gilaburu ne demek?

Gilaburu¹ veya bilimsel adıyla Viburnum opulus; Caprifoliaceae familyasına mensup; Avrupa, Kuzey Afrika ve Orta Asya'ya özgü çiçekli bir bitki türüdür.²

Filogenetik

Gilaburu, 160-170 tür içeren Viburnum cinsinin bir üyesidir. Bu cins içinde, yaklaşık 5 tür içeren Opulus alt bölümünde sınıflandırılır. Filogenetik analizler bu türler arasındaki ilişkileri şu şekilde önermektedir:

Tavsif

Viburnum opulus 4-5 m boya erişebilen ve kışın yaprak döken bir çalıdır. Yapraklar karşılıklı, üç loblu, 5-10 cm uzunluğunda ve geniş, yuvarlak tabanlı ve kabaca tırtıklı kenarlıdır; yüzeysel olarak bazı akçaağaçların yapraklarına benzerler, en ayırt edici özellikleri, biraz buruşuk yüzeyleri ve baskılı yaprak damarlarıdır. Yaprakların tomurcukları kapak şeklinde yeşil renkli pullarla birlikte bulunur.

Hermafrodit çiçekler beyazdır, sapların tepesinde 4-11 cm çapında korimbuslarda üretilir; her korimbus, küçük (5 mm), verimli çiçeklerin merkezini çevreleyen, göze çarpan yaprakları olan, 1.5-2 cm çapında, dış steril çiçeklerden oluşan bir halka içerir; çiçekler yaz başında üretilir ve böcekler tarafından tozlaşır. Meyve, tek bir tohum içeren, 7-10 mm çapında, küresel parlak kırmızı bir drupadır. Tohumlar kuşlar aracılığıyla yayılır.

Kültivasyon

Viburnum opulus çiçeklerinden ve meyvelerinden dolayı süs bitkisi olarak yetiştirilir, çoğu toprak türünü iyi tolere etmesine rağmen, nemli, orta derecede alkali topraklarda en iyi şekilde büyür. Bazı kültivarlar (Roseum (syn. Kartopu) gibi) çiçekleri küre şeklinde, büyükçe ve tekli oldukları için özellikle seçilmiştir. Viburnum cinsinin kendisi de dahil kartopu çalısı olarak adlandırılan başka bitkiler de olduğu için bu konuda bir karışıklık vardır.

Çalı aynı zamanda çit çalılarının, örtü bitkilerinin bir bileşeni olarak ve kendine özgü bölgelerdeki diğer doğal plantasyonun bir parçası olarak yetiştirilmektedir. Kuzey Amerika'da "European cranberrybush" adıyla natüralize edilmiştir.

Kültivarlar: 'Notcutt’s Variety',³ 'Roseum'⁴ ve sarı meyveli 'Xanthocarpum'⁵ Kraliyet Bahçıvanlık Derneği'nin Bahçe Başarı Ödülü'nü kazanmıştır.⁶

Kullanımı

Meyve çok asitli tadından ötürü az miktarda yenerek tüketilebilir; jöle yapımında kullanılabilir. Ancak hafif derecede toksiktir ve çok miktarda yenildiğinde kusma veya ishale neden olabilir.⁷

Kabuğu düz kaslardaki gerginliği azaltarak krampları çözebilir. Bu tür kas gerginliğini gidermek, çoğunlukla kadınların âdet kramplarını hafifletmekle ilişkilendirilir. Aynı zamanda hamilelik sırasındaki kramplar veya ağrı ve genel kas krampları için de kullanılabilir.⁸

Kültürde yeri

Viburnum, Ukrayna folklörunde; şarkılarında, süslemelerinde, şiirlerinde, nakışlarında yer alır. Sembolik kökenleri bin yıllık Slav paganizmine kadar izlenebilir. Bir efsaneye göre, kalyna, Ateş Üçlemesi olarak adlandırılan Evrenin doğuşuyla ilişkilendirilmiştir: Güneş, Ay ve Yıldız.⁹¹⁰ Meyveleri kişinin evini ve anavatanını, kanını ve aile köklerini sembolize eder. Kalyna genellikle Ukrayna nakışlarında tasvir edilir; geleneksel giysilerde ve gömleklerde. Slav paganizminde kalyna, Ukrayna dilinde yapılan iyi bir kafiyeyle genç bir bayanın güzelliğini de temsil eder: ka-ly-na - div-chy-na*.*¹¹¹²¹³ Chervona Kalyna şarkısı, Ukrainian Sich Riflemen ve Ukrayna İsyan Ordusu'nun marşıydı ve bir meyve kümesi bugün Ukrayna Ordusu'nun bir nişanında yer alır.

Viburnum opulus (kalina) aynı zamanda Rusya'nın ulusal sembollerinden biridir.¹⁴¹⁵ Rusya'da Viburnum meyvesine kalina (калина) denir ve ulusal bir sembol olarak kabul edilir. Kalina, Rusça'da "kızarmak" anlamına gelen kalit veya raskalyat'tan türetilmiştir. Böğürtlenlerin kırmızı ateşli rengi Rus kültüründe güzelliği temsil eder ve tatlı ahududu ile birlikte güzel bir bakirenin tutkulu aşkını sembolize eder, çünkü böğürtlenler Rusya'da her zaman erotik bir sembol olmuştur.¹⁶ Kırmızı meyvenin acı tarafı da Rus halk kültüründe aşk ayrılığını simgelemektedir.¹⁷ Rus şarkısı Kalinka'nın adı Kalina'nın küçüğüdür. Viburnum opulus, Khokhloma adı verilen Rus ulusal süs ahşap boyama el sanatı tarzının da önemli bir simgesidir.

Doğu Slav kültüründen etkilenen Rumence'de Viburnum opulus'a călin denir. Călin ayrıca hem belirli bir ad hem de soyadı olarak kullanılır.

Kaynakça

Dış bağlantılar

1. Blamey, M. & Grey-Wilson, C. (1989). Flora of Britain and Northern Europe. Hodder & Stoughton.
2. Huxley, A., ed. (1992). New RHS Dictionary of Gardening. Macmillan.
3. Flora Europaea: Viburnum opulus
4. Plants for a Future: Viburnum opulus

Orijinal kaynak: gilaburu. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Footnotes

1. Aksoy, N. (2012). Viburnum. Şu sitede: Bizimbitkiler (2013). <http://www.bizimbitkiler.org.tr\>, [er. tar.: 26 08 2021]. ↩

2. ↩
3. ↩
4. ↩
5. ↩
6. ↩
7. ↩
8. ↩

9. Lady of Prykarpattia ↩

10. Ukrainian embroidery ↩

11. Doctor Bozhko, Agrarian Sciences. Trees in culture by folk. ↩

12. Doctor Kuzmenko, Philological Sciences. The symbolics of guilder rose in Ukrainian songs of the 20th century national liberating movements. ↩

13. ↩

14. Peacebuilding with Women in Ukraine: Using Narrative to Envision a Common Future by Maureen Flaherty, Lexington Books, 2012, (page 172) ↩

15. ↩
16. ↩
17. ↩

Kategoriler