anakronizm ne demek?
Anakronizm kişi, nesne veya olayların kendi gerçek zaman ve
mekânlarından kopartılıp farklı bir çerçeveye oturtulması olarak
değerlendirilmektedir. Anakronizm; edebiyatta kasıtlı olarak abartı,
propaganda, komedi veya şok amacıyla da kullanılabilir. Bir yazar,
sanatçı veya icracı; teknoloji, terminoloji ve dil; gelenek ve tutumlar
ve hatta farklı tarihsel dönemler arasındaki moda farklılıklarının
farkında olmadığında kasıtsız anakronizmler meydana gelebilir. Ünlü
Yusuf hikâyesi'nde Mısırlı tüccarlar tarafından
bulunarak kuyudan çıkarılan Yusuf, Mısır'a götürülür ve birkaç
dirheme asillere satılır. Oysa dirhem, Yunanca
kökenli Drahmiden türetilen ve İslam'ın çıkış yıllarında da Sasaniler
tarafından kullanılan bir para birimdir. Yusuf
Dönemi’nde Mısır’da resmî olarak kullanılan bir para birimi yoktur.
Yunancadaki "karşısında" anlamına gelen ανά ile
"zaman" anlamına gelen χρόνος kelimelerinin birleştirilmesiyle
oluşturulan kavram, Türkçeye
Fransızca anachronisme sözcüğünden
geçmiştir.
Köşe yazarı Emre Aköz, herhangi bir şeyin,
kasıtlı veya kasıtsız olarak, başka bir tarihe taşınması demek olan ve
bilgi hatalarından çok, dönemler arasındaki zıplamalar anlamına gelen
Yunanca kökenli "Anakronizm" sözcüğüne Türkçe bir karşılık bulabilmek
için okuyucuları arasında bir soruşturma başlattı, bu arada kendisi de
zaman-bozumsözcüğünü önerdi.
Örnekler
Sinema
- 1987 yapımı Alex Cox filmi
Walker'ın konusu 1850'lerde geçmesine
rağmen filmin çekildiği yıllarda
Nikaragua'da yaşanan benzer olaylara dikkat
çekmek için bilerek anakronizme başvurulmuştu. Acid
Western türündeki bu filmde 1850'lerin
dekorunda zaman zaman görüntüye o yıllarda olmaması gereken
Marlboro sigarası paketi, Coca
Cola şişesi, Zippo
çakmak, Newsweek dergisi vb girer, hatta
birdenbire bir Mercedes otomobil ve
helikopter ortaya çıkıverir.
- 1999 Türkiye yapımı tarihsel parodi filmi Kahpe
Bizans'ta taraflar bir kalenin burcunda
kılıçlarla kıyasıya bir mücadele içindeyken üzerlerinden uçak geçer.
Oysa uçak Doğu Roma'nın çöküşünden yüzlerce yıl sonra icat
edilmiştir. Yine bilerek başvurulan bu anakronizm mizah amaçlıdır.
- Don Siegel'ın Türkiye'de El Torida adıyla
gösterilen "Two Mules for Sister Sara" adlı 1971 yapımı filminde
Clint Eastwood'un bolca kullandığı bir
patlayıcı olan dinamit, filmin konusunun
geçtiği yıllarda (1861-1866) henüz kullanıma sunulmamıştı.
İsveçli kimyager Alfred
Nobel dinamiti 1866'da icat etmiş, 1867'de
de patentini almıştı. Filmde dinamitin adı da
zikrediliyordu. Oysa isim patenti de buluş patentiyle aynı anda
alınmıştı.
Televizyon
- TV dizisi Muhteşem Yüzyıl'da olaylar
1520 ilâ 1566 yılları arasında geçmesine rağmen çok daha sonraki
yıllara ait nesneler ve coğrafi adlara yer verilmiştir. Örneğin
Pargalı İbrahim Paşa birçok
sahnede masa başında çalışırken gösterilmiştir. Oysa Osmanlı
Sarayı’na masanın girmesi Abdülmecid’in
(1823-1861) saltanatına rastlar. Sarayın mutfağında aşçı yamağı
domates doğrarken gösterilmiştir. Oysa
anavatanı Güney ve Orta
Amerika olan bu meyve Kristof
Kolomb'un Amerika'yı keşfinden sonra
Avrupa'da tanınmış ve yetiştirilmeye başlamıştır. Domatesin Osmanlı
topraklarına girişi ise 1835’ten sonradır. Ayrıca, daha eski
dönemlerdeki isimleri Karaamid, Amidiye veya Diyar-ı Bekir olan
Diyarbakır'dan Muhteşem Yüzyıl'da "Diyarbakır" diye
bahsedilmiştir, Kanuni Sultan Süleyman’ın Şehzade Mehmet’i
ziyaret için gittiği Manisa Sarayı’nda yerlerde parke olduğu
görülmüştür. Oysa parke (parquet de menuiserie) ilk kez
1684'te Versailles Sarayı'nda ortaya
çıkmıştır.
Resim
- İtalyan Barok dönemi ressamı Cesare
Gennari'nin Klasik Yunan
mitolojisinde yer alan
Orfe söylencesiyle ilgili tablosunda bir keman
resmedilmiştir. Oysa Keman 16. yüzyıldan önce yoktu.
- 19. yüzyılda yaşamış Romen ressam Constantin
Lecca'nın 1506'daki bir olayı resmeden
"Moldavyalılar ve Muntenyalılar kardeş oluyorlar" adlı tablosunda
görülen bayraklar 19. yüzyılda ortaya çıkmışlardı.
- Leonardo da Vinci'nin 1498 tarihli
Son Akşam Yemeği adlı
tabloda İsa ve havarileri
masada portakal yerken resmedilmişlerdir.
Oysa bu meyve Avrupa'ya Hindistan'dan 15. yüzyılda
Portekizli tacirler tarafından
getirilmişti ve tablonun konusunun geçtiği çağda ve yerde henüz
bilinmiyordu.
Dosya:Cesare Gennari Orfeo.jpg|Cesare Gennari'nin Klasik Yunan
mitolojisinde yer alan
Orfe söylencesiyle ilgili tablosunda bir keman
resmedilmiştir. Oysa Keman 16. yüzyıldan önce yoktu. Dosya:Constantin
Lecca - Infratirea moldovenilor si muntenilor.jpg|Constantin Lecca'nın
1506'daki bir olayı resmeden "Moldavyalılar ve Muntenyalılar kardeş
oluyorlar" adlı tablosunda görülen bayraklar 16. yüzyılda yoklardı, çok
sonra 19. yüzyılda ortaya çıkmışlardır. Dosya:Leonardo da Vinci
(1452-1519) - The Last Supper (1495-1498).jpg|Leonardo da
Vinci'nin 1498 tarihli Son Akşam
Yemeği adlı tablosunda
İsa ve havarileri o tarihte ve
o yerde bulunmaması gereken portakal yerken
resmedilmişlerdir.
Kaynakça
Orijinal kaynak: anakronizm. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Kategoriler