determinizm ne demek?

Determinizm, her olayın önceden belirlenmiş nedenlere bağlı olduğu ve özgür iradenin olmadığı felsefi bir görüştür. Başka bir deyişle, evrendeki her şey, geçmişteki olaylar ve doğal yasalar tarafından kesin olarak belirlenmiş bir şekilde gerçekleşir. Gelecek, geçmiş ve şu anki durumun kaçınılmaz bir sonucudur; hiçbir şey tesadüfen olmaz.

Determinizmin farklı türleri vardır:

Fiziksel Determinizm: Evrenin fiziksel yasalarına göre işlediğini ve bu yasaların geleceği tamamen belirlediğini savunur. Newton fiziği ve klasik mekanik, bu tür bir determinizmin temelini oluşturmuştur. Ancak kuantum fiziğinin gelişmesiyle, bu görüş tartışmalı hale gelmiştir.
Kausal Determinizm: Her olayın, onu mutlaka izleyen bir nedeni olduğunu öne sürer. Neden-sonuç ilişkisinin evrensel olduğu ve her şeyin bir nedeni olduğu düşüncesine dayanır.
Teolojik Determinizm: Tanrı'nın evrendeki her şeyi önceden bildiğini ve belirlediğini iddia eder. Tanrı'nın her şeyi önceden bilmesi, olayın kendiliğinden gerçekleşeceğini değil, Tanrı'nın bunu bildiğini gösterir. Bu görüş, Tanrı'nın gücünü ve bilgisini vurgular.
Biyolojik Determinizm: Genler, hormonlar ve beyin yapısının insan davranışlarını belirlediğini savunur. Genetik ve nörobiyolojik faktörlerin davranışlarımız üzerindeki etkisini vurgular.

Determinizmin Eleştirileri:

Determinizm, özellikle özgür irade kavramıyla çelişir. Eğer her şey önceden belirlenmişse, bireylerin kendi seçimlerini yapma yeteneği sorgulanır. Sorumluluk, ceza ve övgü gibi kavramların anlamı da sorgulanabilir. Eğer bir insanın eylemleri önceden belirlenmişse, onu bu eylemlerinden dolayı sorumlu tutmak adil midir?

Determinizmin Savunucuları:

Determinizmin savunucuları, bilimsel kanıtların, evrenin düzenli ve öngörülebilir bir şekilde işlediğini gösterdiğini savunurlar. Determinizm, bilimsel araştırmalar ve tahminler için temel oluşturur. Örneğin, hava durumu tahmini, deterministik bir yaklaşım kullanır.

Sonuç:

Determinizm, felsefenin en temel ve tartışmalı konularından biridir. Hem bilimsel hem de felsefi argümanlarla desteklenmesine rağmen, özgür irade ile olan çelişkisi nedeniyle hala büyük bir tartışma konusudur. Determinizmin geçerliliği ve sonuçları, insanın kendi varoluşu ve evrendeki yeri hakkındaki görüşlerini şekillendirmeye devam etmektedir. Kuantum fiziğindeki belirsizlik ilkesi, determinizme bir meydan okuma getirmiş ve olasılık kavramını daha önemli hale getirmiştir, ancak determinizmin tamamen çürütüldüğü anlamına gelmez.