esvatini ne demek?

Esvatini, resmî adıyla Esvatini Krallığı (Swati: Umbuso weSwatini, İngilizce: Kingdom of Eswatini) ya da eski adıyla Svaziland, Afrika kıtasının güneyinde yer alan ve denize kıyısı olmayan bir ülkedir. Kuzeydoğuda Mozambik, kuzey, batı ve güneyde Güney Afrika ile sınırı vardır. Ülke ve halkı, adını 19. yüzyılda hüküm süren Kral II. Mswati'den almaktadır.¹ 6 Eylül 1968'de Birleşik Krallık'tan bağımsızlığını elde eden Esvatini, mutlak monarşi ile yönetilmekte olup başkenti Mbabane'dir.

İsim

Ülkenin eski ismi olan Svaziland, Svazilerin yaşadığı ülke anlamını taşımaktadır. Ülke bağımsızlığına kavuşmadan önce düşünülen ilk isim olan Ngwane ismi ise Svaziland'ın ilk kralı olarak kabul edilen III. Ngwane'den gelmektedir. 18. yüzyılda yaşayan ve 1780 yılında kadar hükümdarlığını sürdüren III. Ngwane hükümdarlığı altındaki bölgelere kaNgwane adını vermiştir. Ngwane'nin sahip olduğu/yer aldığı ülke anlamına gelen bu ifadeden yola çıkarak verilmesi planlanan ülke isim daha sonra gerçekleştirilememiştir. Günümüzde de ülkede birçok kişi kendisini insan olarak tanımlamak adına Ngwane ismini kullanmaktadır.

19 Nisan 2018'de Kral III. Mswati, ülkenin adını Esvatini Krallığı olarak değiştirdi.² Kral bu kararın özellikle ülkesinin yurt dışında Switzerland (İsviçre'nin İngilizce ismi) olarak telaffuz edilmesi ve bu ülke ile karıştırılması olduğunu açıklamış ve bu yüzden Svazilerin yurdu anlamına gelen ve son birkaç yıldır yaptığı konuşmalarda kullandığı Esvatini ismini ülkenin yeni ismi olarak belirlediğini açıklamıştır.³

Tarihçe

1750 yıllarında Afrika kıtasının güneyine gelen Bantu etnik grubunun bir kolu olan Nguni topluluğu bu bölgeye gelerek çiftçi ve çoban olarak bu bölgelere yerleşmişlerdir.

19. yüzyılın ilk dönemlerinde özerklikleri Büyük Britanya tarafından garanti altınan alınan Svazi topluluğu, Boerlerin

yüzyılda bölgeye gelmesi ile risk altına girmiştir. 1894 yılında Boer Cumhuriyeti ülkelerinde biri olarak kurulan Transvaal Cumhuriyeti Londra'nın da onayı ile Svaziland üzerinde büyük oranda hakimiyet kurmuştur. 1899 ile 1902 yılları arasında gerçekleşen II. Boer Savaşı neticesinde bölge üzerinde hakimiyeti sağlayan Britanya, 6 Temmuz 1902 yılında Svaziland'ın koruyuculuğunu üstlendiğini bildirmiştir. 1906 yılına kadar Büyük Britanya Güney Afrika Yüksek Komiserliği'ne bağlı olarak yönetilen Svaziland, bu tarihten itibaren bölgede yerleşik Britanyalı bir komiser atanmıştır. Ülkede idareyi Britanya adına Dlamini hanedanlığının yaptığı Svaziland'da hem 1921 yılında bu yana tahtta olan II.Sobhuza'nın, hem aşiret reislerinin hem de halkın Britanyalılara karşı olumsuz tutum ve düşünceleri olmaması ve iyi ilişkiler kurması sebebiyle koruyucu ülkeye karşı kayda değer bir olumsuz durum yaşanmamıştır. 1960 yılında ülkenin ilk partisi olan Swaziland Progressive Party (SPP) kurulmuştur.⁴ Bu oluşumdan üç yıl sonra gerçekleşen bölünme ile daha radikal ve Pan-Afrikanizm ideolojisine sahip olan ve aralarında entelektüellerin, sendikacıların ve bağımsızlık yanlıların olduğu bir grup Ngwane National Liberatory Congress (NNLC) kurmuşlardır. Bu dönemde Kral II. Sobhuza'nın onaylamamasına rağmen İngiliz hükûmeti, Britanya modeline uygun olarak bir anayasa çalışması başlatmış, yapılan mitinglere ve çağrılara rağmen 1 Ocak 1964 itibarıyla anayasayı yürürlüğe sokmuştur. Bunun üzerine kral kendi partisini, Imbokodwo National Movement (INM) partisini kurarak kraliyet yanlılarını bir çatı altında toplamaya çalışmıştır. Bu parti muhafazakâr beyaz azınlık tarafından kurulan United Swaziland Association (USA) ile SPP ve NNLC partilerine karşı işbirliği yoluna gidilmiştir.⁵

Büyük Britanya ülkeye 25 Nisan 1967 tarihinde Krallık Korumasında adı ile iç işlerinde özerkliğini vermiş, 25 Haziran 1967 tarihinde gerçekleştirilen ilk seçimlerde INM oyların %80'ini alarak mecliste mümkün olan tüm sandalyelerin sahibi olmuştur. USA'nın INM ile ortak seçimlere girmesi sonucu beyaz göçmenlere ayrılan 8 koltukta USA üyeleri tarafından kazanılmıştır. Yaşanan bu gelişme sonucu Afrikalılar arasında artan öz güven ile dile getirilmeye başlanan bağımsızlık söylemleri sonucu Büyük Britanya 6 Eylül 1968 tarihinde Svaziland'ın bağımsızlığını tanımıştır. Kral II.Sobhuza'nın büyük oğlu Makhosini Dlamini tarafından Ngwane adı ile bağımsızlığa kavuşturulması düşünülen ülke, bu adımın gerçekleşmemesiyle Svaziland adı ile bağımsız olmuştur.

Bağımsızlık sonrası ülkenin en yetkili ismi II.Sobhuza olurken, başbakanlık koltuğuna büyük oğlu Prens Makhosini Dlamini getirmiştir. İlk seçimler sonrası USA partisi kendisini feshetmiş, 1972 yılında gerçekleştirilen yeni seçimlerde muhalefette bulunan NNLC'nin mümkün olan 24 sandalyeden 3 sandalyeye alması sonucu kral olağanüstü durum ilan ederek parlamentoyu feshettiğini açıklamış ve 12 Nisan 1973 tarihi itibarıyla da tüm siyasi partilere yasak getirmiştir.⁶ Parlamentoyu fesheden, konuşma ve toplantı yapma özgürlüklerini kısıtlayan ve anayasayı askıya alan II.Sobhuza bu konular ile ilgili olumsuz beyanda bulunanları da tutuklatmıştır. II.Sobhuza, Güney Afrika'nın da desteği ile oluşturduğu ordu ve askeri düzendeki polis gücü ile muhalefeti bastırmıştır. 1978 yılında yeni bir anayasanın yürürlüğe girdiği ülkede yeni kurulan iki kademeli meclise Swaziland National Council ya da Libandla adı verilmiştir.

1982 yılında Sobhuza'nın ölümü sonrası ülkede uzun bir süre muhafazakâr ve reformcu kanatlar kendi istek ve arzuları yönünde iktidar mücadelesine girişmiştir. Kraliyet ailesi henüz küçük yaşlarda olan Prens Makhosetive Dlamini'yi yeni Ngwenyama (Türkçe:Aslan) olarak atamış, 18 yaşına kadar annesi kraliçe Dzeliwe yönetimi elinde tutmuştur. 1986 yılında III. Mswati olarak tahta geçen Makhosetive Dlamini ile birlikte annesi Ndlovukati (Türkçe: Dişi fil) olarak ülke yönetimini ele almışlardır.

1986 yılında bu yana iktidarda bulunan kral yaşam tarzı nedeniyle sık sık eleştirilmektedir. En yoksul ülkelerden biri konumunda olan Svaziland'da bu tür bir lüks yaşam uluslararası alanda kabul görülen bir durum olarak algılanmamaktadır. Özellikle 1996 yılından sonra kraliyete ailesine ve monarşiye karşı çok sık protesto ve mitingler düzenlenmektedir.⁷ Svaziland, günümüzde Afrika kıtasında mutlak monarşi ile yönetilen tek ülkesi konumundadır.

İdari yapılanma

Svaziland dört idari bölgeye ayrılmıştır. Her bir il 40 ilçeden oluşmakta olup, bu ilçelerin her biri bir kabile reisi tarafından yönetilmektedir.

Nr.	Bölge	Yüzölçümü (km<sup>2</sup>)	Nüfus (1997 sayımı)	Merkez şehir
1	Hhohho	3.569	262.203	Mbabane
2	Lubombo	5.945	198.109	Siteki
3	Manzini	4.070	287.949	Manzini
4	Shiselweni	3.779	217.598	Nhlangano
	Toplam	17.363	965.859	Mbabane

Siyaset

Yürütme

İngiliz Milletler Cemiyeti ülkeler içerisinde mutlak monarşi ile yönetilen bir ülke olan Svaziland'da, Ngwenyana (Türkçe:Aslan) unvanına sahip kral siyasette çok önemli bir etkiye sahiptir. Ndlovukati (Türkçe:Dişi fil) unvanına sahip kralın annesi, kraliçe olarak kralın yerine vekaleten devlet yönetimi görevini üstlenebilmektedir. Ndlovukati olma koşulu kralın annesi olma şartını getirmemekte olup, farklı bir kişi de bu göreve atanabilmektedir. 1986 yılında bu yana III. Mswati'nin annesi olan Ntombi bu görevi yürütmektedir. Kraliyet sarayı ülkenin iki büyük şehri olan Manzini ve Mbabane arasında yer alan Lobamba'da yer almaktadır. Kral ve Ndlovukati'nin ülkede birçok para ve pul üzerinde resimleri bulunmaktadır.

Yasama

Lobamba'da Libandla olarak adlandırılan parlamento binası da yer almaktadır. Senatoda yer alan 30 üyenin 20 tanesi kral tarafından atanmakta olup, geriye kalan 10 üye ise iki kanatlı parlamentonun diğer kanadı olan House of Assembly tarafından belirlenmektedir. 66 adet sandalyesi bulunan House of Assembly'de ise 55 üye Tinkhundla olarak adlandırılan seçim bölgelerinden seçilerek gelmektedir. Bu meclise 10 kişi yine kral tarafından atanırken, bir sandalye ise Attorney General olarak adlandırılan Başsavcılık üyesine ayrılmıştır. Her beş yılda bir yapılan seçimler ile hem Senato hem de House of Assembly üyeleri seçilmekte/atanmaktadır. En son Ağustos/Eylül 2013 döneminde yapılan seçimler ile parlamento üyeleri seçilmiştir.

1973 yılında itibaren yasak olan siyasi partilerin durumu 2006 yılından bu yana belirsiz bir durumdadır. Ülkede çok partili bir sistemi destekleyen People’s United Democratic Movement (PUDEMO) (Türkçe:Birleşik Demokratik Halk Hareketi) gibi muhalif hareketler ile Ngwane National Liberatory Congress (NNLC) (Türkçe:Ngwane Ulusal Kurtuluş Kongresi) ve Communist Party of Swaziland (Türkçe:Svaziland Komünist Partisi) gibi partilerin 2006 yılında kralın mutlak gücünü onaylayan yeni yasa ile birlikte partilerin seçimlere katılımlarını ön görmemektedir.

Yargı

Ülkedeki mutlak güç kralın elinde bulunmakta olup, yargını, yürütmenin ve yasamanın başında bulunmaktadır. Kral diplomatik dokunulmazlığa sahiptir. Ülkenin en yüksek yargı organı Supreme Court olup, alt kademesinde High Court ve Industrial Court yargı organları bulunmaktadır.⁸

Coğrafya

Svaziland Krallığı sahip olduğu 17.363 km<sup>2</sup> yüzölçümü ile Afrika kıtasının en küçük ikinci ülkesi konumundadır. Svaziland denize kıyısı olmayan bir ülke olup, doğusunda Mozambik, diğer yönlerde ise Güney Afrika Cumhuriyeti ile komşu durumundadır. Ülkenin sahip olduğu toplam 535 km sınırın 430 km'si Güney Afrika Cumhuriyeti, 105 km'si ise Mozambik ile paylaşılmaktadır. Ülkede bulunan en uzun nehir Büyük Usutu Nehri olarak da adlandırılan Lusutfu nehri olup, en yüksek noktası 1.862 m ile kuzeybatı sınırında bulunan ve Drakensberg sıradağlarının bir parçası olan Emlembe dağıdır. Ülkenin batı bölümünü kaplayan ve veld olarak adlandırılan yüksek yayların altıda biri sık ormanlar ile kaplı bir durumdadır. Başkent Mbabane'nin de yer aldığı Ezulvini vadisinde ortalama yükseklik 1.300 m düzeyindedir.⁹

Ülkenin en büyük şehri olan Manzini'nin de yer aldığı orta kesimlerde ortalama yükseklik 700 m seviyesindedir. Buradaki veldler toprak açısından verimli tepeliklere sahiptir. Ülkenin doğu kesimlerine doğru yer alan alçak veldlerde yükseklik seviyeleri düşüş göstermekte olup, bu bölümlerin en düşük noktası Lusutfu nehri olup, burası deniz seviyesinden sadece 21 m yüksektedir. Çalılık alanların yoğun olarak görüldüğü doğu bölgelerdeki alçak veldler genel olarak şeker kamışı ekimi için kullanılmaktadır. Svaziland'ın doğu sınırı boyunca Lebombo dağının güney ucu yer almakta olup, bu bölümde 776 m'ye varan yükselti görülebilmektedir.

İklim

Ülke genelinde var olan arazi çeşitliliğine uygun olarak iklim görülmekte olup, genel olarak subtropikal iklim hakimdir. Ülkenin yüksek kesimlerindeki yaylalarda yıllık yağış ortalaması 1.000 ml ve üzerinde seyretmektedir. En çok yağmurun yaz dönemi olan Ekim-Mart arası yağdığı Svaziland'da, yağışlar genel olarak kısa süreli sağanak hâlinde yağmakta olup, uzun süreli yağışlar nadiren görülmektedir. Ülke genelinde hava sıcaklıkları ılık ya da sıcak olarak ölçülmekte olup, nem oranları yüksek düzeylerde seyretmektedir. Başkent Mbabene'de ortalama sıcaklık değeri yazın 26 °C, kışın ise 13 °C seviyelerindedir.¹⁰

Ülkenin alçak kesimlerinde yağışlar çok daha düşük seviyelerde gerçekleşmekte olup, sıcaklıklar ülke genelinin üzerinde yaşanmaktadır. Lebombo dağının yer aldığı doğu bölgelerinde kurak ve subtropikal iklim yaşanmakta olup, sıcaklık değerleri biraz daha serin bir ortam oluşturmaktadır.

Ekonomi

Svaziland, dünyanın en yoksul ülkelerinden biri konumundadır. Ülkenin çok büyük bir bölümü günlük bir Euro'nun altında kazanç ile yaşamaktadır. 2005 verilerine göre ülke nüfusunun neredeyse beşte birine denk gelen 200.000 kişi uluslararası organizasyonların gerçekleştirdiği gıda yardımına muhtaç bir konumdadır. Ülke nüfusunun %60'ı şahsi tüketim ve kullanım için tarımsal ürünler ekmektedir. Bu ekilen ürünler çoğunluğunu şeker kamışı, mısır, darı, pirinç, narenciye, pamuk ve fıstık oluşturmaktadır. Nüfus arasında hayvancılıkta yapılmakta olup inek, koyun ve keçi gibi hayvanlar yetiştirilmektedir.

Svaziland, Güney Afrika Cumhuriyeti, Lesotho, Botsvana ve Namibya ile ortak para birimi bölgesini oluşturmaktadır. Rand Monetary Area olarak adlandırılan bölgede Güney Afrika Cumhuriyeti'nin para birimi Rand yerel para birimlerinin yanı sıra ortak para birimi olarak kullanılmaktadır. 1980 yılından bu yana Svaziland'da kullanılan Lilangeni 1:1 değişim oranı ile Rand ile değiştirilebilmektedir. 2011 verilerine göre %7,2 enflasyon oranına sahip ülke, ortak para birimi bölgesini oluşturduğu ülkeler ile birlikte Southern African Customs Union (SACU) yani Güney Afrika Gümrük Birliği'ni oluşturmaktadırlar.

Altyapı

Ülke genelinde iyi konumda bulunan karayolları mevcut olup, yüksek yerlerde bu yollar yavaş ve dikkatli geçiş gerektirmektedir.

İsim	Güzergâh	Uzunluk
MR1	Motjane – Hhohho – Güney Afrika sınırı	90 km
MR2	Piggs Peak – Bhalekane	45 km
MR3	Güney Afrika sınırı - Ngwenya – Mbabane – Manzini – Lomashasha – Mozambik sınırı	160 km
MR4	Malkerns – Sicunusa – Güney Afrika sınırı	60 km
MR5	Macnab – Tjaneni – Güney Afrika sınırı	85 km
MR7	Siteki – Goba Fronteira – Mozambik sınırı	35 km
MR8	Manzini – Lavumisa – Güney Afrika sınırı	150 km
MR9	Manzini – Mahamba – Güney Afrika sınırı	115 km
MR10	Shiselweni – Maloma	45 km
MR11	Nhlangano – Lavumisa – Güney Afrika sınırı	95 km
MR12	Mhlosheni – Mooihoek	20 km
MR13	Nhlangano – Sicunusa	45 km
MR14	Nsoko – Siphofaneni	80 km
MR15	Lismore – Güney Afrika sınırı	10 km
MR16	Mpaka – Big Bend	50 km
MR18	Usutu – Bhunya	20 km
MR19	Mbabane – Sandlane – Güney Afrika sınırı	70 km
MR21	Anysspruit – Güney Afrika sınırı	35 km
MR24	Ngomane – Tjaneni	35 km
MR25	Sithobela – Hlatikulu	40 km
MR26	Hlatikulu şehir dışı dolaşımı	10 km
MR27	Malkerns	6 km
MR103	Lobamba – Mahlanya	25 km

Ülkede Swazi Rail olarak var olan demiryolu işletmeciliği ise sadece ürün sevkiyatında kullanılmaktadır.

Svaziland'ın tek uluslararası havaalanı olan Matsapha Uluslararası Havaalanı Manzini yakınlarında yer almaktadır.

Nüfus

Ülke nüfusunun %90'ı kendisini Bantu etnik grubunun güney grubu üyesi olan Svazi etnik grubuna üye olarak ifade etmektedir. Nguni topluluğun bir alt kolu olan Svaziler dışında ülkede çok az da olsa Sotho, Zulu, Tsonga etnik grubuna dahil üyeler ile beyazlar ve melezler yaşamaktadır.¹¹

Svaziland genç bir nüfusa sahip olup, 2020 tahmini verilerine göre %52,34'ü 0-24 yaş aralığındadır. Ülkenin %3,83'ü 65 yaş ve üzerindedir.¹²

0-14 yaş: %33.63 (erkek 185,640/kadın 185,808)
15-24 yaş: %18.71 (erkek 98,029/kadın 108,654)
25-54 yaş: %39.46 (erkek 202,536/kadın 233,275)
55-64 yaş: %4.36 (erkek 20,529/kadın 27,672)
65 yaş ve üzeri: %3.83 (erkek 15,833/kadın 26,503)

Şehirde yaşayanların oranı 2022 verilerine göre %24,6 olan ülkede, nüfusun yıllık artış oranı 2022 tahmini verilerine göre %0,75 düzeyindedir.¹³

Dil

Ülkede nüfusun çok büyük bir oranı ana dil olarak Nguni dilini bir kolu olan Swati dilini konuşmaktadır. Bu dilin haricinde az da olsa Tsongaca ve Zuluca dillerini anadili olarak kullanan topluluklar mevcuttur. İngilizce ülkenin eğitim dili olmasının yanı sıra ikinci resmi dil işlevini de görmektedir.

Din

Ülke genelinde hakim olan din Hristiyan dini olup, nüfusun %40'ı Protestan ile hristiyanlık ile Afrika yerel dinlerin karışımı ile meydana gelen Afrika Siyonizm inançlarına göre yaşamlarını sürdürmektedir. Hristiyanlığın bir diğer mezhebi olan Katolik mezhebine göre yaşam sürdüren nüfusun oranı %20 düzeyindedir. İslami değerlere göre yaşayanların oranı %10 seviyesinde olup, bu toplulukların çoğunluğunu güney Asya'dan gelen göçmenler oluşturmaktadır. Nüfusun geri kalan %30'u ise Hinduizm, Bahailik, Yahudilik ve Afrika yerel dinlerine inanmaktadır.¹⁴

Sağlık

AIDS, Afrika kıtasının özellikle güneyinde yer alan ülkelerin birçoğunda olduğu gibi Eswatini'de de yüksek oranda görülmektedir. 2009 verilerine göre ülkedeki yetişkin nüfusun %25,9'u HIV virüsünü taşımaktadır. Bu oran nüfusa göre dünya üzerinde görülen en yüksek oran olup, toplamda 180.000 kişi AIDS hastasıdır. AIDS'in yaygın olması nedeniyle ülke nüfusunun yıllık artışında görülen yavaşlama, 2008-2009 arasında %0,46'ya varan küçülme getirmiştir. Svaziland'da ortalama yaş ömrü 32 olup, bu oran erkeklerde 31,7 kadınlarda ise 32,3 yaş seviyesindedir. Bu yaş ortalamaları ile Svaziland en düşük beklenen yaşam süresi verilerine sahiptir.¹⁵

Eğitim

Ülke genelinde 15 yaş ve üzerinde olan nüfusta okuma yazma bilenlerin oranı 2011 tahmini verilerine göre %87,8 düzeyindedir. Bu oran erkeklerde %88,4 iken, kadınlarda %87,3 seviyesindedir.¹⁶ İlkokula gitmenin zorunlu olmadığı ancak ücrete tabi olduğu Svaziland'da, ilkokul çağına gelmiş çocukların büyük bir kısmı öğrenimini 7.sınıfa kadar almaktadır. İlkokul sonrası eğitim hayatına devam eden öğrencilerin sayısı çok daha düşük seviyelerdedir. Ülkede 1973 yılında bu yana faaliyet gösteren Svaziland Üniversitesi (University of Eswatini) merkezini Kwaluseni şehrinde bulundururken, Luyengo und Mbabane'de de fakülteleri yer almaktadır.¹⁷ Ülke genelinde yaşları 5-14 arasında olan çocuk işçilerin oranı %9 seviyesinde bulunmaktadır.¹⁸