kitsch ne demek?

Kitsch, (Kiç diye okunur), tüketicilerinde (seyreden, izleyen, dinleyen, okuyan, bakan kişilerde) estetik etki yaratan ancak herhangi bir sanat akımı kapsamında değerlendirilmesi mümkün olmayan ürünleri ifade eden bir sanat terimidir.¹ Genellikle var olan bir tarzın aşağı bir kopyası olan sanatı sınıflandırmak, ifade etmek için kullanılmıştır.

19. yüzyılda Almanya'da ucuz ve popüler resimleri veya eskizleri betimlemek için kullanılmaya başlanmış ve ardından pek çok dile çevirisi yapılmaksızın kavramsal olarak yerleşmiştir. Modernist dönemde taklit, popüler, değersiz, klişe, dekoratif ve kitlelere hitap eden anlamında, "yüksek sanat"ın karşısında konumlandırılmış ve olumsuzlama üzerinden neyin sanat olduğunu tanımlayan bir işlev de görmüştür. Zaman içinde hem anlamı hem kullanımı evrilen ve değişen kitsch, güncel sanatın benimsediği, kullandığı, ironisini sahiplendiği bir kavrama dönüşmektedir.

Kelime anlamı ve kökeni

Kitsch kelimesi, Almanca'ya ait bir kelimedir ve Fransızca'ya acotille ya da art tape-à-l'oeil şeklinde çevrilmiştir.² Ancak bu kelime, günümüzde tüm Avrupa dillerinde aynı şekilde ve aynı anlamda kullanılır. Sıfat olarak kullanıldığında, kitleler için tasarlanmış ve büyük çoğunluk tarafından beğenilen kültür ürünlerini niteler. İsim olarak ise bir zevk kategorisini tanımlar.

Bir görüşe göre kelime İngilizce'de gelişigüzel yapılmış karalama, müsvedde anlamına gelen "sketch" kelimesinin Almanca'da yanlış telaffuz edilmesinden doğmuştur.³ Bir başka görüşe göre Bavyera yöresinde yaygın olarak kullanılan ucuzlatmak, ayağa düşmek, bayağılaştırmak anlamlarına gelen, kimi yerel lehçelerde eski eşyadan yenisini yapmak, sokaktan çöp toplamak gibi anlamlar da kazanan "verkitschen" kelimesinden türemiş olabilir. Verkitschen fiilinden türeyen bu kavram, bir şeyin yerine başkasını satmak anlamına gelir.⁴

Kitsch uzun zaman "çirkin", "rüküş", "zevksiz" gibi kelimelerle tanımlanmış, bu kelime akla kaba bir zevksizlik anıtı ya da kullanım eşyalarındaki gülünç ve naif bir tutumu getirmiştir. Ancak zamanla kitsch kavramının "estetik zevkten yoksunluğu" değil, estetik kalitenin özel bir türünü nitelediği kabul edilmeye başlanmıştır.⁵

Kavram, sanat dünyasına ilk olarak resim dalından girmiş, ardından edebiyat otoriteleri tarafından ele alınmış ve bazı eserler acımasızca eleştirilip "kitsch" ilan edilmiştir.⁶ Mimaride kitsch yapıtlar, komik, yerine uygun olmayan, aniden insanın karşısına çıkmış bir şekil alırlar.⁷

Sanat tarihinde kitsch

19. yüzyılda Almanya'da ve Avusturya'da yaygın olarak kullanılan kitsch kelimesinin ilk olarak 1860’lar ve 1870’lerde Münih'in sanat piyasasında ortaya çıktığı ve kolayca pazarlanabilen, ucuz ve çokça rağbet gören resimleri ve eskizleri tarif etmek için kullanıldığı konusunda mutabakat vardır.⁸ Dramatik etki, duygusallık, dokunaklı olma gibi özellikleri vurgulayan Romantizmin, kitsch ile yapısal olarak benzediği düşünülmektedir.⁹ Kitsch'in özünü oluşturan şey onun açık uçlu belirlenemezliği, bulanık "halüsinasyon" gücü, aldatıcı düşselliği, kolay bir katharsis vaadidir.¹⁰ Kitsch, kendisini ironiye bırakır, bu da onun sanat alanında yeniden ortaya çıkmasına yön veren tarafı olmuştur.¹¹

Kitsch tanımlaması ve analizi oldukça zor bir kavramdır.¹² Net ve katı bir tanımını yapmak neredeyse imkansızdır.¹³ Kitsch, modern estetiğin en şaşırtıcı ve en belirsiz kategorilerinden biridir; sanatın kendisi gibi kitsch de tek bir noktadan tanımlanamaz. Kitsch, herkesin anlayabileceği yaygın bir dil konuşmalıdır. Kitsch kafa karıştırıcı değildir, her zaman doğrudan temsili kullanır.¹⁴

Sanat eleştirmeni Clement Greenberg, 1939 yılında Partisan Review dergisinde yayımlanan "Avangard ve Kitsch" başlıklı makalesinde sanat ve kitsch'i karşıt iki kavram olarak ele almıştır: "Kitsch mekaniktir ve formüllere dayanır. Kitsch zamanımızda sahte olan her şeyin özüdür. Kitsch müşterilerinden paraları hariç hiçbir şey talep etmez – zamanlarını dahi".¹⁵ Kitsch, avangarda ve modernizme karşıt bir estetik anlamında yaygınlaşmaya bu makaleden sonra başlamıştır.¹⁶ Gillo Dorfles'e göre, "kitsch sanatın özelliklerini taşır, oysa gerçekte sanatın yanıltılmasıdır"¹⁷. Matei Calinescu'ya göre ise "Bütün kitsch kavramı, taklit, sahtekarlık, karşıtlık ve aldatma-estetiği etrafında döner." Kitsch, gotik, rokoko ve barokun çağdaş biçimidir.¹⁸ Jean Baudrillard kitsch'i kültürel bir kategori olarak gerçek olmayanla, simülasyonla ve taklitle özdeşleştirir.¹⁹ Yazar Milan Kundera'ya göre ise "Ne kadar aşağılık bulursak bulalım, kitsch insanlık durumunun vazgeçilmez bir parçasıdır."²⁰

Cool kitsch

"Kitsch! Kültürel politikalar ve beğeni" kitabının yazarları Ruth Holliday ve Tracey Potts'a göre günümüzde kitsch, "şüpheli geçmişinden sıyrılarak biyografisinin 'eğlence' aşamasına giriyor gibi görünmektedir" ve "muhtemelen dokunmak için güvenli olacak kadar soğumuştur".²¹

Cool kitsch, havalı-yapan-kitsch’tir ve havalı-yapan-kitsch, yoğunlaştırılmış bir kendi kendine yapım tekniğidir. Bazı kitsch nesnelerini havalı bir şekilde sahneye koymaya ve yeniden değerlendirmeye yardımcı olan karmaşık manevralara dikkat etmektir, bir dizi gizlenmiş sınıf eylemini açığa çıkarır.

Nostaljik kitsch ve melankolik kitsch

Kültür tarihçisi Celeste Olalquiaga, Yapay Krallık kitabında, bilim ve endüstri tarafından dönüştürülen bir dünyanın ortaya çıkardığı kayıp duygularıyla ilişkilendiren bir kitsch teorisi geliştirir. Kâğıt ağırlıkları, akvaryumlar, deniz kızları ve Kristal Saray gibi örneklere odaklanan Olalquiaga, Benjamin'in "diyalektik görüntü" kavramını, daha yaygın olarak tartışılan "nostaljik kitsch" ten farklılaştırdığı "melankolik kitsch" in ütopik potansiyelini tartışmak için kullanır.²²

Bu iki tip kitsch, iki farklı bellek biçimine karşılık gelir. Nostaljik kitsch, "bilinçli veya uydurulmuş bir devamlılık duygusu için deneyim yoğunluğunu feda eden" "anımsama" yoluyla çalışır: "Anın yoğunluğunu tolere edemeyen anımsama, bir olayın kabul edilebilir kısımlarını seçer ve tamamlanmış olarak algılanan bir bellekte birleştirir. […] Yeniden inşa edilen bu deneyim, kendisinin bir amblemi olarak dondurularak kültürel bir fosil haline gelir."²³

Buna karşılık, melankolik kitsch, Olalquiaga'nın "bir nesne aracılığıyla yoğunluk ve dolaysızlık deneyimini yeniden ele geçirmeye" çalışan "hatıra" ile ilişkilendirdiği bir bellek biçimi olan "hatırlama" yoluyla işlev görür. Anımsama, hatırlanan bir olayı sembolik aleme çevirirken ("temsili anlam lehine dolaysızlıktan yoksun bırakılmış"), hatırlama "bilinçdışının anısıdır."

Kitsch kavramı üzerine bazı çalışmalar

Endüstri Ürünleri Tasarımcısı Sebahat Karcı, mimar ve akademisyen Emre Demirtaş ve İrem Uslu danışmanlığında yürüttüğü “Araştırma Tabanlı Tasarım Projesi” kapsamında kitsch kavramı üzerinden kent kimliği analizi yaparak İstanbul'a dair bir “Kitsch Pop-Up Kitap” (üç boyutlu katlanabilir kitap) üretti (2019).

19. yüzyıldan bu yana anlamı değişikliğe uğrayan kitsch kavramı üzerine Ulya Soley küratörlüğünde İstanbul'da Pera Müzesi'nde bir grup sergisi açıldı (2021).<²⁴ Sergide , Alex Da Corte ve Jayson Musson, Bruno Miguel, Cameron Askin, FAILE, Farah Al Qasimi, Gülsün Karamustafa, Hayırlı Evlat, Miao Ying, Nick Cave, Olia Lialina ve Mike Tyka, Pierre et Gilles, Slavs and Tatars ve Volkan Aslan'ın yapıtları yer aldı.

Manekineko1003.jpg|Kitsch bir Maneki Neko Gartenzwerg.jpg|Bahçe elfleri Bilbao (12169554045).jpg|Jef Koons, "Köpekçik" heykeli, Bilbao Tordai_roma_haz.jpg|Romanya'da bir ev The_Donut_Hole_drive-through_stand_in_La_Puente_in_Los_Angeles_County,_California_15467u.tif|La Puente, Kaliforniya'da 1948'de inşa edilen dev bir donut görünümündeki tünel അബ്രാജ് അൽ-ബൈത്ത് ടവർ.jpg|Ebrac el-Beyt,Mescid-i Haram'ın yanına İngiltere’deki Big Ben kulesinin kopyası olarak inşa edilen yapı.