debian ne demek?

Debian (), 1993 yılında başlatılmış, Dünya'nın çeşitli bölgelerindeki gönüllüler tarafından hazırlanan; GNU/Hurd, GNU/Linux gibi farklı çekirdek seçeneklerine dayalı tamamen özgür bir Linux dağıtımıdır. En yaygın GNU/Linux dağıtımlarından biri konumundaki Debian, aynı zamanda Elive, Knoppix, Linux Mint, Mepis, Pardus, Parsix, Ubuntu, Peppermint OS ve Xandros gibi birçok GNU/Linux dağıtımına da kaynak teşkil etmekte ve Google başta olmak üzere iyi tanınan birçok Web sitesinde de tercih edilmektedir. Debian, farklı işletim sistemi çekirdekleriyle birlikte AMD64, ARM, DEC Alpha, i386, IA-64, PowerPC, SPARC, MIPS, HPPA, S390 gibi çok sayıda donanım platformunda da çalışabilmektedir. Desteklediği donanım ve çekirdek zenginliğinin yanı sıra Debian'ı diğer dağıtımlara nispetle özgün kılan en önemli husus, dağıtım kapsamındaki yazılımların bütünüyle özgür lisans şartlarına sahip olması, yazılım özgürlüğünü denetlemek ve sürekli kılmaya yönelik bir Debian Sosyal Sözleşmesi'nin bulunmasıdır.

1993 yılında Purdue Üniversitesi'nde bir öğrenci olan Debian'in kurucusu Ian Murdock, "Debian Manifesto" isimli yazısında Debian'ın misyon ve felsefesini anlatmıştır. Bu doğrultuda Debian, İnternet üzerindeki ilk demokratik topluluklardan birini temsil etmektedir. 1996 yılında Ian Murdock'ün yeri Bruce Perens'e geçerken Ian Murdock, 2015 Aralık ayında ölümüne kadar Debian projesi içerisinde çalışmaya devam etmiştir.

"Debian" adı, Ian Murdock'ın kız arkadaşı (daha sonra eşi olmuştur) Debora'nın Deb'i ve Ian'ın ismi yan yana getirilerek oluşturulmuştur.

Debian'da, kendine özgü bir paket (uygulamalar) üslubu olan .deb kullanılmaktadır. Paket yönetimi için alt seviyede dpkg ve buna eşlik eden bir dizi araçla birlikte daha üst seviyede APT denilen gelişkin bir paket yönetim sistemi de mevcuttur. İstenilen bir paketin bağımlı olduğu diğer paketlerle birlikte İnternet veya CD-ROM gibi ortamlar üzerindeki paket arşivlerinden otomatik olarak kurulumuna imkân veren APT sistemini, apt-get adında basit bir komut satırı istemcisiyle veya ncurses tabanlı bir metin arayüzü sunan dselect, aptitude veya GTK+ tabanlı bir grafik kullanıcı arayüzü sunan synaptic gibi uygulamalarla kullanmak mümkündür. Debian'ın on binlerce derlenmiş paket içeren zengin paket depoları sayesinde belirli bir uygulamayı kurmak veya kurulan bir paketi yeni sürüme yükseltmek oldukça basittir. İnternet üzerindeki paket depoları Dünya'nın çeşitli konumlarında yansılanmaktadır. apt-spy, netselect-apt gibi araçlarla bulunduğunuz konuma en yakın depoyu seçmek ve bu suretle sistemi ağ üzerinden sürekli güncel durumda tutmak mümkün olmaktadır.

Kurulum

Debian'ın ihtiyaca uygun kurulum kalıp dosyasını, yazılımın Web sitesindeki edinme bölümünden temin etmek mümkündir. Debian'ın farklı mimarilere yönelik çeşitli kalıp dosyaları bulunmaktadır. Debian'ın Web sitesinde bu kalıplardan amd64 seçeneği 64-bit işlemciye sahip (AMD veya Intel mikroişlemci) bilgisayara yöneliktir. i386 seçeneği ise 32-bit işlemciye sahip (AMD veya Intel mikroişlemci) bilgisayarlar içindir.

Debian 4.0 sürümü ile Debian-Installer kurulum aracına grafiksel arayüz seçeneği eklenmiştir. Yazı ve grafik ortamında basit kurulum seçeneğinin yanı sıra gelişmiş kurulum seçenekleri mevcuttur. Debian kurulum medyasını (CD, DVD ya da USB bellek) bilgisayara takıp kurmak istendiğinde ilk ekranda Install, Graphical install, Advanced Options gibi seçeneklerin yer aldığı bir ekran görülür. Burada en başta yer alan Install seçeneği, metin tabanlı basit kurulum yöntemini ifade eder. Grafiksel arayüz üzerinden kurulum yapabilmek için bu ekranda ** seçeneği kullanılmalıdır.

Sürümler

Debian'ın şu ana kadarki sürüm isimleri Toy Story (Oyuncak Hikâyesi) filmindeki karakterlerden alınmadır. Debian 3 değişik şekilde bulunabilir: Kararsız, Deneme, Kararlı

Kararsız

Bu sürümün adı sid olup yeni geliştirilen ya da güncellenmiş paketlerin deneme sürümünden önce ilk konulduğu sürümdür. Dolayısıyla en güncel sürüm olmakla birlikte kararsız oluşundan dolayı çalışma garantisi yoktur. Daha çok Debian geliştiricileri tarafından kullanılır. Büyük bir hatası olmayan paketler buradan deneme sürümüne aktarılırlar.

Kararsız sürüm olduğu için adı Oyuncak Hikâyesi filminin kötü karakteri olan Sid olarak seçilmiştir.

Deneme

Geliştirilmesi test aşamasında devam eden sürümdür. Tam anlamıyla kararlı değildir. Kararsız sürümden paketler bu sürüme aktarılıp burada denemeye bırakılırlar. Deneme aşaması birkaç yıl devam eder ve sonunda yeni kararlı sürüm olarak ilan edilir. Debian'ın güncel olmasını isteyen kullanıcılar, bu sürümü tercih etmektedirler. Paketlerde günlük yenilemeler olmakta ve kullanıcılar her an işletim sistemlerini güncelleyebilmektedirler. Fakat deneme aşamasında bir sürüm olduğu için dikkatli olmak gerekir.

Kararlı

Deneme sürecini bitirmiş kararlı olan sürümlerdir. Birkaç yılda bir yeni sürüm yapılmaktadır. Bugüne kadar sunulmuş ana Debian sürümleri aşağıda sıralanmıştır.

1.0 sürümü asla yayınlanmamıştır. Nedeni ise Infomagic adında bir CD dağıtıcısının Debian'ın geliştirme sürümlerinden birisini 1.0 olarak etiketleyip piyasaya sürmesidir. Karışıklık çıkmaması için ilk kararlı dağıtım 1.1 olarak numaralandırılmıştır.

Sürüm	Kod adı	Çıkış tarihi	Paketler	Notlar
1.1	buzz	1996-06-17	474	dpkg, ELF geçişi, Linux 2.0¹
1.2	rex	1996-12-12	848	-
1.3	bo	1997-06-05	974	-
2.0	hamm	1998-07-24	≈ 1,500	glibc geçişi. Yeni mimari: `m68k` ²
2.1	slink	1999-03-09	≈ 2,250	APT, yeni mimariler: `alpha, sparc` ³
2.2	potato	2000-08-15	≈ 3,900	Yeni mimariler: `arm, powerpc`⁴
3.0	woody	2002-07-19	≈ 8,500	Yeni mimariler: `hppa, ia64, mips, mipsel, s390`⁵
3.1	sarge	2005-06-06	≈ 15,400	Modüler kurulum, yarı resmî `amd64` desteği
4.0	etch	2007-04-08	≈ 18,000	Grafiksel kurulum desteği, udev geçişi, modüler X.Org geçişi. Yeni mimari: `amd64`. Düşen mimari: `m68k`.⁶ Son güncelleme sürümü 4.0r9, yayınlanma tarihi: 2010-05-22.⁷
5.0	lenny	2009-02-15⁸	≈ 23,000⁹	Yeni mimari/ikili ABI: `armel.`¹⁰ SPARC 32-bit donanım desteği düştü.¹¹ Eee PC tam desteği.¹² Son güncelleme sürümü 5.0.10, yayınlanma tarihi: 2012-03-10.¹³
6.0	squeeze	2011-02-06¹⁴	≈ 29,000¹⁵	Yeni mimariler/çekirdekler: `kfreebsd-i386, kfreebsd-amd64`. Düşen mimariler: `alpha, hppa, OABI`¹⁶ `arm`.¹⁷ glibc yerine eglibc ¹⁸ Bağımlılık tabanlı önyükleme sırası ki bu paralel init betiği işlemine izin verir.¹⁹ GTK 1'e kadar eski kütüphaneler çıkarıldı.²⁰ Varsayılan Linux çekirdeğinde, özgür olmayan donanım yazılımları tasfiye edildi.²¹
7	wheezy	2013-05-04²²	≈ 36,000²³	32-bit ve 64-bitlik paketlerin aynı sistemde kullanılmasını sağlayan çoklu mimari (multiarch) desteği.²⁴ Yeni mimariler: `armhf`,²⁵ `s390x`.²⁶ Qt 3 kadar eski kütüphaneler çıkarıldı.²⁷ UEFI ile yükleme ve önyükleme desteği ("Secure Boot" henüz desteklenmiyor).
8	jessie	2015-04-25 ²⁸	≈ 43,000²⁹	Yeni öntanımlı başlatıcı sistemi systemd dahil edildi.³⁰ 32-bit UEFI sistemlerde çalışan 64-bit çekirdekler için, 32-bit sistemlerde UEFI desteği ve birçok bilinen firmware hatasının giderilmesi.³¹
9	stretch	2017-06-17	≈51,000	5 Şubat 2017'de "Freeze", ağ arabirimlerinin yeni isimleri, MySQL standardı yerine MariaDB, [58] Nftables ilk kez dahil edildi
10	buster	2019-07-06 ³²	≈60,000	-
11	bullseye	2021-08-14³³	≈60,000	Güncel sürüm
12	bookworm	TBD	-	Gelecek sürüm