yelbegen ne demek?

Yelbegen - Türk ve Altay mitolojisinde dev. Yelbeğen, Yilbeğen, Celbeğen de denir. “Yegen veya Yeken” biçimiyle kısaltılmış olarak da kullanılır. (Йилбегән veya Yilbegän; Kazan Tatarcası: Cilbegän/Җилбегән), zaman zaman yedi başlı dev ya da bir evren (ejderha) olarak tanımlanan mitolojik canavar¹. Çok büyük masal yaratığı.

Özellikleri

İnsan biçimlidir. Üç, yedi veya 12 başı vardır. Siyah ya da sarı renklidir. Güneş ve ayın tutulması Yelbeğen’in bu gökcisimlerini yemesi olarak anlatılır. Devler, atlara düşmandır. Ayrıca insanları yerler. Büyük kulaklı, büyük dişli, büyük ağızlı değişik türleri vardır. Büyük kulaklı devler yeraltında yaşarlar. Temir Kulak, Ay Kulak, Kan Kulak, Kün Kulak, Çoğın Kulak gibi isimler mevcuttur. Ana Yelbeğen denilen dişi devler de bulunur. Kimi zaman alt dudağı yerde, üst dudağı gökte bir zenci olarak tanımlanırlar. Demir, Bakır gibi değişik madenlerle nitelenen türleri olabilir. Örneğin Demir Yalmavuz, karaçam boylu, kara atlı, kara çokmarlıdır. Elinde çoğu zaman hayvan başlı bir sopası veya topuzu bulunur. Bu topuza çokmar denir. Ayrıca renklerine göre de değişik Yelbeğenler vardır. Örneğin Sarı Yelbeğen. Macar efsanelerine Moroğut adlı dev ile onun soyundan gelen Manumoroğut adlı deve rastlanır. Yelbeğen, ormanda veya doksandokuz köşeli yurdunda (ülkesinde veya çadırında) yaşar.² Yelbeğen gelirken önce gök gürler, sonra şimşekler çakar, yer sarsılır sonra da kara bir bulut görünür. Bazen yelbeğen bunun içinden çıkar. Yeraltında karanlıklar içinde, dağlardaki büyük mağaralarda ve sularda otururlar. Dev anaları bir göğüslerini omuzlarına atarlar. İnsan ve koyun yemeyi severler. Ruhları başka bir yerdeki bir şişede veya sandıkta saklıdır. Bulgar kültüründe Çelen adlı bir ejderha vardır. Macarlarda ise Sarkan (Sarkany) adında bir ejderha yer alır. Bazen Yalpagan adlı bir ejderha Tanrısından bahsedilir ki, sözcüğün Yelbeğen ile bağlantısı, hatta farklı bir söyleyişi olduğu açıktır.

Altay mitolojisinde Ay'ı yiyerek onun küçülmesine (Ay tutulması) yol açan göksel canavar; Yilbüke, olarak da tanımlayabileceğimiz Yelbegen'in neden olduğu ay tutulmasından sonra Altaylar "Yine Yelbegen ayı yedi" derlermiş.

"Yilbegen"in şamanlık yaptığına bile inanılmıştır. Altay efsanelerine göre ormanda veya doksandokuz köşeli yurdunda yaşar, yılanla kurbağayla beslenir. Bu varlığın gücü körlerin gözünü açabilir, eli, ayağı olmayanları sağlam insanlara çevirebilir.³

Yalpağan Han

Yalpağan Han, Türk ve Altay mitolojisinde Ejderha Tanrısı. Bütün ejderhalar (Yelbeğenler) onun emrindedir. Kendisi de istediği zaman yedi başlı bir ejder kılığına bürünür. Devlerin Tanrısı olarak da görülür.

Etimoloji

Yel “ruh, canlı” ve Büke “güçlü, kuvvetli” sözcüklerinin bileşik halidir.

Kaynakça

Dış bağlantılar

Türk Mitoloji Sözlüğü, Pınar Karaca (Yilbegen)

Ayrıca bakınız

Yutpa

Orijinal kaynak: yelbegen. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

"Cilbegän/Җилбегән". Tatar Encyclopedia. Kazan: Tatarstan Republic Academy of Sciences Institution of the Tatar Encyclopaedia. 2002. ↩
Türk Söylence Sözlüğü, Deniz Karakurt, Türkiye, 2011, (OTRS: CC BY-SA 3.0) ↩
Türk Mitolojisi Ansiklopedik Sözlük, Celal Beydili, Yurt Yayınevi ↩