altmetriler ne demek?

Altmetriler Neyi Ölçmeye Çalışır? ¹

Etki
Dikkat çekme
İlgi görme
Alaka düzeyi
Yayılım
Yankı
Popülarite
Paylaşılma
Konuşulma
Bahsedilme
Etkileşim
Erişim
Kullanım
Görünürlük

Altmetrik Ölçevlere İhtiyaç Duyulmasının Nedenleri?

Akademik yayınların dijital dünyada bıraktıkları izlerin takip ve analizi ²
Geleneksel ölçevlerin bir noktada bilimsel ürünlerin etkisini ölçmede yetersiz kalması, atıfın bağlamının ve amacının yok sayılarak sadece niceliğe önem verilmesi ³
Akademianın en ilgili ve anlamlı bilgiye ulaşırken zorlanması ⁴ ve eski usul olarak nitelendirilen atıf sayısına, dergi etki faktörüne ve h-indeksine güvenerek filtreleme yapması ⁵
Tek bir ölçeve bağlı kalmayan yeni bir yaklaşım arayışı
Geleneksel bibliyometrik ölçevlerin statik formüllerine değişebilen dinamik formül yapıları ile destek vermek
Hacmi günden güne artan bilimsel yayınların dijital ortamlardaki etkisini, hızlı ve doğru bir şekilde ölçmek ⁶
Yayınların akademi dünyası dışındaki etkilerinin görmezden gelinmesi ⁷
Araştırmaların, dijital ortamlarda kitleler üzerinde bıraktığı etkisini ölçmek ⁸⁹
“Pure reader”ların, makaleler hakkındaki daha önce ölçülemeyen görüşlerini öğrenmek ¹⁰¹¹
“Uyuyan güzel” olarak geçen ve yıllar sonra keşfedilip atıf alan makalelerin görünür olmasına katkı sağlayabilmek ¹²
Disiplin, dergi, ana dil veya zaman gibi dezavantajlı durumlarda yayınlara adil bir yayılım ortamı sunmak

Altmetrilerin Tanımı

Altmetriler (altmetrics), topladıkları nicel (tweet sayısı vb.) ve nitel (tweet içeriği vb.) verilerle çevrimiçi yaşam döngüsüne sahip bilimsel ürün türleri ve akademik yayın süreçleri için etkiyi, dikkati veya ilgiyi ölçmeye çalışan araçlardır. Geleneksel atıf ölçevlerine karşı değil, birer alternatif olarak üretilmiş ve adını da (alternative metrics/alt-metrics) buradan alarak doğmuştur ¹³. Altmetrileri; atıf analizi, dergi etki faktörü, yazar h-indeksi gibi geleneksel ölçevlerden ayıran en önemli iki nokta:

verileri oluşturan kitlenin kullanıcı profili yapısının çeşitli olması
nicel verilerin yanında bu veriyi destekleyen nitel verileri kullanıcılara sunması ¹⁴¹⁵

Altmetrilerin Öne Çıkan Özellikleri ¹⁶

Erişim, etkileşim, kullanım istatistiklerini vermesi
Nicel verileri nitel verilerle desteklemesi
Sanal etkinin gerçek hayata yansıması
Hız ve dinamizm odaklı olması
Farklı yayın türleri için fırsat eşitliği sunması
Altmetriler tek başlarına tüm hikâyeyi anlatamaz
Altmetriler de atıf tabanlı ölçevler gibi manipülasyon potansiyeline sahiptir
Yeni olana temkinli yaklaşma dezavantajına sahip olması

Altmetrilerin Veri Kaynakları ¹⁷

Haber ve ana akım medya kaynakları (news and mainstream media)
Kamu politikası belgeleri (public policy documents)
Patentler
Blog sayfaları
Wikipedia maddeleri
Akran değerlendirmeleri (Publons, PubPeer, F1000Research vb.)
Akademik soru cevap forumları (Reddit, Q&A vb.)
Sosyal ağlar (Twitter, Facebook, Youtube vb.)
Referans yönetim araçları (Mendeley, Crossref vb.) ve
Kullanıcı istatistikleri (görüntüleme, indirme, tıklama sayısı vb.) altmetrilerin veri kaynaklarını (altmetrics data sources) oluşturmaktadır.

Altmetrik Araçlar

ScienceCard, PaperCritic, Webometric Analyst, Snowball Metrics ve Crowdometer

ReaderMeter ve DataCite (2010) ¹⁸

Altmetric.com (2011) ¹⁹

Impactstory (2011) | Rozet Sistemi ²⁰

PlumX Metrics (2012) | “ALLmetrics” ²¹

Kudos (2013) | Araştırmacıların LinkedIn’i ²²

PLOS ALM (Article Level Metrics) ²³

Crossref Event Data (Crossref, 2021)²⁴

Altmetrilerin Gelişimi

Altmetrics Manifesto ²⁵
NISO Alternative Assessment Metrics Project ²⁶
1. 2013-2014 | Potansiyel standardizasyon alanlarının belirlenmesi
2. 2014-2016 | Alternatif değerlendirme ölçütleri için özel tanımların geliştirilmesi, belirli yayın türleri için uygun ölçevler ve hesaplama metodolojileri için tanımlar belirlenmesi, veri kaynakları/sağlayıcıları (data sources/data providers) aracılığıyla veri kalitesini (data quality) artırmak için stratejilerin geliştirilmesi, bilimsel iletişimde kalıcı tanımlayıcıların (örn. DOI) kullanımının teşviki, kolaylaştırılması ve altmetrilerin ana kullanım sebeplerinin farklı paydaş grupları için nasıl geçerli ve değerli olduğuna dair açıklamalar
Leiden Manifesto for Research Metrics | Bibliyometrik ölçevler için temel 10 ilke ²⁷
The State of Altmetrics | Derleyici bir ufuk raporunda başlıca altmetrilerin etik kullanımı, altmetrilerin gelişimi için makine öğrenme yöntemleri, hastalıkların yayılmasını tespit etmek için sensör mekanizması olarak altmetrilerden yararlanma, araştırmacıların altmetrileri kullanma olasılığını artıran sebepler ve altmetrilerin geleceğine yönelik tahminler ²⁸

Altmetrilere Kavramsal Bakış

İlk etapta enformetri ve webometrinin bir alt alanı olarak kabul edilmesi ²⁹³⁰³¹
Bazı çalışmalarda ³², Cronin ve Weaver ³³ tarafından altmetrileri tanımlamak için önerilen “influmetrics” isminin, “altmetrics” isminden daha iyi olduğu iddiası
Nihai ismine, Priem ve diğerlerinin ³⁴ manifestosunda tüm dünyaya adlarını ve amaçlarını açıklayıp “alt-metrics” adıyla anılarak kavuşması. “Kimse her şeyi okuyamaz” şeklinde başlayan manifestoda, bilimsel literatürü anlamlandırmak için daha sınırlı ve geleneksel yöntemlere güvenildiği fakat bu yöntemlerin artık yetersiz kaldığının vurgulanması
Cronin ³⁵ tarafından, “bir bilim insanının zaman içindeki düşüncesine ve araştırmasına atfedilebilecek tüm etkileri yakalamak için bir dizi ölçüm” olarak tanımlanması
Sosyal ağların yükselişi ve bilim insanları tarafından benimsenmesi ile üretilen bilimsel araştırmaların etkisini ölçmek için sosyal web metrikleri olarak nitelendirilmesi ³⁶
Bilimsel çıktıların geniş etkisiyle ilgilenen paydaşlar için altmetriler, bir yayına dair erişimi, sosyal alaka düzeyini ve belirli bir topluluktan gelen ilgiyi hesaplayarak etki hakkında fikir verebilmekte ³⁷
Genel anlamda bilimsel çalışmalarla ilgili birçok dijital göstergenin toplanmasını kapsayan şemsiye bir terim. Akademik yayınları değerlendirme süreçlerinde tamamlayıcı birer unsur olarak başvurulan, nicel ve nitel veri sunan yeni nesil bibliyometrik ölçevler ³⁸³⁹

Altmetri Literatürünün Gelişimi

Altmetrinin kavramsal tanımı ⁴⁰⁴¹⁴²
Geleneksel ölçevler ile altmetrileri kıyaslama ⁴³⁴⁴⁴⁵⁴⁶⁴⁷⁴⁸ ve aralarındaki olumlu/olumsuz ilişkiyi ortaya çıkarma ⁴⁹⁵⁰
Bütüncül bir yaklaşım izlenmesinin gerektiği sonucuna varılan bazı çalışmalar ⁵¹⁵²
Bilimin asıl ihtiyacı olan günümüz dijital dünyasındaki “etki”sinin ölçülmesine, bu süreçte rol oynayan aktörler arasındaki örtük ilişkilerin ortaya çıkarılmasına ve bunun alt boyutlarına odaklanan araştırmalar ⁵³
Araçların yıllar içerisinde çeşitlenmesi, geliştirilmesi, güçlenmesi, güvenilirliğinin artması ile altmetrilerin kabul görmeye, iş süreçlerinde kullanılmaya başlanması ⁵⁴⁵⁵
Altmetrilerin güvenilirliğini veya doğruluğunu sorgulayan çalışmalar ⁵⁶⁵⁷⁵⁸
Bu araçların kabiliyetlerinin geliştirilmesine ve uygulamada nasıl yer bulacağına öneri getiren, buna yönelik standartlar geliştiren çalışmalar ⁵⁹⁶⁰

Altmetrilerin Paydaşları ve Kullanım Alanları ⁶¹

Kütüphaneci

Araştırmaların görüntülenme ve indirilme gibi kullanım verilerini kurumsal arşiv yapısına ekleyerek, araştırmacıların çalışmalarını depolamaları için teşvikte bulunmak
Kurumun/yazarın bilimsel çıktılarının performansını ortaya koymak
Kurumun/yazarın akademik çıktılarının bilimsel ve toplumsal etkilerine ilişkin farkındalıklarını artırmak
Kullanıma bakarak kurumun hangi dergilere ve içeriğe abone olması gerektiğine karar vermek
Etki raporu hizmeti sunarak hem akademisyenlere hem de üniversite yönetimine terfi ve görev süresi konusunda destek vermek
Araştırmacılara, çalışmalarına gösterilen ilgiyi sunarak erişimi geliştirmek için olası kolay yollar hakkında tavsiyelerde bulunmak

Araştırma yöneticisi (research administrator)

Kurumun başarılarını diğer paydaşlara göstermek
Araştırma çıktılarının başarılarını göstererek araştırmacıları, rekabetçi finansman başvurusunda bulunmaları için desteklemek
Kurumun bilimsel çıktılarının performansını ve başarısını ölçmek
Kurumsal araştırmaların yatırım getirisini tahmin etmek ve belirlemek
Fakültelerin/bölümlerin performanslarını ve başarılarını karşılaştırmak
Hibe başvurularında ve projelerde diğer kurumlardaki potansiyel işbirliklerini belirlemek

İşe alım komite üyesi (ember of a hiring committee)

Potansiyel işe alım süreçlerinde kurumu en iyi şekilde temsil etmek
Potansiyel adayları, altmetrik verilerden yararlanarak geniş açıyla değerlendirmek
İşe alınacak yeni yetenekleri belirlemek

Fon sağlayıcı kuruluş üyesi

Finansman için başvuran araştırmacıların önceki başarılarını değerlendirmek
Finanse edilen araştırmaların daha geniş etkilerini (dikkat çekme, etkileşim ve erişim) değerlendirmek
Araştırma alanına yatırım yapmaya karar verirken kamu yararına ve ihtiyacına yönelik eğilimleri veya yeni ve yükselen konuları belirleyebilmek
Kurumun fon yatırım getirilerini diğer paydaşlara gösterebilmek

Akademisyen/Araştırmacı

Araştırma portföyüne altmetrik göstergeleri de dâhil ederek araştırma çıktılarının erişimini, etkileşimini ve etkisini değerlendirmek
Akran araştırmacıların bilimsel çıktılarını erişim, etkileşim ve etki açısından değerlendirmek
Fon sağlayıcılardan, bölüm başkanlarından ve araştırma yöneticilerinden gelen raporlama isteklerine/direktiflerine uymak
Akademik çalışmaların ilgili kitlelere maksimum düzeyde sergilenmesini sağlayacak bir dergide yayımlanması için dergi seçimi yapmak
Çalışma alanındaki önemli, ilginç veya etkili araştırmaları keşfetmek
Potansiyel işbirlikçileri ve araştırmalar arasındaki bağlantıları belirlemek
Araştırmanın hangi ortamlarda tartışıldığını keşfetmek ve sohbete katılma potansiyeli yakalamak

Yayıncı/Editör

Dergide yayımlanan araştırmaların erişimini, etkileşimini ve etkisini göstermek
Odaklanılacak temalar/konular hakkında editoryal kararlar alırken, altmetrik verilerin değerlendirilmesinden elde edilen içgörüleri kullanmak
Araştırmalarıyla ilgili altmetrik verileri (dikkat çekme oranı, skor sayısı, nitel bahsetme içerikleri) sağlayarak yazarları, dergide yayın yapmaları için teşvik etmek
Gelecekteki yayınlarda hangi araştırma alanlarının hedefleneceğine karar verebilmek için halkın ilgilendiği genel eğilimleri belirlemek

Medya görevlisi, basın ve halkla ilişkiler görevlisi veya gazeteci

Erişimi ve etkileşimi en üst düzeye çıkarmak için kurumda üretilen araştırmaları tanıtmak
Kurumun/yayıncının araştırma çıktılarıyla ilgili basın kampanyalarının başarılı olup olmadığını belirlemek
Kurumun/yayıncının araştırmalarının görünür olmasını artırmanın yollarını keşfetmek
Ele alınacak popüler veya haber değeri taşıyan makaleleri ve konuları belirlemek

İçerik platformu sağlayıcısı (content platform provider)

Okuyuculara akademik çalışmalarla ilgili konuşmaları göstererek ilginç, yararlı veya kendileriyle alakalı olan çalışmayı bulmalarına yardımcı olmak
Yazarların araştırmalarıyla ilgili tüm dikkat çekme oranlarını, skor sayılarını, nitel bahsetme içeriklerini (mention contents) bütüncül olarak görmelerine ve analizi etmelerine yardımcı olmak

Altmetrilerin Geleceği

Yeni çıkan bibliyometrik ölçevler eskileri yıkmayı değil, eskilerin eksikliklerini tamamlayarak geliştirmeyi veya yeni koşullara uyum sağlayarak bilimsel iletişimin ve bibliyometrinin karanlık bir noktasını aydınlatmayı hedeflemektedirler. Bilimsel ürünler değerlendirilirken hiçbir ölçev tek başına yeterli bulunmamalı ve bütüncül bir yaklaşım izlenerek birden çok ölçevin potaya girdiği çok katmanlı bir inceleme ve analiz esas alınmalıdır ⁶². Altmetrilerin geleceğine dair önemli kavramlar ⁶³: