deontoloji ne demek?

Deontoloji, etik felsefenin bir dalıdır ve ödev veya görev kavramına odaklanır. Doğru eylemin, eylemin sonuçlarından bağımsız olarak, eylemin kendisinin doğruluğuna veya yanlışlığına bağlı olduğunu savunur. Başka bir deyişle, bir eylemin ahlaki değeri, sonuçlarına değil, eylemin yerine getirildiği göreve veya kurala bağlıdır.

Deontolojik etik teoriler, genellikle şu temel unsurları içerir:

• Görevler (Duties): Ahlaki olarak bağlayıcı olan eylemler veya yapılması gereken şeyler. Bu görevler, doğal haklar, Tanrı'nın emirleri, akıl yoluyla keşfedilen ilkeler veya sosyal sözleşmeler gibi çeşitli kaynaklardan türetilebilir.
• İlkeler (Principles): Görevleri belirleyen veya açıklayan genel kurallar veya ilkeler. Örneğin, "yalan söyleme", "çalma", "öldürme" gibi ilkeler olabilir.
• Niyet (Intention): Deontoloji, eylemin niyetinin de ahlaki değerlendirmesinde önemli bir rol oynadığını vurgular. İyi bir sonucu üretmeyi amaçlayan kötü bir eylem, yine de kötü bir eylemdir.

Önemli Deontoloji Savunucuları ve Teorileri:

• İmmanuel Kant: Deontolojinin en önemli savunucularından biridir. Kant'ın etik sisteminde, "kategorik imperatif" adı verilen bir ilke öne çıkar. Bu ilke, bir eylemin evrensel bir yasa olarak benimsenebilecek şekilde formüle edilip edilemeyeceğine dayanır. Örneğin, "yalan söyleme" kuralı evrensel bir yasa olarak kabul edilemez, çünkü herkesin her zaman yalan söylemesi toplumun işleyişini imkansız kılar.
• W.D. Ross: Kant'ın katı yaklaşımına alternatif olarak, "prima facie görevler" kavramını ortaya koymuştur. Bunlar, diğer görevlerle çakışmadıkları sürece uyulması gereken önsel olarak doğru olan görevlerdir (örneğin, sadakat, onarım, iyilik, adalet). Çakışma durumunda, hangi görevin daha ağır bastığına karar verilmelidir.

Deontolojinin Avantajları:

• Açık ve net ilkeler sunar: Deontoloji, kolayca anlaşılabilir ve uygulanabilir ilkeler sunarak ahlaki karar verme sürecini basitleştirir.
• Sonuçlara odaklanmanın getirdiği sorunları önler: Sonuçlara odaklanan etik teoriler (konseküansiyalizm), istenmeyen sonuçlara yol açabilecek eylemleri gerektirebilir. Deontoloji bu riski azaltır.
• Hak ve özgürlükleri korur: Deontolojik ilkeler, bireysel hak ve özgürlüklerin korunmasını sağlar.

Deontolojinin Dezavantajları:

• Katılık: Bazı durumlarda, katı ilkelerin uygulanması istenmeyen sonuçlara yol açabilir.
• Çakışan görevler problemi: Birden fazla görevin çakıştığı durumlarda, hangi görevin öncelikli olduğuna karar vermek zor olabilir.
• İlkelerin uygulanmasının zorluğu: Karmaşık durumlarda, hangi ilkenin geçerli olduğuna karar vermek güç olabilir.

Sonuç olarak, deontoloji, ahlaki karar vermede önemli bir çerçeve sunar ancak sınırlamaları da vardır. Diğer etik teorilerle birlikte ele alındığında, daha bütüncül bir ahlaki anlayış geliştirmeye yardımcı olabilir.