amigdala ne demek?

Amigdala (Latince: corpus amygdaloideum) beynin medial temporal lobunun derinlerinde yerleşen nöronların oluşturduğu badem şeklindeki beyin bölümü. Amigdala terimi ilk olarak 1822'de Karl Friedrich Burdach tarafından kullanılmıştır. Amigdala adı, yapının badem benzeri şekli nedeniyle "badem" anlamına gelen Yunanca amigdale kelimesinden türemiştir. Duygusal hafıza ve duygusal tepkilerin oluşmasındaki birincil role sahip bölge. Limbik sistemin bir parçasıdır.

Başta korku olmak üzere, duyguların denetiminden sorumlu olan amigdala; sempatik sinir sisteminin aktivasyonu için hipotalamusa, refleksleri artırmak için talamik retiküler nükleusa, yüzde korku ifadesinin oluşması için fasial ve trigeminal sinir nükleuslarına uyarır. Ayrıca dopamin, noradrenalin ve adrenalin salgılanması için ventral tegmental bölge, locus coeruleus ve laterodorsal tegmental nucleusa da çeşitli uyaranlar yollar.¹

Anatomik yapı

Amigdala, farklı fonksiyonları olan çeşitli nukleuslar içerir. Bazolateral kompleks, sentromediyal nukleus ve kortikal nukleus bunlardandır. Amigdala, anatomik olarak özellikle sentromediyal nukleus, bazal gangliyonların parçası sayılır.

Amigdala, cinsiyetler arasındaki farklılıkların belirgin olduğu beyin bölgelerinden biridir. Erkek çocuklarının amigdala hacimleri kız çocuklarının amigdala hacimlerinden büyüktür.² Amigdalanın sağ ve sol kısımları bağımsız hafıza sistemlerine sahiptir. Ancak duyguyu depolamak, kodlamak ve yorumlamak için birlikte çalışmaktadırlar. Beynin sağ lobundaki amigdala bellekten, hafıza kaynaklı işlerden ve algılamadan sorumludur.³ Amigdalanın sağ bölümü aynı zamanda daha önce yaşanan olaylardan gelen gerçeklerden ve bilgilerden oluşan ve bilinçli olarak hatırlanması gereken bildirimsel hafıza ile bağlantılıdır. Bir çalışmada, sağ amigdalanın elektriksel uyarıları olumsuz duygulara, özellikle de korku ve üzüntüye neden olduğu görülmüştür. Aksine, sol amigdalanın uyarılmasının, hoş (mutluluk) veya nahoş (korku, endişe, üzüntü) duygularını tetiklediği tespit edilmiştir.⁴ Her bir amigdalanın, duyguyu nasıl algıladığımız ve işlediğimiz konusunda belirli bir işlevi vardır.

Klasik koşullanma oluşumunda amigdalanın basolateral bölgesinin kritik rol oynadığı düşünülmektedir.⁵ Ergenlik dönemi stres durumlarında central amigdalanın aktive olduğu bilinmektedir. Amigdalanın ağrı hissiyatının oluşumundan sorumlu olduğu ve ağrı hissiyatının kontrolünü düzenlediği deneylerce kanıtlanmıştır.

Amigdala araştırmalarında hayvanlar arasında en çok tercih edilen grup kemirgenlerdir. Kemirgenlerin amigdala yapıları diğer gruplara göre daha iyi anlaşılmıştır.

Duygusal öğrenme

Amigdala, duygusal olaylarla ilgili hafızanın oluşumunda ve depolanmasında önemli rol oynar. Ayrıca koku hafızasının oluşmasında da rol oynar. Korku filmleri izleyen bireylerde izleme esnasında amigdala aktivasyonu gözlemlenmektedir.⁶ Korkuya bağlı koşullanmada uyarılar amigdalanın bazolateral kompleksine, özellikle de lateral nukleusa gelir ve burada uyarana ait anılarla ilişki kurulur.

Sinapslarda kayıtlı olan duygusal hafıza, amigdalanın santral nukleusu ve stria terminalis yolu ile korkma davranışını ortaya çıkarır. Bu yolla, donakalma, çarpıntı, hızlı solunum ve stres hormonu salınımı gibi cevaplar oluşur.

Cinsel tepki sırasında amigdalanın aktif olduğu görülmektedir.⁷

Hafızanın düzenlenmesi

Amigdala, hafıza birikiminin düzenlenmesinde de rol alır. Herhangi bir öğrenme olayında uzun süreli hafıza hemen oluşmaz. Bu olayla ilgili bilgiler zaman içinde tekrarlanmayla birlikte yavaş yavaş uzun süreli depoya gönderilir. Buna pekiştirme denir. Olay sırasında oluşan duygusal tepki ne denli fazlaysa öğrenme de o kadar kuvvetli olur. Bu etkiyi amigdala düzenler. Amigdalayı uyaran ilaçlar enjekte edilen hayvanlarda pekiştirme daha kolay olmaktadır.

Nörofizyoloji

Primatlarda yapılan çalışmalar, amigdala hasarlarında hayvanlarda belirgin sosyal ve duygusal bozukluklar oluştuğunu göstermiştir. Ön lobu tutan büyük lezyonlarda, korkusuzluk, duygu azalması, cinsellikte artış ve her şeyi ağza götürme gibi değişmeler olmuştur. Anne maymunlarda yavrularını reddetme ve onlara kötü davranma görülmüştür. Amigdalalarında lezyon bulunan maymunların sağlıklı beyinlere sahip maymunlara kıyasla tehlike unsurlarına daha tepkisiz kaldıkları görülmüştür.⁸ Amigdalada oksitosin-immünoaktif fiberler bulunmaktadır. Bu bulgu limbik sistemin oksitosin denetimli annelik davranışlarını yönettiğini göstermektedir. Annelik kaynaklı agresyonun araştırıldığı bir hayvan deneyinde oksitosin enjekte edilen anne hamsterların oksitosin karşıtı madde enjekte edilen hamsterlara kıyasla yavrularını korumak için yabancı hamsterlara karşı daha agresif tavırlar sergilediği gözlemlenmiştir. Bu bilgiler amigdalanın oksitosin etkisiyle annelik kaynaklı agresiflikte değişikliklere yol açabileceğini göstermektedir.⁹

İnsanlarda da amigdalanın pek çok ruhsal bozuklukla ilişkisi saptanmıştır. Borderline kişilik bozukluğu olanlarda normale göre yüksek sol amigdala aktivitesi olur. Bu kişiler nötral yüzleri ayırt etmede zorlanır ya da bunları tehdit edici olarak algılayabilirler. Sağ amigdala bozukluklarının sosyal faaliyet yeteneklerini etkilediği düşünülmektedir. Sosyal fobisi olan hastalarda amigdala aktivitesi artmıştır. Şizofreni hastalarında da sağ amigdalanın sola göre daha büyük olduğu saptanmıştır. Riskli şans oyunu girişimlerinde amigdalanın aktive olduğu gözlemlenmiştir. Amigdala hacminin insanların kişilik özelliklerinden agresiflikle bağlantılı olanlarını belirlediği düşünülmektedir. Yirmi sağlıklı kadınla yapılan bir deneyde amigdala hacmi ve saldırganlık arasındaki ilişki incelenmiştir. Deneyin sonunda amigdala hacminin küçülmesi ve saldırganlığın artışı arasında bir ilişki gözlemlenmiştir.¹⁰ Yapılan araştırmalar sonucunda agresiflik kontrolünün amigdalanın bölgeleri arasında farklılık gösterdiği bulunmuştur. Kemirgenlerle yapılan bir deneyde farklı amigdala bölgelerinde yapılan değişikliklerin farklı sonuçlara yol açtığı görülmüştür. Basolateral ya da medial amigdalada yapılan değişikliklerin kemirgenlerin saldırganlık durumlarını etkilediği fark edilmiştir. Corticomedial amigdalada yapılan değişikliklerin kemirgenlerin cinsel fonksiyonlarını etkilediği gözlemlenmiştir. Rheseus maymunlarıyla yapılan bir araştırmada amigdalalarda yapılan değişikliklerin sadece saldırganlığı değil aynı zamanda sosyal davranışları da etkilediği görülmüştür. Rekabet kaynaklı saldırganlık medial amigdala, yırtıcı saldırganlık central amigdala tarafından kontrol edilmektedir. Agresif tavrın prefrontal korteksin amigdala üzerindeki inhibe edici durumu ortadan kaldırmasıyla oluştuğu düşünülmektedir. Sıçanlarla yapılan bir deneyde central amigdalada yapılan değişikliklerin sıçanların avlanma davranışlarını azalttığı gözlemlenmiştir. Central amigdalanın aktive olması ile duygu yoksunluğu, savunmasız hedeflere saldırmak gibi anormal durumların ilişkili olduğu düşünülmektedir.¹¹