anglikanizm ne demek?

Anglikanizm, İngiltere'nin resmî kilisesi olan İngiltere Kilisesi'ne has ilke, doktrin ve kurumlar. İngiltere Kralı VIII. Henry'nin kurduğu bir Hristiyan mezhebidir.¹ İngiliz Reformu, Katoliklik ve Protestanlık arasında bir orta yol olarak görüldüğü için Latince Via Media olarak adlandırılmıştır.²

Anglikan kilisesini teoloji ve ibadet şekilleri (liturji) bakımdan bir Protestan mezhebi olarak görmektense, bağımsız otonom bir Batı Kilisesi olarak değerlendirmek daha doğrudur.³

Diğer Reform sonrası kurulan kiliselerde farklı olarak, kendisini Apostolik; yani kökenini havarilere dayandıran olarak tanımlar ve ayinsel uygulamalarında Katolik mirası öne çıkarır.⁴

Piskoposluk sistemini muhafaza etmiştir ve ruhani merkezi İngiltere'nin Kent bölgesinde bulunan Canterbury Başpiskoposluğu'dur ve sinod meclisi Londra'da bulunan Lambeth Sarayı'nda Birleşik Krallık hükümdarı başkanlığında toplanır.

Canterbury başpiskoposu'nun diğer Anglikan cemaatler üzerinde mutlak hakimiyeti bulunmamakla beraber, eşitler arasında birinci (Primus inter pares) sıfatıyla, Anglikan Kiliseler topluluğunun ruhani önderi konumundadır.⁵

İngiltere'nin büyük bir kısmı Anglikan kilisesi mensupları olarak, Kanada'da bir azınlık ile Kuzey Amerika'daki bir kısım halk 'Episkopal Kilise' adı altında bu mezhebi benimsedi. Birleşik Krallık'ın monarşi soyu bu mezhebi benimsemiş ve mezhepten ayrılmamıştır.

Ayin sistemi ve inanç bildirgesinde Book of Common Prayer adlı kitabı izler ve dünyanın her neresine gidilirse gidilsin, Anglikan Birliği'ne bağlı olan her kilise, teolojik ve liturjik uygulamalarda bu kitabı esas alır.

Anglikan kelimesi Latince bir ibare olan Ecclesia Anglicana’dan gelir ve İngiliz Kilisesi anlamına gelir ve kökeni 1246 yılına kadar götürülebilir. Anglikanizm’e mensup olanlara Anglikan denir.

Anglikan geleneğindeki Protestan ve Katoliksel ibadet arasındaki ayrım, bazı Anglikan Kiliseleri’nin ve Anglikan Mezhebi üyelerinin tartışma konusudur.

Her Anglikan kilisesi kendi içinde özerktir. Anglikan Mezhebi bütün bu özerk kiliselerin İngiltere’deki ‘Canterbury Başpiskoposluğu’ çatısı altında bir araya gelmesiyle oluşur. Anglikan Mezhebi, Roma Katolik Kilisesi ve Doğu Ortodoks kilisesinden sonra dünyadaki en büyük üçüncü Hristiyan mezhebidir.

Anglikanizm’in Tanımı

Anglikanlar Eski ve Yeni Ahit’i (New and Old Testament) ‘günahlardan kurtulmak için gerekli olan her şeyi kapsayan’ ve inancın esaslarını kapsayan hüküm olarak kabul ettiler. Anglikanlar Apostles' Creed’i (Havari İnancı) vaftiz sembolü ve İznik İnancı'nı (İznik Konsili'nde alınan kararlar) Hristiyanlık inancının temeli olarak gördüler. Anglikanlar geleneksel ayinlerini Son Akşam Yemeği’ne (Holy Eucharist) özel bir ilgi göstererek yaparlar. Son Akşam Yemeği Ayini (Holy Eucharist) Anglikanlar için toplu ibadet yeridir ve bu ayin sırasında ‘yaşam, ölüm, ve İsa’nın yeniden dirilişi dile getirilir, İncil okunur ve İsa’nın son yemeği olan şarap ve ekmek tüketilir. Anglikanların çoğu bu ayini Katolik geleneğine uygun olarak kutlar ancak ibadet şekillerinin farklı olmasına izin verilmiştir. ‘Book of Common Prayer’ yüzyıllardır birçok Anglikan kilisesinde kullanılan kaynaktır. Bu kaynağı bütün Anglikan kiliseleri kullandığı için ‘common prayer’ de denilir. İlk kitap olan Book of Common Prayer dönemin Canterbury Başpisikoposu olan Thomas Cranmer tarafından derlenmiştir. Bu derleme sırasında bazı sorunlar çıktığından her ülke kendi anlayışlarına göre farklı kitaplar geliştirdi. Anglikanlar Katolik ve Apostolik inancı desteklediler ve İsa’nın öğretilerini izlediler. Anglikanlar inançlarının temelinin İncil’de, Katolik inancında belirtildiğine inandı ve inançlarını Hristiyanlık geleneği, kilise, alimlik, mantık ve deneyim ışığında yorumladılar.

Kilisenin Katolik veya Protestan kimliği üzerindeki yeri

İngiltere Kralı VIII. Henry döneminde Anglikanizm, dini anlaşmazlıklardan öte yargılama sorunları –özellikle kralın her ülkenin kilisesinin özerk olması gerektiği düşüncesi- üzerine kuruluydu. Yasal yollardan Protestanlığın bazı öğreti ve ayin inançlarını içeren milli kilise yaratma ve kurumu farklı dini gruplardan olanlara mümkün olduğunca hoşgörülü hale getirme çabaları birleştirilerek toplumsal bağlılık ve barışı sağlamak hedeflendi. Sonuç diğer Hristiyan hareketlerinden farklı özellikler taşıyordu. Genellikle sorun Anglikan Mezhebi’nin bir Protestan veya Katolik kilisesi olarak mı yoksa Hristiyanlığın bir araya getirici bir bağı olarak mı tanımlanmalı sorusundan çıkıyordu. Anglikan Mezhebi’nin resmî durumu Roma Katolik ve Ortodoksları gibi İsa’nın ortaya koyduğu gibi ‘Tek, Kutsal, Katolik, Apostolik Kilise’ kavramlarının farklı bir dalıydı. Katolik ve Protestan arasındaki ayrım ve benzerlik bazı Anglikan Kiliseleri’nde ve mezhep üyeleri arasında tartışma konusuydu. 19.yüzyıl ortalarındaki Oxford Hareketi (Oxford Movement) birçok Anglikan Kilisesi ayin ve ibadet şekillerini tekrar gözden geçirerek Protestan (Reformed) geleneklerinden farklılaştırdılar. Bu farklılık adak törenleri ve Katolik öğeleri içeren ayinleri de kapsadı. Ayinlerle ilgili birçok değişiklik yapılmasına rağmen Anglikanizm inanç bakımından Protestanlıktan birçok iz taşır.

Yol gösterici ilkeler

Anglikan öğretileri yargıdan, dini bir kavim kurucusundan (Luther ya da Calvin gibi) ya da bir inançtan doğmadı. Onlara göre en eski Anglikan dini belge ve inancın anahtarı olan, dini en iyi anlatan kitap olarak gördükleri Book of Common Prayer’dır. Yol gösterici olarak dua kitabını esas almaları Latince ‘lex orandi, lex credendi’ (inanların hukuku inancın hukukudur) şeklinde ifade edilir. Dua kitabında Anglikanizm’in temel öğretileri olarak Havariler, İznik Konsili’nde alınan kararlar, ‘Baba, Oğul, Kutsal Ruh Üçlemesi’ (trinity), İncil, adak törenleri, günlük ibadetler, Yeni Ahit öğretileri olarak belirtilir.

Muhafazakâr Anglikanlar Roma Katoliklerine olan karşıtlıklarından dolayı Thirty Nine Articles’a (39 makale)yöneldi. Bir süre sonra Anglikan ruhban sınıfının tümü bu makaleleri temel aldı. Ancak günümüzde bu makaleler artık sadece Anglikan kimliğini şekillendiren tarihi belgeler olarak görülüyor.

Anglikanlar ‘belli kutsallıklar’(standard divines) üzerinde itibar sahibi olmak istiyorlardı. Bunların en etkili olanlarından biri 16.yüzyılda bir rahip ve teolog olan ve 1660'tan sonra Anglikanizm’in kurucusu sayılan Richard Hooker’dır. Hooker Anglikanizm’in öğretilerinin oluşmasında İncil’den ve geleneklerden daha fazla etkili bir şey olmadığını söyler.

Son olarak Anglikanizm’in İngiltere dışına yayılması, dua kitaplarının çeşitlenmesi ve kiliselerin bir çatı altında toplanması hakkındaki görüşlerin artması, Anglikan kimliğinin daha belirginleşmesine neden oldu. Özetle İncil’in inançla ilgili her şeyi kapsadığına inandılar ve İznik Konsilinde alınan kararlara ve Havarilere olan bağlılığa büyük önem verdiler.

Anglikan Din Adamları

Anglikan geleneğinde bazı yazarların eserleri inanç için standart kutsalların belirlenmesinde, ibadet şekillerinde ve öğretilerin oluşmasında önemli rol oynadı. Anglikan rahipleri hakkında kesin bir liste olmamasına rağmen bu kişilerin adı azizlerle birlikte anıldı ve çalışmaları bir araya getirildi. Anglikan rahipleri genellikle ‘via media’yı (orta yol) Tanrı ve Tanrı’nın krallığının evrensel olduğunun kanıtı olarak yorumladı. Bu din adamları İncil’i hadislere göre mantık çerçevesinde yorumladılar. Tanrı-doğa ve Tanrı-insan arasındaki dünyevi ve ruhani ilişkilerde görev aldılar. 16 ve 17.yüzyıllardaki Anglikan rahipleri Thomas Cranmer, John Jewel, Richard Hooker, Lancelot Andrewes ve Jeremy Taylor etkili olan isimlerdi. Bu dönemde etkili bir isim olan Hooker 1593 yılında kilise ve devlet yönetimi arasındaki ilişkiyi inceleyen eseri Of the Laws of Ecclesiastical Polity’i yayımladı. Bu eserde ayrıca etik, kutsama törenleri, İncil’in yorumlanması ve İsa’nın kurtuluşu gibi konulara geniş yer verdi. Hooker teolojinin ibadeti ve kilisenin topluma karşı görevlerini de kapsadığını açıklamaya çalıştı.

19.yüzyılda Anglikanizm’de iki önemli hareket belirdi: Ahitleri ‘İsa’nın ışığı’ olarak gören Cambridge Platonism (Cambridge Üniversitesinde bir birkaç felsefeciden oluşan bir grup) ile Kutsal Ruh’un kişisel deneyimlerine vurgu yapan Evangelical Revival (Protestan Uyanışı. Cambridge Platonist hareketi Latitudinarianism adında bir okulda gelişti. Evangelical Revival hareketi insanlardaki değişikliği ve inançtaki adilliğin önemini vurgulayan John Wesley ve Charles Simeon etkisinde gelişti. Wesley ve George Whitefield İlk Büyük Uyanış’ı (First Great Awakening) tetikledikleri yolunda Birleşik Devletler’den bir mesaj aldı ve metodizm diye adlandırılan ancak Amerikan Devrimi’nden sonra yıkılacak olan Anglo-Amerikan hareketini başlattılar.

19. yüzyılda önceki Anglikan rahiplerinin öğretilerinde yeni bir vurgu vardı: John Keble, Edward Bouverie Pusey ve John Henry Newman gibi din adamları eski kilise geleneklerini reddederek Anglikan ve Protestan geleneklerinden de öte eski gelenekler yerleştirdiler. Onların bu değişiklik çalışmaları Katolik kimliğini Anglikan kilisesine sokmak isteyen Oxford Movement (Oxford Hareketi) tarafından ilgi gördü. Frederick Denison Maurice’in The Kingdom of Christ (İsa’nın Krallığı) adlı eseri diğer bir hareket olan Hristiyan Sosyalizmi’nde (Christian socialism) önemli rol oynadı. Maurice bu eserinde Hooker’ın bahsettiği Anglikanizm’in canlı maneviyatı vurgusunu sosyal adalet için zorunlu hale getirdi.