vaisheshika ne demek?

Vaiśeṣika (Vaisheshika)

Vaiśeṣika, Hint felsefesinin altı ana okulundan (Astika) biridir ve özellikle atomculuk (atom teorisi) ve kategoriler üzerine odaklanmasıyla bilinir. Nyaya okulu ile yakından ilişkilidir ve genellikle Nyaya-Vaisheshika olarak birlikte anılırlar. Vaiśeṣika'nın kurucusu, Kanada olarak bilinen bir bilgin olduğu düşünülmektedir ve temel metni Vaiśeṣika Sutra'dır.

Temel İlkeler ve Kavramlar:

• Kategoriler (Padārtha): Vaiśeṣika felsefesi, varoluşu anlamak için altı temel kategori (Padārtha) tanımlar. Daha sonra, bazı düşünürler bunlara yedinci bir kategori olan "yokluk" (abhava) eklemiştir. Bu kategoriler şunlardır:

  1. Dravya (Öz/Substance): Evrenin temel yapı taşlarıdır. Dokuz farklı öz vardır: toprak, su, ateş, hava, eter (akaşa), zaman, mekan, benlik (atma) ve zihin (manas). Dravya (Öz/Substance)
  2. Guna (Nitelik/Quality): Özlere ait olan özelliklerdir. Renk, tat, koku, dokunma, sayı, boyut, ayrılık, birleşme, öncelik, sonralık, anlayış, zevk, acı, arzu, nefret, çaba vb. örneklerdir. Guna (Nitelik/Quality)
  3. Karma (Eylem/Action): Özlerin hareket etmesini veya değişmesini sağlayan eylemlerdir. Yukarı doğru hareket, aşağı doğru hareket, büzülme, genişleme ve hareket etme gibi beş tür eylem vardır. Karma (Eylem/Action)
  4. Samanya (Genellik/Generality): Nesneleri aynı sınıfa ait kılan ortak özelliktir (örneğin, "insanlık" kavramı). Samanya (Genellik/Generality)
  5. Vishesha (Özellilik/Particularity): Nesneleri birbirinden ayıran özelliktir. Bu, atomların sonsuz sayıda farklı kombinasyonuna izin verir. Vishesha (Özellilik/Particularity)
  6. Samavaya (İnherans/İlişki): Bir bütün ile parçaları arasındaki ayrılmaz ilişkidir. Örneğin, bir kumaş ile iplikler arasındaki ilişki. Samavaya (İnherans/İlişki)
  7. Abhava (Yokluk/Non-existence): Bazı Vaiśeṣika düşünürleri tarafından eklenen yedinci kategoridir. Varlığın olmaması durumunu ifade eder. Abhava (Yokluk/Non-existence)

• Atomculuk (Atomism): Vaiśeṣika, evrenin nihai gerçekliğinin bölünemez, ebedi atomlar (parmanu) olduğunu savunur. Bu atomlar, farklı kombinasyonlarda bir araya gelerek karmaşık nesneleri oluştururlar. Evrenin yaratılması ve yok edilmesi, bu atomların birleşmesi ve ayrılmasıyla açıklanır.

• Epistemoloji (Bilgi Teorisi): Vaiśeṣika, doğru bilginin elde edilmesinde algı (pratyaksha) ve çıkarım (anumana) gibi yöntemleri kabul eder. Vedik otoriteye (Shabda) de bir bilgi kaynağı olarak başvurulabilir.

• Teoloji: Vaiśeṣika, evrenin yaratıcısı ve yöneticisi olarak bir Tanrı'nın (Ishvara) varlığını kabul eder. Tanrı, karma yasasına göre evrenin düzenini korur ve bireylere adalet dağıtır.

Nyaya ile İlişkisi:

Vaiśeṣika ve Nyaya okulları, metafizik ve epistemoloji konularında birçok ortak noktaya sahiptir. Zamanla, bu iki okul birleşerek Nyaya-Vaisheshika olarak bilinir hale gelmiştir. Nyaya, mantık ve epistemolojiye daha fazla odaklanırken, Vaiśeṣika metafizik ve atomculuğa daha fazla vurgu yapar.