ikileme ne demek?

İkileme, aynı kökten gelen ve genellikle anlamca birbirini tamamlayan veya vurgulayan iki sözcüğün bir araya gelmesiyle oluşan bir söz öbeğidir. Anlamı tek başına kullanılan sözcüklerin toplamından farklı olabilir; bazen birleşik anlamlar, bazen de belirli bir anlam tonu kazandırır.

İkilemelerin çeşitli özellikleri vardır:

• Yapısal Özellikleri: Aynı kökten türetilmiş sözcükler kullanır. Örneğin, "al yanaklı" ikilemesinde "al" kökü iki kez kullanılır. Bazen kökler arasında küçük ses değişiklikleri olabilir (örneğin, "şıp şıp").

• Anlamsal Özellikleri: İkilemeler, genellikle anlamı güçlendirme, pekiştirme, tekrarlama, veya belirli bir duyguyu ifade etme amacıyla kullanılır. Aynı anlama gelen tekrarlar ("ağır ağır"), zıt anlamların bir araya gelmesi ("al yanaklı"), veya birbirini tamamlayan anlamlar ("ayak üstü") şeklinde olabilirler.

• Üslup Özellikleri: İkilemeler, dile canlılık ve ahenk katar. Sözlü anlatımda, özellikle şiir ve halk edebiyatında sıkça kullanılır. Yazılı metinlerde de, özellikle duygusal ve imgelerle dolu metinlerde kullanılırlar.

İkileme Çeşitleri:

İkilemeler çeşitli şekillerde sınıflandırılabilir, ancak kesin bir sınıflandırma yoktur. Yaygın kullanılan bazı sınıflandırmalar şunlardır:

• Tam İkileme: Aynı sözcük iki kez tekrarlanır. Örnek: "ağır ağır", "hop hop"

• Kısmi İkileme: Aynı kökten türetilmiş, ancak ufak ses değişiklikleri gösteren sözcükler kullanılır. Örnek: "şıp şıp", "tak tak"

• Anlamca Birbirini Tamamlayan İkilemeler: İki sözcük birlikte, tek başına anlamlarından farklı bir anlam oluşturur. Örnek: "ayak üstü", "el pençe divan"

• Anlamca Birbirini Güçlendiren İkilemeler: İki sözcük de aynı anlamı güçlendirir. Örnek: "göz göre göre", "bilerek isteyerek"

• Anlamca Zıt İkilemeler: İki sözcük zıt anlamlar taşır, ancak bir arada kullanıldığında ironik veya belirli bir anlam tonu oluşturur. Örnek: "al yanaklı" (kızarıp bembeyaz olmuş anlamında)

Örnekler:

• Tam İkileme: göz göre göre, adım adım, yavaş yavaş, tek tek
• Kısmi İkileme: şıp şıp, tık tık, pıtır pıtır
• Anlam Birleşimi: el pençe divan, ayak üstü, sağa sola
• Anlam Güçlendirme: düşüne düşüne, ara ara, bilerek isteyerek

İkilemeler, Türkçenin zenginliğine ve ifade çeşitliliğine önemli katkılar sağlar. Hem günlük konuşmada hem de edebi eserlerde sıkça rastlanan bu dil unsuru, anlamı pekiştirmenin, vurgulamanın ve duyguyu iletmenin etkili bir yoludur.