Zebra Afrika'da bulunan ve atgiller (Equidae) familyasında sınıflandırılan gövdelerinin tamamını kaplayan ayırt edici siyah ve beyaz çizgilere sahip birkaç canlı türünün ortak adıdır. Tüm zebraların çizgilerinin yapısı ve sayısı birbirinden farklıdır. Genellikle sosyal hayvanlar olan zebralar küçük haremler ya da büyük sürüler hâlinde yaşarlar. En yakın akrabaları atlar ve eşeklerin aksine zebralar hiçbir zaman tam olarak evcilleştirilememişlerdir.
Üç zebra türü tanınmaktadır: Bayağı zebra, dağ zebrası ve Grevy zebrası. Bayağı zebra ve dağ zebrası Hippotigris alt cinsinde sınıflandırılırken Grevy zebrası Dolichohippus alt cinsinin tek türünü oluşturur. İlk ikisi daha çok ata benzerken üçüncü tür eşeğe benzer. Her üç tür de Equus cinsinde yer alır.
Yalnızca zebralarda görülen siyah-beyaz çizgiler bu hayvanların insanlar tarafından en çok tanınan hayvanlardan biri olmasına neden olmuştur. Siyah-beyaz çizgileri zebraların, büyük kediler gibi etçil hayvanlardan kaçmalarına ve koşarken çizgilerin hareketlerinin yırtıcıları şaşırtmasına yardımcı olur. Afrika'da otlaklar, savanlar, ormanlar, dikenli çalılık alanlar, dağlar ve kıyılardaki tepeler gibi farklı yaşam alanlarında yaşarlar. Ancak özellikler derileri için avlanma ve yaşam alanı yok olması gibi insanların neden olduğu faktörler zebra popülasyonları üzerinde olumsuz etkide bulunmuştur. Grevy zebrası ile dağ zebrasının türleri tehlike altındadır. Bayağı zebra popülasyonu neredeyse tehdit altında iken quagga adlı alt türünün soyu 19. yüzyılın sonlarına doğru tükenmiştir.
Zebra kelimesi, İngilizcede aynı anlama gelen zebra sözcüğünden alıntıdır. Kelimenin Türkçede tespit edilmiş en eski kullanımı, 1930 tarihli Hakimiyet-i Milliye gazetesinde yer alan "Adî bir eşekle Habeşistan zebrasının yavrusu" söz öbeğinde yer almaktadır.1 İngilizce kelimenin dilde ilk kullanımı 1597'de kaydedilmiş olup,2 bu dile İtalyanca, İspanyolca veya Portekizceden girmiştir.34
Zebra kelimesinin kökeninin Latince equus (at) ve ferus (yabanıl) kelimelerinin birleştirilmesi ile oluşturulmuş ve "yaban atı" anlamına gelen equiferus sözcüğüne dayanması mümkündür. Equiferus kelimesinin İber dillerine ezebro veya enzebro olarak geçtiği ve sonrasında zebro kelimesine evrildiği, aslen Orta Çağ'da İberya'da yaşamış, türü bilinmeyen (ve muhtemelen yabanıl) başka bir atgili tanımlamak için kullanıldığı tespit edilmiştir. Zebro ve türevi kelimelerin İberya'da ilk kullanımının 9. yüzyıla, hayvanın Avrupalılar tarafından keşfedilmesinden 7 yüzyıl öncesine dayandığı düşünülmektedir. Kelime hem eril zebro, hem de dişil zebra olarak bulunmuş olmakla birlikte, 14. yüzyıla kadar zebro, sonraki dönemlerde ise zebra adı baskın kullanılmıştır.5
Eski çağlarda Antik Yunan ve Roma kaynakları, hayvanı hippo (at) ve tigris (kaplan) kelimelerinin birleşimi ile oluşturulmuş hippotigris ("at kaplanı") sözcüğüyle adlandırmış olup, bu kullanım cinsi tanımlamak için günümüzde de kullanılmaktadır.6
Bayağı zebranın omuz yüksekliği 1,2 ila 1,3 m. arasında değişirken gövde uzunluğu 2 ila 2,6 m. arasında değişir. Kuyruğu 0,5 m. uzunluğundadir. Ağırlığı 350 kg.'a kadar ulaşır, erkekler dişilerden kısmen daha ağırdır. Grevy zebrası daha büyük iken dağ zebrası biraz daha küçüktür.7
Önceleri zebraların bazılarının karınlarının da beyaz olması nedeniyle beyaz renkli hayvanlar olduğuna ve çizgilerin siyah renkli olduğuna inanılırdı. Ancak embriyolojik kanıtlar aslında hayvanların siyah renkli olduğunu ve karınlarının beyaz rengi ile beyaz renkli çizgilerin sonradan geliştiğini göstermektedir.8 Çizgilerin çeşitli faktörlerin bir araya gelmesi ile oluşmaları muhtemel gözükmektedir.91011
Çizgiler genel olarak kafa, boyun, gövde ve ön tarafta dikey, arka ile bacaklarda yataydır.
Zebraların dikkat çekici çizgilerinin nasıl evrildiğine dair çok farklı varsayımlar ortaya atılmıştır. Bu varsayımların en geleneksel olanları (aşağıda 1nci ve 2nci varsayımlar) kamuflaj ile ilgilidir:
Zebraların dört temel yürüyüş biçimleri vardır: adeta, tırıs, eşkin ve dörtnal. Genellikle atlardan daha yavaştırlar ancak dayanıklılıkları sayesinde avcılardan kaçarak kurtulabilirler. Kovalandıkları zaman zebra sağa ve sola zig zag yaparak kaçar ve avcının saldırmasını zorlaştırır. Köşeye sıkıştırıldığında ise şahlanır, çifte atar ya da ısırır.
Zebralar çok gelişmiş görme duyusuna sahiptirler. Toynaklıların çoğunda olduğu gibi gözleri başlarının iki yanındadır ve geniş bir görme alanı vardır. Duyma duyuları da çok gelişmiştir ve atlardan daha büyük ve daha yuvarlak kulakları vardır. Diğer toynaklılar gibi zebralarda kulaklarını hemen hemen her yöne döndürebilirler. Ayrıca koku ve tat alma duyuları da hassastır.
Atgillerin çoğu üyesi gibi zebralar da oldukça sosyal hayvanlardır. Ancak sosyal yapıları türlere göre değişiklik gösterir. Dağ zebrası ile bayağı zebra "harem" olarak bilinen ve bir aygır ile altı kısrağa ve onların taylarına kadar küçük gruplar hâlinde yaşarlar. Eşleşmemiş erkekler, çiftleşen aygırlara meydan okuyacak yaşa gelene kadar tek olarak ya da diğer eşleşmemiş erkeklerle birlikte yaşar. Sırtlanlar ya da yaban köpekleri tarafından saldırıya uğradıklarında zebralar taylar ortada olacak şekilde yan yana toplanırlar ve aygır saldıran hayvanları uzaklaştırmaya çalışır.
Diğer zebra türlerinin aksine Grevy zebrasının kalıcı sosyal bağları yoktur. Grevy zebraları nadiren birkaç aydan fazla grup olarak bir arada dururlar. Taylar anneleri ile birlikte kalırken erişkin erkekler tek başına yaşarlar. Ancak eşleşmemiş erkekler diğer türler gibi grup hâlinde yaşar.
Atlar gibi zebralar da ayakta uyurlar. Uykuya yalnızca etraflarında avcılara karşı uyaracak başka hayvanlar varsa geçerler.
Zebralar, yaşamlarını sürdürebilmek için su ve ot ile beslenirler. Bazen yiyecek bulmak için 50 km yürürler, sonrasında yaşadıkları ortama geri dönüp, alıştıkları yaşam ortamlarında yaşarlar. Zebralarda ortalama boy 1-2 metre arasındadır.
Zebralar atlar gibi otçullardır. Zebra ile at çiftleştiğinde doğan yavruya zebrat adı verilir
Orijinal kaynak: zebra. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page