epirojenez ne demek?

Epirojenez, kıtaların geniş alanlarını etkileyen, yavaş ve geniş ölçekli yer kabuğu hareketlerini kapsayan bir jeolojik süreçtir. Tektonik plakaların hareketiyle ilişkili olsa da, orojenezden (dağ oluşumu) farklıdır. Orojenez daha çok yerel, yoğun ve sıklıkla şiddetli deformasyonlarla karakterize edilirken, epirojenez daha geniş alanlara yayılır ve daha hafif yükselme veya çökme hareketleriyle sonuçlanır. Bu hareketler, genellikle milyonlarca yıl boyunca devam eder ve deniz seviyesindeki değişikliklere yol açar.

Epirojenez'in temel özellikleri şunlardır:

• Yavaş ve geniş alanlı hareketler: Orojenez'in ani ve şiddetli hareketlerinin aksine, epirojenez yavaş ve geniş bir alanı kapsar. Yükselme veya çökme hızı yılda birkaç milimetreden fazla değildir.
• Vertikal hareketler: Temel olarak dikey hareketlerle karakterizedir. Kıtaların büyük bölümleri yükselebilir (epirojenik yükselme) veya çökebilir (epirojenik çökme).
• Deformasyonun azlığı: Orojenez'deki yoğun kırılma ve katlanmalara kıyasla, epirojenezde deformasyon nispeten azdır. Büyük ölçekli bükülmeler ve çatlaklar görülebilir ancak orojenik bölgelerdeki kadar şiddetli değildir.
• Deniz seviyesindeki değişimlere neden olur: Kıtaların yükselmesi kıyı hatlarını geriye çekerken, çökmesi kıyı hatlarını ilerletmeye yol açar. Bu, deniz seviyesinin değişimi olarak algılanabilir, ancak asıl neden kıtanın kendisi üzerindeki harekettir.
• İzokrat yüzeylerin eğimi: Epirogenik hareketler, izokrat yüzeylerin (eşit derinlikli yüzeylerin) eğiminde değişikliklere yol açar.
• Nedenleri çeşitlidir: İzokrat yüzeylerde yükselme ve çökme, manto konveksiyonu, izostatik ayarlamalar (buzulların erimesi veya yükselmesi gibi), tektonik plakaların hareketleri ve magmatik aktivite gibi çeşitli faktörlerin sonucu olabilir.

Örnekler:

• Skandinavyadaki yükselme: Buzul çağından sonra, Skandinavyada buzulların erimesiyle oluşan izostatik yükselme bir epirojenik hareket örneğidir.
• Kuzey Denizi'nin çökmesi: Kuzey Denizi'nin bazaltlarla dolması gibi faktörler epirojenik çökmeye katkıda bulunmuştur.
• Hint alt kıtasının yükselmesi: Himalaya orojenik hareketleri ile bağlantılı olarak, Hint alt kıtası da epirojenik hareketler geçirmiştir.

Kısacası, epirojenez, Dünya'nın kabuğunun geniş ölçekli ve uzun süreli yükselme ve çökme hareketlerini açıklayan önemli bir jeolojik süreçtir. Orojenez ile sıklıkla karıştırılsa da, farklı mekanizmalar ve sonuçlar ile ayırt edilir.