bender ne demek?

Bender¹ (, ) 1992 yılından bu yana tanınmayan Transdinyester Cumhuriyetinin fiili kontrolü altında ancak uluslararası alanda Moldova'ya bağlı bir şehir.

Şehir Dinyester nehrinin batısında, Transdinyester bölgesinde yer almaktadır. Moldova yasalarınca şehir, çevresindeki köyler ile Transdinyester bölgesinden ayrı bir belediyeyi oluşturmaktadır. Bender şehri Transdinyester Savaşı'nın sonunda kurulan tampon bölgede yer almıştır. Ortak Kontrol Komisyonu'nun ağır basan kuvvetleri varken, Transdinyester şehirde de facto idari yönetimine sahiptir. Bender, Transdinyester Savaşı sonunda kurulan tampon bölgede yer almaktadır.

Köken

Bender, Farsça liman demektir.

Adı

Orta Çağda Rumence/Moldova kaynaklarında "Tighina", Osmanlı kaynaklarında Bender olarak geçmektedir. İlk olarak 1408 tarihli eski slav dilinde yazılmış bir kaynakta "Тягянакача" (Tyagyanakacha) ismi ile zikredilmiştir.²

1538'de Kanuni Sultan Süleyman döneminde Osmanlı topraklarına katılmadan önce Boğdan Prensliği altında "Tighina" olarak, 1538-1812 Osmanlı döneminde "kapı" manasında "Bender" olarak adlandırılmış ve 1812-1917 Rus İmparatorluğu döneminde de bu isimle anılmış, daha sonra 1918-1940 Romanya döneminde tekrar "Tighina" olarak adlandırılmıştır.³

II. Dünya Savaşı sonrasında Sovyetler Birliği kontrolüne geçerek Moldova Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti bölgesinde kalmış ve kiril alfabesiyle yazılıdığı gibi "Бендер" olarak tekrar "Bender" ismine dönmüştür.⁴ 1991'de Sovyetler Birliğinin dağılmasından sonra da Moldova Cumhuriyetinde bu isimle kullanılmaktadır.⁵ Aynı zamanda "Tighina" adı da kullanılmaktadır.⁶

Nüfus


Yıl	Nüfus	Moldovalılar	Ruslar	Ukraynalılar	Diğer
1979	101.000 ⁷	-	-	-	-
1989	130.000 ⁸	-	-	-	-
2004	97.027 ⁹	24.500 (%25,5)	41.500 (%42,8)	17.000 (%17,4)	14.000 (%14,6)

İdare

Vyacheslav Kogut, şehrin güncel belediye başkanıdır.

Tarih

yüzyılda Tatarlar buraya hakim olmuşlar, fakat Alexandru cel Bun ve Ştefan cel Mare Tatarlar’ı ırmağın karşı kıyısına sürdükten sonra burada sınırı korumak üzere küçük bir kale yaptırmışlardır. Petru Rareș' in 1538’de Kanuni Sultan Süleyman’a yenilmesi üzerine kale Osmanlı idaresine geçmiş ve çok kuvvetli bir biçimde yeniden inşa edilmiştir.¹⁰

Bender, Osmanlı topraklarına katıldıktan sonra askeri açıdan önemli bir lojistik üs görevi görmüştür. Bender, Osmanlının Avusturya ve Rusya üzerine düzenlediği seferlerde kullanılan güzergâhlardan Rumeli Sağ Kolu üzerinde bulunması ve ordunun önemli toplanma merkezlerinden biri ve özellikle Kırım Tatarlarının Osmanlı ordusuna katılım noktası olması bakımından önem arz eder. Belki de bu sebeple Dar-ül Harb'e açılan noktalardan biri olması sebebi ile kapı manasında Bender olarak adlandırılmıştır. Osmanlı tarihinde Bender'de geçen önemli olaylardan biri de İsveç kralı XII. Karl ya da Demirbaş Şarl'ın Poltava Savaşı'nda (1709) Rus çarı I. Petro'ya yenildikten sonra ordusundan artakalan 1500 kadar Karoliner ve Kazak'tan oluşan kuvvetle güneye çekilerek Osmanlı sınırını geçip iltica ederek Bender'de sürgünde yaşamış olmasıdır. Demirbaş Şarl, Bender'de dört sene (1709-1713)oturmuş, bu süre içerisinde, Osmanlı Devletini Ruslara karşı sürekli kışkırtmıştır. Diğer bir deyişle Sultan III. Ahmed devrinde Baltacı Mehmed Paşa'nın Rus Çarı I.Petro'yu yenmesiyle sonuçlanan Prut savaşı, onun teşvikiyle çıkmıştı. Prut Savaşı (1711), Bender'in lojistik üs olarak kullanıldığı son büyük Osmanlı seferi olmuştur. Prut Savaşı sonunda Ruslarla barış antlaşması yapıldığı halde Osmanlı devletini savaşması için kışkırtmaya devam eden Demirbaş Şarl, Bender'den çıkarılmak istenmiş, direnen Şarl ve ordusu 1 şubat 1713'te sonunda ele geçirilerek Dimetoka'da hapsedilmiştir. Demirbaş Şarl'ın yeniçerilerce ele geçirilme olayı İsveççe "Kalabaliken i Bender" olarak bilinir (kalabalık sözcüğünden, karmaşa anlamında kullanılarak İsveççeye geçmiştir).

Ruslar, 1770'te iki ay devam eden bir kuşatmadan sonra Bender’i almışlar, ancak bu olay kanlı bir facia halinde cereyan etmiş, kaledeki Türkler düşman eline geçmemesi için kendi elleriyle aile fertlerini öldürmek zorunda kalmışlardır. Bender Kalesi 1774’ te imzalanan Küçük Kaynarca Antlaşması ile tekrar Osmanlı Devleti’ne iade edilmişse de 1788-1789’ da Ruslar tarafından tekrar ele geçirilmiştir. 1792’ de Yaş Antlaşması ile bir kere daha Osmanlı Devleti’ne iade edilen Bender Kalesi 1812’de Bükreş Antlaşması ile kesin olarak kaybedilmiştir.¹¹

Bender'den yetişen iki Osmanlı Sadrazamı Benderli Ali Paşa (sadareti 1821) ve Benderli Mehmed Selim Sırrı Paşa (sadareti 1824-1828)dir.

Bender I. Dünya Savaşı’ndan sonra Romanya toprakları içinde Besarabya eyaletinin bir şehri olarak kalmış, fakat 1944’ te Romanya’nın yenilmesi üzerine Sovyetler Birliği topraklarına katılmıştır. 1991 yılından bu yana, şehir Moldova ve Transdinyester Cumhuriyeti arasında tartışmalıdır. Dinyester nehrinin sağ kıyısında kentin önemli stratejik konumu nedeniyle, 1992 yılındaki Transdinyester Savaşı'nda önemli çatışmalar yaşandı. O tarihten bu yana bu yana Transdinyester Cumhuriyeti kontrolü altındadır.