yabgu ne demek?

Yabgu (Eski Türkçe: 𐰖𐰉𐰍𐰆¹), eski Türk devletlerinde hükümdar anlamında kullanılan unvan. Unvan daha çok Oğuz Türkleri tarafından kullanılmıştır. Oğuzlar kurdukları ilk devlete de Oğuz Yabguluğu adını vermişlerdir.

Kullanımı

İlk Türk Devletlerinde yüksek düzeyde devlet yöneticisi anlamında kullanılır. Türk Kağanlığı döneminde kağandan sonra gelen en üst düzey yönetici anlamındadır. Yabgu, aynı anlamda kullanılan "kağan" ve "hakan"dan daha eski bir unvandır. Oğuzname'de Oğuz'un dedesi "halkın ilk büyüğü, ilk atası" anlamında dip yabgu adıyla anılır. Hükümdar anlamında yabgu unvanının en eski kullanılışı, Büyük Hun İmparatorluğu'nda (M.Ö. 220 - M.S. 426) görülür. Teoman (Tuman) yabgu olarak anılıyordu. Hazar hükümdarları da Göktürklerin hakimiyetine girmeden önce yabgu unvanını taşırlardı. Göktürkler, "kağan" unvanını benimsediler. Bu çağlarda Bizans, Ermeni ve Gürcü kaynaklarında yabgu unvanı zibel, cebu, cibu, şekillerinde geçer. Bazı islam kaynaklarında bu unvana cibbuye, cıbguye denildi. Selçuklu Hanedanı, devlet kurduktan sonra hakan yerine, "sultan" unvanını aldılar; yabgu unvanı da melik karşılığı olarak "uluğ-yabgu" şeklinde kaldı.

İnanış

Eski Türkler yabgu dedikleri Türk hükümdarlarına büyük saygı gösterirlerdi. Yabgular, toplum içinde olağanüstü varlık olarak nitelenirlerdi. İnsanlarda olmayan birtakım gizli kuvvetlerin yabgunun kişiliğinde toplandığına inanılırdı. Onların Tanrı tarafından insanları yönetmekle görevlendirildiğine ve yabgularda tanrılık niteliklerinin bulunduğuna inanılırdı. Bu kutsallık, kan ilişkileri dolayısıyla bütün hanedana geçerdi.

Hanedan

Hanedanın erkek üyesine "şehzade prens" anlamında "tigin" denirdi. Eski Türklerde devletin hakimiyet sahası hükümdara ait değildi. Devlet halkın ortak mülküydü ve hükümdar bu mülkü korumakla yükümlüydü. Devlet merkezinde yabgu bulunurdu. Devleti yönetmek için tiginler ülkenin doğusuna ve batısına genel vali olarak gönderilirdi. Merkezi uluğ yabguya bağlı olan doğudaki genel valiye sağın yabgusu denirdi. Batıdaki genel vali de solun yabgusu olarak anılırdı. Doğudaki yabgu batıdakine göre daha yetkili sayılırdı.

Kurultay

Devlet merkezlerinde ülkenin yönetiminde temel olan "kurultay" bulunurdu. Merkezdeki yabgunun başkanlığında toplanan kurultaya sağın ve solun yabguları, uluğ yabgunun karısı hatun vb. devlet ileri gelenleri katılırdı.