli halktır. Resmî dil İspanyolcadır ayrıca bunun dışında Meksika'da hâlen 68 farklı yerli dili konuşulmaktadır ve Meksika dünya üzerinde anadili olarak İspanyolca konuşan insan sayısının en yüksek olduğu ülkedir. Ülkedeki inançlar; Katolikler %89, Protestan %6 ve diğer %5 şeklinde özetlenebilir. Toplam nüfus içinde okuma yazma oranı %92,2'dir.

Meksika | pop_2 = 1.655.015 | img_2 = Texcocosjøen Atenco.jpg | city_3 = Guadalajara | div_3 = Jalisco | pop_3 = 1.495.182 | img_3 = Glow on the Dome (17305684992).jpg | city_4 = Puebla (şehir){{!}}Puebla | div_4 = Puebla | pop_4 = 1.434.062 | img_4 = Catedral de Puebla en paisaje..jpg | city_5 = Ciudad Juárez{{!}}Juárez | div_5 = Chihuahua | pop_5 = 1.321.004 | city_6 = Tijuana | div_6 = Baja California | pop_6 = 1.300.983 | city_7 = León, Meksika{{!}}León | div_7 = Guanajuato | pop_7 = 1.238.962 | city_8 = Monterrey | div_8 = Nuevo León | pop_8 = 1.168.709 | city_9 = Zapopan | div_9 = Jalisco | pop_9 = 1.142.483 | city_10 = Nezahualcóyotl | div_10 = Meksika (eyalet){{!}}Meksika | pop_10 = 1.104.585 | city_11 = Culiacán | div_11 = Sinaloa | pop_11 = 905.265 | city_12 = Chihuahua (şehir){{!}}Chihuahua | div_12 = Chihuahua | pop_12 = 809.232 | city_13 = Naucalpan | div_13 = Meksika (eyalet){{!}}Meksika | pop_13 = 792.211 | city_14 = Mérida, Meksika{{!}}Mérida | div_14 = Yucatán | pop_14 = 777.615 | city_15 = San Luis Potosí (şehir){{!}}San Luis Potosí | div_15 = San Luis Potosí | pop_15 = 722.772 | city_16 = Aguascalientes (şehir){{!}}Aguascalientes | div_16 = Aguascalientes | pop_16 = 722.250 | city_17 = Hermosillo | div_17 = Sonora | pop_17 = 715.061 | city_18 = Saltillo | div_18 = Coahuila | pop_18 = 709.671 | city_19 = Mexicali | div_19 = Baja California | pop_19 = 689.775 | city_20 = Guadalupe, Nuevo León{{!}}Guadalupe | div_20 = Nuevo León | pop_20 = 673.616 }} <noinclude>

Coğrafya

Meksika, 14° ve 33° kuzey enlemleri ile 86° ve 119° batı boylamları arasında, Kuzey Amerika'nın güneyinde yer alır. Ülke topraklarının neredeyse tamamı Kuzey Amerika levhasında bulunurken, Baja California Yarımadası'nda bulunan görece küçük kısımları Pasifik ve Cocos levhaları üzerindedir. Jeofiziksel olarak, bazı coğrafyacılar, Tehuantepec Kıstağı'nın doğusundaki, ülkenin toplam yüzölçümünün yaklaşık %12'sine gelen kısmı Orta Amerika'ya dahil kabul etmektedir.¹⁹ Jeopolitik olarak ise Meksika, tamamıyla Kuzey Amerika'da kabul edilmektedir.²⁰

Toplam 1.972.550 km²'lik yüzölçümüyle Meksika, toplam yüzölçümü bakımından dünyanın en büyük 14. ülkesi konumundadır. Ülke topraklarında birbirine en uzak iki nokta arasındaki mesafe 3.219 km'den fazladır. Kuzeyde, Amerika Birleşik Devletleri ile 3.141 km uzunluğunda sınırı bulunur. Ciudad Juárez'den Meksika Körfezi'nin doğusuna olan kısımdaki sınırı Rio Grande belirler. Ciudad Juárez'in batısı ile Büyük Okyanus arasında kalan sınır ise çeşitli doğan ya da yapay işaretlerle belirlenmiştir. Meksika, güneyde ise Guatemala ile 871 km, Belize ile 251 km uzunluğunda sınır paylaşmaktadır.

Ülkenin kuzey-güney doğrultusunda, Sierra Madre Oriental ve Sierra Madre Occidental olmak üzere iki ana sıradağ uzanır. Ülkenin merkez kısmında, doğudan batıya doğru uzanan Trans Meksika Yanardağ Kemeri yer alır. Ülkedeki dördüncü ana sıradağ ise, Michoacán-Oaxaca arasında yer alan Sierra Madre del Sur'dur.²¹ Ülkenin orta ve kuzey bölümlerinin çoğu yüksek takımlı olup, en yüksek noktalar Trans Meksika Yanardağ Kuşağı üzerinde yer alan Pico de Orizaba (5.700 m), Popocatépetl (5.462 m), Iztaccihuatl (5286 m) ve Nevado de Toluca (4.577 m)'dır. Üç ana şehir yerleşmesi; Toluca, Büyük Meksiko ve Puebla da bu dört yükselti arasında bulunan vadilerde yer almaktadır.²²

İklim

Ülkeden geçen Yengeç Dönencesi, ülkeyi iklim açısından sıcak ve tropik bölgeler olarak ikiye ayırır. 24. enlemin kuzeyinde kalan bölümler, kış aylarında diğer bölgelere oranla daha soğuk olur. 24. enlemin güneyindeki bölümlerdeki sıcaklık ise yıl içerisinde genel olarak sabitken yalnızca rakıma bağlı olarak değişkenlik göstermektedir. Bu bölümde yer alan ve 1.000 m'den az rakıma sahip bölgelerde (her iki kıyı bölgesinin güney kısımları ile Yucatán Yarımadası), yıl içerisindeki ortalama sıcaklık 24-28 °C (75,2-82,4 °F) arasında değişkenlik gösterir. Yıl içerisindeki yaz ile kış mevsimleri arasındaki ortalama sıcaklık farkı en fazla 5 °C (9 °F) kadar değişim göstermektedir. Ülkenin her iki kıyı şeridin de (Campeche Körfezi'nin güney kıyıları ile Baja'nın kuzeyi hariç), yaz ve sonbahar aylarında kasırgalar etkili olur. 24. enlemin kuzeyinde bulunan düşük rakımlı bölgeler, yaz aylarında görece daha sıcak ve nemli havaya sahip olup, kış aylarında yine güneydeki bölgelere göre daha soğuk olduğundan yıllık sıcaklık ortalaması 20-24 °C (68,0-75,2 °F) arasında değişkenlik göstermektedir. Meksika'daki en büyük şehirlerin çoğu Meksika Vadisi'nde veya çevresindeki vadilerde, 'den düşük rakımda yer aldığından yıllık ortalama sıcaklıkları 16-18 °C (60,8-64,4 °F) arasında değişiklik gösterir ve yıl boyunca gece sıcaklıkları, gündüz vaktine göre oldukça düşüktür.Başta kuzey bölümleri olmak üzere Meksika'nın çoğu bölgesi kurak bir iklim yapısına sahiptir.

Ekonomi

Meksika ekonomisi, Uluslararası Para Fonu'na göre, nominal olarak dünyanın en büyük 15. ve satın alma gücü paritesine göre 11. büyük ekonomisidir.²³ 1994 krizinden bu yana, idareler ülkenin makroekonomik temellerini iyileştirmiştir. Meksika, 2002 Güney Amerika krizinden önemli ölçüde etkilenmemiş ve 2001'de kısa bir süre durgunluktan sonra, büyüme hızının düşük olmasına rağmen pozitifliğini korumuştur. Bununla birlikte, Meksika, 2008 durgunluğundan en çok etkilenen Latin Amerika ülkelerinden biriydi ve gayri safi yurt içi hasıla o yıl %6'dan fazla azalış göstermiştir.

Meksika ekonomisi görülmemiş bir makroekonomik istikrâra sahipti, bu da enflasyonu ve faiz oranlarını düşük seviyelere indirmiş ve kişi başına düşen geliri artırmıştı. Buna rağmen, kentsel ve kırsal nüfus ile kuzey ve güney eyaletlerinde zengin ve fakir arasında büyük boşluklar belirgindir.²⁴ Çözülmemiş konulardan bazıları, altyapının iyileştirilmesi, vergi sisteminin çağdaşlaştırılması ve iş yasaları ve gelir eşitsizliğinin azaltılmasını içerir. 2013 yılında GSYİH'nın yüzde 19,6'sı olan tüm vergi gelirleri 34 OECD ülkesi arasında en düşük olanıydı.²⁵

Yönetim birimleri

Meksika 1 federal bölge ile 31 eyaletten oluşmaktadır.

<table> <tbody> <tr class="odd"> <td><ul> <li><a href="Aguascalientes" title="wikilink">Aguascalientes</a></li> <li><a href="Baja_California" title="wikilink">Baja California</a></li> <li><a href="Baja_California_Sur" title="wikilink">Baja California Sur</a></li> <li><a href="Chihuahua" title="wikilink">Chihuahua</a></li> <li><a href="Colima" title="wikilink">Colima</a></li> <li><a href="Campeche" title="wikilink">Campeche</a></li> <li><a href="Coahuila" title="wikilink">Coahuila</a></li> <li><a href="Chiapas" title="wikilink">Chiapas</a></li> </ul></td> <td><p> </p></td> <td><ul> <li><a href="Durango" title="wikilink">Durango</a></li> <li><a href="Guerrero" title="wikilink">Guerrero</a></li> <li><a href="Guanajuato" title="wikilink">Guanajuato</a></li> <li><a href="Hidalgo_(eyalet)" title="wikilink">Hidalgo</a></li> <li><a href="Jalisco" title="wikilink">Jalisco</a></li> <li><a href="Meksika_(eyalet)" title="wikilink">Meksika Eyaleti</a></li> <li><a href="Meksiko" title="wikilink">Meksiko</a></li> <li><a href="Michoacán" title="wikilink">Michoacán</a></li> </ul></td> <td><p> </p></td> <td><ul> <li><a href="Morelos" title="wikilink">Morelos</a></li> <li><a href="Nayarit" title="wikilink">Nayarit</a></li> <li><a href="Nuevo_León" title="wikilink">Nuevo León</a></li> <li><a href="Oaxaca" title="wikilink">Oaxaca</a></li> <li><a href="Puebla" title="wikilink">Puebla</a></li> <li><a href="Quintana_Roo" title="wikilink">Quintana Roo</a></li> <li><a href="Querétaro" title="wikilink">Querétaro</a></li> <li><a href="Sinaloa" title="wikilink">Sinaloa</a></li> </ul></td> <td><p> </p></td> <td><ul> <li><a href="San_Luis_Potosí" title="wikilink">San Luis Potosí</a></li> <li><a href="Sonora" title="wikilink">Sonora</a></li> <li><a href="Tabasco" title="wikilink">Tabasco</a></li> <li><a href="Tlaxcala_(eyalet)" title="wikilink">Tlaxcala</a></li> <li><a href="Tamaulipas" title="wikilink">Tamaulipas</a></li> <li><a href="Veracruz" title="wikilink">Veracruz</a></li> <li><a href="Yucatán" title="wikilink">Yucatán</a></li> <li><a href="Zacatecas" title="wikilink">Zacatecas</a></li> </ul></td> </tr> </tbody> </table>

Kültür

Tarihsel, etkin, toplumsal ve ekonomik etkenlerden kaynaklanan bölgesel farklılaşmalara karşın, yerel halk sanatlarının yanı sıra Avrupa kaynaklı klasik sanatlara dayanan özgün bir Meksika kültüründen bahsedilebilir. 1930'larda güçlenen Indigenismo akımı Yerli kültür mirasına ilgiyi canlandırmıştır.

Daha çok kırsal kesimde yaygın olan ve hem günlük kullanıma, hem de süslemeye dönük işlevler taşıyan geleneksel halk sanatları ülke çapında çok tutulur. En ilginç örnekler arasında Oaxaca Vadisine özgü kil çömleklerle Tomala köyünde üretilen kuş ve hayvan figürleri sayılabilir. Renkli süslemeler taşıyan pamuk giysilere, pamuk ya da yünden yapılan omuz atkılarına (rebozo) ve serape'lere, renkli sepetlere ve değişik desenli kilimlere ülkenin hemen her yanında rastlanır. Halk müziği Meksika tarihi boyunca en önemli sanat biçimlerinden biri olmuştur. Eski charro'lar (sığır çobanı) gibi giyinen şarkıcılar, günümüzde de şenliklerde ve özel günlerde gitar ve davul eşliğinde şarkı söyler.

Meksika Devrimi'ne ilişkin temalar uzun bir dönem Meksika edebiyatına damga vuran başlıca öğe olmuştur. Köylülerin sorunları ve acıları günümüzde de Juan Rulfo gibi yazarların yapıtlarına konu olmakla birlikte, Meksika edebiyatında evrensel temalara yöneliş belirgin bir ağırlık kazanmıştır. Bu yeni kuşak edebiyatçılar arasında uluslararası düzeyde ün kazanmış Samuel Ramos, Octavio Paz, Carlos Fuentes, Gustavo Sainz ve Juan José Arreola gibi adlar öne çıkar. Oyun yazarı Rodolfo Usigli'nin yapıtlarında da benzer bir yönelim görülür. Meksika tiyatrosuna katkıda bulunmuş öteki çağdaş yazarlar arasında Luisa Josefina Hernández ve Emilio Carballido sayılabilir. Müzikte evrenselleşme çığırına öncülük eden Carlos Chávez'i başka bazı genç besteciler de izlemiştir.

Duvar resmi Meksika'nın dünya çapında adını duyurduğu sanat dallarının başında gelir. Diego Rivera, José Clemente Orozco ve David Alfaro Siqueiros gibi ressamlar Meksika tarihi ve kültürünü kalabalık, canlı, figüratif kompozisyonlarla yansıtan yapıtlarıyla tanınmıştır.

Önde gelen kültür kurumlarından Ulusal Güzel Sanatlar Enstitüsü güzel sanatları yaymaya ve bu alandaki incelemeleri desteklemeye yönelik etkinlikler yürütür. Meksika Senfoni Orkestrası ve çeşitli bale toplulukları da devletten önemli çapta destek görür. Yerli Enstitüsü geleneksel el sanatlarını korumak ve geliştirmekle görevlidir.

Boğa Güreşi Meksika'da bugün de çok sevilen bir eğlencedir.En yaygın spor olan futbolun yanı sıra beyzbol da büyük ilgi toplar. Meksika hafif sıklette birçok dünya şampiyonu boksör yetiştirmiştir.

Basın dünyasında özel sektör egemendir; ülkenin iki büyük televizyon kanalı olan Televisa ve TV Azteca ile Excélsior, Novedades ve El Universal gazeteleri en etkili medya organlarıdır.

Diğer bilgiler

ABD ve Kanada'yla beraber NAFTA'yı oluşturan ülke, hızlı nüfus artış oranı, yüksek işsizlik gibi tipik bir gelişmekte olan ülke görünümündedir. ABD'de yaklaşık on beş milyon Meksika asıllı insan yaşamaktadır.

Yılbaşlarını 12 üzüm yiyerek kutlarlar. Tam saat 12 olduğunda kilise çanı 12 kere çalar her çalışında bir üzüm yenir ve her üzüm yenildiğinde bir dilek tutulur. Eğer böyle yapılırsa dileklerin yerine geleceğine inanılır.

Resimler

Dosya:Torre Mayor 005.jpg|Paseo de la Reforma isimli bulvar, Başkent Meksika Dosya:PopoAmeca3.JPG|Popocatepetl, aktif bir volkan Dosya:Mexico SunMoonPyramid.jpg|Meksika Turizminin Ayrılmaz Parçası Piramitler Dosya:Cancun aerial photo by safa.jpg|Cancun Şehri Dosya:Placio de bellas artes.JPG|Meksika Güzel Sanatlar Sarayı Müzesi Dosya:Jarabe Mixteco.jpg|Sokak Dansçıları Dosya:Sonora Desert 2007.jpg|Sonora Çölü Dosya:Laguna Miramar en la Selva Lacandona.jpg|Ülkenin güneydeki lagünler