uygurlar ne demek?

Uygurlar (Uygur Arap yazısı: ; Uygur Kiril alfabesi: Уйғурлар; Uygur Latin yazısı: Uyghurlar; , ) veya Uygur Türkleri, Orta ile Doğu Asya'dan kaynaklanan ve kültürel olarak bu bölgelerle bağlı bir Türk azınlık etnik grubudur. Uygurlar Çin'in resmî olarak tanıdığı 55 etnik azınlıktan biridir. Çin'in kuzeybatısındaki Sincan Uygur Özerk Bölgesi, Uygurların memleketi olarak tanınır. Bununla birlikte, Çin Hükûmeti, Uygurları yalnızca çok kültürlü bir ulusa (Zhonghua minzu) ait olan bölgesel bir azınlık olarak tanır ve Uygurların yerli bir halk olduğu yönündeki kavramı reddetmektedir.¹

Uygurlar geleneksel olarak Tarım Havzası içerisindeki Taklamakan Çölü'nde bulunan vaha yerleşimlerinde yaşarlar. Bu bölge tarihî olarak Çin, Moğollar, Tibetliler ve farklı Türk devletleri dahil olmak üzere birçok farklı medeniyetin yönetimi altında olmuştur. Uygurlar 10. yüzyılda gitgide İslamlaşmaya başlamış, ve 16. yüzyılda Uygurların çoğu İslam dinini artık benimsemiş durumdaydı. Bu zamandan beri İslam, Uygur kültürü ve kimliğinde önemli bir rol oynamıştır. Sincan'daki Uygurların yaklaşık %80'inin hâlen Tarım Havzası'nda yaşadığı tahmin edilmektedir.² Sincan Uygurlarının geri kalan kısmının çoğu ise tarihî Çungarya bölgesinde bulunan ve günümüz Sincan Uygur ÖB'nin başkenti olan Urumçi şehrinde yaşamaktadır. Çin sınırları içerisinde Sincan'ın dışındaki en büyük Uygur topluluğu Hunan Eyaleti'nin merkez kuzeyindeki 'nde bulunur (bkz: Changde Uygurları).³ Orta Asya ülkelerinde, bilhassa Kazakistan, Kırgızistan ve Özbekistan'da büyük Uygur diaspora toplulukları vardır;⁴ Dünya çapındaki birçok diğer ülkede de daha küçük Uygur diaspora topluluklarına rastlanabilir. 20. yüzyılın başlarından bu yana özellikle günümüz Çin sınırları içerisinde yaşayan Uygurlar, kendilerini dinî ve etnik bir çatışmanın merkezinde bulmuşlardır. Uygur halkı resmî olarak Çin Ulusu'nun bir parçası olarak sayılsa da, birçok Uygur fiilen "Doğu Türkistan" diye bir devletin kurulmasını amaçlayan bir bağımsızlık hareketini desteklemektedir. Bir milyondan fazla Uygurun 2015'ten beri Sincan yeniden eğitim kamplarında tutulduğu tahmin edilmiştir.⁵⁶⁷⁸⁹¹⁰¹¹ Bu kamplar, Genel Sekreter Şi Cinping'in Hükûmeti altında kuruldu; kampların ana amacı ise ulusal ideolojiye uyum sağlamaktır.¹² Çin'in Uygurlara yönelik muamelesini eleştirenler, Çin Hükûmeti'ni 21. yüzyılda Sincan'da bir Çinlileştirme politikasını yürütmekle suçlar ve bunu Uygurlara yönelik bir soykırım ya da etnosit olarak nitelendirirler.

Nüfus dağılımı

[[Dosya:Xinjiang regions simplified.png|sağ|küçükresim|300px|Çin anakarası sınırları içerisindeki Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin farklı coğrafi bölgelerini gösteren bir harita:

]]

Çin sınırları içerisinde

Eyaletlerine göre Uygur nüfusu

2010 yılında yapılmış Çin Ulusal Nüfus Sayımı'na göre, Çin sınırları içerisinde toplam 10.071.394 Uygur vardır; Uygurlar böylece toplam Çin nüfusunun yaklaşık %0,76'ini oluşturur ve Çin'in en büyük beşinci etnik grubunu teşkil ederler.

Aşağıdaki tabloda gösterildiği gibi, Çin'deki Uygurların neredeyse tümü (%99'dan fazla) Çin'in kuzeybatısındaki Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde yaşar. Çin'in birçok diğer eyaletinde 1.000 kişiyi aşan Uygur nüfusları vardır. Ayrıca Nüfus Sayımı'nın yapıldığı sırada Çin Halk Kurtuluş Ordusu'nda aktif hizmette bulunan 2.048 Uygur vardı.

<table> <caption> verilerince bölgelerine göre Uygur nüfusu (Nüfus sayımı sırasındaki nüfus)<a href="#fn1" class="footnote-ref" id="fnref1" role="doc-noteref">1</a></caption> <thead> <tr class="header"> <th>Sıra</th> <th><a href="Çin'in_eyaletleri" title="wikilink">Bölge</a></th> <th>Toplam nüfus</th> <th>Uygurlar</th> </tr> </thead> <tbody> <tr class="odd"> <td></td> <td>Ülke toplamı (askerler dahil)</td> <td>1.335.110.869</td> <td>10.071.394</td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td>Ülke toplamı (askerler hariç)</td> <td>1.332.810.869</td> <td>10.069.346</td> </tr> <tr class="odd"> <td>1</td> <td><a href="Sincan_Uygur_Özerk_Bölgesi" title="wikilink">Sincan</a></td> <td>21.815.815</td> <td>10.001.302</td> </tr> <tr class="even"> <td>2</td> <td><a href="Pekin" title="wikilink">Pekin</a></td> <td>19.612.368</td> <td>6.975</td> </tr> <tr class="odd"> <td>3</td> <td><a href="Hunan" title="wikilink">Hunan</a></td> <td>65.700.762</td> <td>6.716</td> </tr> <tr class="even"> <td>4</td> <td><a href="Guangdong" title="wikilink">Guangdong</a></td> <td>104.320.459</td> <td>6.438</td> </tr> <tr class="odd"> <td>5</td> <td><a href="Zhejiang" title="wikilink">Zhejiang</a></td> <td>54.426.891</td> <td>5.377</td> </tr> <tr class="even"> <td>6</td> <td><a href="Şanghay" title="wikilink">Şanghay</a></td> <td>23.019.196</td> <td>5.254</td> </tr> <tr class="odd"> <td>7</td> <td><a href="Şantung" title="wikilink">Şantung</a></td> <td>95.792.719</td> <td>4.635</td> </tr> <tr class="even"> <td>8</td> <td><a href="Jiangsu" title="wikilink">Jiangsu</a></td> <td>78.660.941</td> <td>4.367</td> </tr> <tr class="odd"> <td>9</td> <td><a href="Henan" title="wikilink">Henan</a></td> <td>94.029.939</td> <td>3.035</td> </tr> <tr class="even"> <td>10</td> <td><a href="Hubei" title="wikilink">Hubei</a></td> <td>57.237.727</td> <td>2.577</td> </tr> <tr class="odd"> <td>11</td> <td><a href="Tientsin" title="wikilink">Tientsin</a></td> <td>12.938.693</td> <td>2.170</td> </tr> <tr class="even"> <td>12</td> <td><a href="Siçuan" title="wikilink">Siçuan</a></td> <td>80.417.528</td> <td>1.945</td> </tr> <tr class="odd"> <td>13</td> <td><a href="Kansu" title="wikilink">Kansu</a></td> <td>25.575.263</td> <td>1.937</td> </tr> <tr class="even"> <td>14</td> <td><a href="Liaoning" title="wikilink">Liaoning</a></td> <td>43.746.323</td> <td>1.917</td> </tr> <tr class="odd"> <td>15</td> <td><a href="Guangşi" title="wikilink">Guangşi</a></td> <td>46.023.761</td> <td>1.795</td> </tr> <tr class="even"> <td>16</td> <td><a href="Şensi" title="wikilink">Şensi</a></td> <td>37.327.379</td> <td>1.570</td> </tr> <tr class="odd"> <td>17</td> <td><a href="Yünnan" title="wikilink">Yünnan</a></td> <td>45.966.766</td> <td>1.282</td> </tr> <tr class="even"> <td>18</td> <td><a href="Çongçing" title="wikilink">Çongçing</a></td> <td>28.846.170</td> <td>1.162</td> </tr> <tr class="odd"> <td>19</td> <td><a href="Fujian" title="wikilink">Fujian</a></td> <td>36.894.217</td> <td>1.159</td> </tr> <tr class="even"> <td>20</td> <td><a href="Jilin" title="wikilink">Jilin</a></td> <td>27.452.815</td> <td>1.127</td> </tr> <tr class="odd"> <td>21</td> <td><a href="Heilongjiang" title="wikilink">Heilongjiang</a></td> <td>38.313.991</td> <td>884</td> </tr> <tr class="even"> <td>22</td> <td><a href="Hebei" title="wikilink">Hebei</a></td> <td>71.854.210</td> <td>864</td> </tr> <tr class="odd"> <td>23</td> <td><a href="Jiangxi" title="wikilink">Jiangxi</a></td> <td>44.567.797</td> <td>852</td> </tr> <tr class="even"> <td>24</td> <td><a href="Anhui" title="wikilink">Anhui</a></td> <td>59.500.468</td> <td>710</td> </tr> <tr class="odd"> <td>25</td> <td><a href="Şansi" title="wikilink">Şansi</a></td> <td>35.712.101</td> <td>670</td> </tr> <tr class="even"> <td>26</td> <td><a href="İç_Moğolistan" title="wikilink">İç Moğolistan</a></td> <td>24.706.291</td> <td>658</td> </tr> <tr class="odd"> <td>27</td> <td><a href="Ningksia" title="wikilink">Ningksia</a></td> <td>6.301.350</td> <td>613</td> </tr> <tr class="even"> <td>28</td> <td><a href="Guizhou" title="wikilink">Guizhou</a></td> <td>34.748.556</td> <td>548</td> </tr> <tr class="odd"> <td>29</td> <td><a href="Hainan" title="wikilink">Hainan</a></td> <td>8.671.485</td> <td>393</td> </tr> <tr class="even"> <td>30</td> <td><a href="Çinghay" title="wikilink">Çinghay</a></td> <td>5.626.723</td> <td>209</td> </tr> <tr class="odd"> <td>31</td> <td><a href="Tibet_Özerk_Bölgesi" title="wikilink">Tibet</a></td> <td>3.002.165</td> <td>205</td> </tr> <tr class="even"> <td></td> <td><a href="#fn2" class="footnote-ref" id="fnref2" role="doc-noteref">2</a></td> <td>2.300.000</td> <td>2.048</td> </tr> </tbody> </table> <section class="footnotes footnotes-end-of-document" role="doc-endnotes"> <hr /> <ol> <li id="fn1" role="doc-endnote"><a href="#fnref1" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> <li id="fn2" role="doc-endnote"><a href="#fnref2" class="footnote-back" role="doc-backlink">↩︎</a></li> </ol> </section>

verilerince bölgelerine göre Uygur nüfusu (Nüfus sayımı sırasındaki nüfus)¹³

Sincan Uygur Özerk Bölgesi

2010 yılı Nüfus Sayımı verilerine göre Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nde 10.001.302 Uygur vardır; yani Uygurlar, Sincan nüfusunun neredeyse %46'sını oluştururlar. Tarım Havzası içerisinde yer alan tarihî bölgesi, hem tarih boyunca hem de günümüzde Uygurların en yüksek yoğunlukta yaşadığı bölgedir, ve Sincan Uygurlarının yaklaşık %80'inin hâlen bu bölgede yaşadığı tahmin edilmektedir.¹⁴

Sincan Uygurlarının geri kalan kısmı Kuzey Sincan'da (), yani tarihî Çungarya bölgesinde, yaşar. Buradaki Uygurlar azınlıktadır, ve birçok yerleşimdeki çoğunluğunu Han Çinlileri oluşturur. 2010 yılı Nüfus Sayımı'na göre, Sincan Uygur ÖB başkenti Urumçi'de 387.878 Uygur var; yani Uygurlar, Urumçi nüfusunun %12,46'sını oluştururlar.¹⁵¹⁶

2002 yılında, Sincan'daki birçok şehrin üzerindeki yönetimi doğrudan üstleyen Sincan Üretim ve İnşaat Kolordusu üyelerinin %6,6'sını (165.000 kişi) Uygurların oluşturduğu tahmin edilmiştir.¹⁷

Doğu Türkistan Uygur Oranları.png|2018 nüfus verilerine¹⁸ dayanarak Sincan Uygur Özerk Bölgesi'nin her ilinde yaşayan Uygurların yüzde oranlarını gösteren bir harita Xinjiang nationalities by prefecture 2000.png| verilerine dayanarak Sincan'ın her ilindeki nüfusun çoğunluğunu oluşturan etnik grupları gösteren bir harita. Uygurların nüfusun çoğunluğunu oluşturduğu iller mavi (Han Çinlileri kırmızı, Kazaklar ise sarı) olarak gösterilir.

Sincan Uygur ÖB haricindeki yerleşimler

Sincan Uygur Özerk Bölgesi haricinde Uygurların nüfusun büyük kısmını oluşturduğu de vardır. Bunların hepsi, Güney Merkez Çin'deki Hunan Eyaleti'ndedir, ve burada yaşayan Uygurlar Sincan Uygurlarından kültürel açıdan farklıdır (bkz: Changde Uygurları).

<table> <thead> <tr class="header"> <th><a href="Çin'in_eyaletleri" title="wikilink">Eyalet</a></th> <th><a href="Çin'in_illeri" title="wikilink">İl</a></th> <th><a href="Çin'in_ilçeleri" title="wikilink">İlçe</a></th> <th></th> </tr> </thead> <tbody> <tr class="odd"> <td><a href="Hunan" title="wikilink">Hunan</a></td> <td><a href="Changde" title="wikilink">Changde Şehri</a></td> <td><a href="Hanshou" title="wikilink">Hanshou İlçesi</a></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td>Hunan</td> <td>Changde Şehri</td> <td><a href="Dingcheng" title="wikilink">Dingcheng Semti</a></td> <td></td> </tr> <tr class="odd"> <td>Hunan</td> <td>Changde Şehri</td> <td><a href="Taoyuan,_Hunan" title="wikilink">Taoyuan İlçesi</a></td> <td></td> </tr> <tr class="even"> <td>Hunan</td> <td>Changde Şehri</td> <td>Taoyuan İlçesi</td> <td></td> </tr> </tbody> </table>

Genetik

Günümüz Uygurlarda büyük oranda genetik çeşitlilik mevcuttur. 2008 yılında Hotan İli'nde yürütülmüş bir araştırmada genetiği incelenen yerli Uygurlarda %60 Avrupa/Batı Asya ve %40 Doğu Asya/Sibirya genetik kalıtımının var olduğu bulunmuştur.¹⁹ İleri çalışmalar, Güney Sincan Uygurlarındaki Avrupa/Batı Asya genetik kalıtımının (%52) Kuzey Sincan Uygurlarınkinden (%47) daha fazla olduğunu bulmuştur.²⁰ 2009 yılında daha geniş kapsamlı örnek verileriyle yapılmış bir çalışma, Uygurlardaki Doğu Asya genetiğinin %70 olup bunun Avrupa/Batı Asya genetik kalıtımının orantısından (%30) daha yüksek olduğunu bulmuştur.²¹

2017 yılında Sincan'ın 14 farklı bölgesinden gelen toplam 951 Uygurun gen numuneleriyle yapılmış bir gen analizi, Tanrı Dağları'nın doğal bir bariyer oluşturduğunu ve bu bariyerin Sincan'ın güneybatısı ile kuzeydoğusundaki Uygur nüfusları arasında genetik farklılıklara sebep olduğunu buldu. Bu analiz, doğudan batıya doğru gidince genetik bileşenlerin değiştiğini belirtmektedir: Avrupa bileşenleri %25'ten %37'ye ve Güney Asya bileşenleri %12'den %20'ye yükselirken, Sibirya bileşenleri %17'den %15'e, Doğu Asya bileşenleri de %47'den %29'a düşer. Bu çalışma, yaklaşık 3.750 sene öncesindeki insanların yerleşim eğilimlerini saptar; bu, 4.000-2.000 sene öncesine dayanan ve Avrupaî fiziksel özellikleri olan Tarım mumyaları ve 750 sene önce yer almış daha yeni bir yerleşim dalgasıyla örtüşmektedir. Bu analiz, Uygurların en çok diğer Orta Asya halklarına, bunun ardından da Doğu Asya ve Batı Avrasya halklarına benzediklerini ileri sürmektedir. Uygur nüfuslarında büyük oranda genetik çeşitlilik olsa da bu farklılıklar Uygurlar ile Uygur olmayanlar arasındaki farklılıklardan küçüktür.²²

Changde Uygurları

Hunan Eyaleti'ne bağlı 'nde ve Changde şehrinin diğer yerlerinde yaklaşık 5.000 Uygurun yaşadığı tahmin edilmektedir.²³²⁴²⁵²⁶ Bunlar, "Hala Başı" isimli Turpanlı (o dönemde Karahoca Uygur Krallığı'na ait) bir Uygur önderinin ve kendisiyle Hunan'a beraber gelmiş askerlerin torunlarıdır.

yüzyılın ortasında Ming Hanedanı İmparatoru Zhu Yuanzhang, Hala Başı'nın önderliği altındaki Uygur ordusunu Hunan'a gönderip orduyu bastırmaya emretti.²⁷²⁸²⁹ Ming İmparatoru bu Uygurların Hunan'a yerleşmesine izin verdi ve bunlara "Jiǎn" (翦) soy ismini, Hala Başı'na ise "Ulusun Güneyindeki Asayişini Sağlayan Makamın Başkomutanı" () unvanını verdi.³⁰³¹

1982 Nüfus Sayımı sırasında Hunan'da 4.000 Uygurun var olduğu kaydedildi.³² Hunan Uygurlarının 600 yıl öncesinden günümüze kadar şecereleri var. Şecere kayıtlarının tutulması, Hunan Uygurlarının benimsediği bir Han Çinli geleneğidir. Huiler de Ming İmparatoru tarafından isyan bastırmak için kullanıldı, ve Hunan'daki Uygurlar ile Huilerin arasında evlilikler yer almıştır.³³

Sincan Uygurlarından farklı olarak, Hunan Uygurları Han Çinlilerin kültürüne büyük oranda asimile olmuş durumda; bu durum, Hunan Uygurlarının kendi dinî inançları ve uygulamalarına dair tutumlarında da yansıtılır. Han isimleri olan Hunan Uygurları anadil olarak Uygurca değil, Çince konuşurlar, bazı dinî bağlamlarda ise Arapça kullanırlar.³⁴ Changde'deki Uygurların İslam'ı uygulayıp uygulamadığı konusunda bazı anlaşmazlıklar mevcuttur. Bazı akademisyenler, Hunan Uygurlarının Han Çinli kültürüne ve toplumuna asimile olduklarını ve artık İslam'ı uygulamadıklarını ve bir tek şecerelerine bakıldığı zaman Uygur soyundan oldukları anlaşıldığını ifade etmiştir.³⁵ Çin haber kaynakları ise Hunan Uygurlarının Müslüman olduklarını bildirir.³⁶ Diğer bir rapor da Hunan Uygurlarının pek dindar olmadıklarını ve domuz eti tükettiklerini belirtir.³⁷ Yaşlı Uygurlar, özellikle de Changde camilerindeki yaşlılar bunu reddeder ve genç Uygurları İslami geleneklere geri çekmek isterler.³⁸

Kültür

Dil

Uygurca, Türk dil ailesinin Karluk koluna aittir.³⁹ İsim benzerliğine rağmen çağdaş ("yeni") Uygurca, Sibirya Türk dillerine ait olan Eski Uygur Türkçesinden türemedi; diğer Karluk dilleri (ör. Özbekçe) gibi Çağataycadan türemiştir ve en çok bu dillerle karşılıklı anlaşılabilirlik göstermektedir.⁴⁰⁴¹

Karluk Uygur Türkçesini yazmak için birçok farklı yazı sistemi kullanılmıştır. Uygur halkının İslam'a geçmesiyle Arap alfabesi kullanılmaya başladı; bu alfabenin tarihî yazı biçimi günümüzde "K̡ona Yezik̡" (yani "Eski Yazı") olarak anılır. 20. yüzyıl boyunca yer almış çeşitli siyasi değişikliklerden dolayı yazı sistemi birkaç kez reform edildi. Sovyetler Birliği, Kiril alfabesini temel olarak alıp 1937'de Uygur Kiril alfabesi'ni tasarladı; bu alfabe, günümüz Orta Asya'daki eski Sovyet cumhuriyetlerinde yaşayan Uygurlar tarafından kullanılmaya devam etmektedir. Kiril alfabesi bir süre Çin'deki Uygurlar tarafından da kullanıldı, fakat Çin-Sovyet ayrılığından sonra Çin, Kiril alfabesinin kullanımını reddetti ve 1959'da Çin'deki Uygurları, "" diye Latin bazlı yeni bir alfabe kullanmaya teşvik etti. 1982 yılında Uygur Arap yazısı tekrar Çin'deki Uygurların resmî yazı sistemi olarak uygulandı ve bu zamandan beri Uygurların çoğu tarafından en çok kullanılan yazı sistemi hâline gelmiştir.⁴²

Uygurcanın dışında Çin'deki birçok Uygur Çince de bilmektedir. Eğitim sistemi kapsamında Standart Çince öğrenmenin yanı sıra bazı Uygurlar ayrıca kendi yaşadıkları bölgelere özgü Çince lehçeleri konuşurlar; örneğin, Sincan'da Beifanghua'nın konuşulur. Changde Uygurları ise Çin kültürüne asimile olmalarından ötürü hiç Uygurca konuşmaz ve bunun yerine Beifanghua'nın konuşurlar.

Din

Uygurlar tarih boyunca farklı dinî inançlar benimsemiştir. 8. yüzyıl Bögü Kağan zamanında Maniheizm, Uygur Kağanlığı'nın resmî dini oldu.⁴³ Maniheizmin dışında Uygurlar tarihî olarak Budizm ve Nestûrî Hristiyanlığına da inanmıştır.⁴⁴⁴⁵

Günümüzdeki Uygurların çoğu, Hanefi⁴⁶ mezhebine bağlı Sünni Müslümanlarıdır.⁴⁷⁴⁸ Çin'de Uygurlar, Huilerden sonra çoğunluğu Müslümanlardan oluşan en büyük ikinci etnik grubu teşkil ederler.⁴⁹

Mutfak

Uygurlardaki yeme ve içme alışkanlıkları, Sincan bölgesinin tarihî İpek Yolu'nun merkezindeki konumu, Sincan'ın iklimsel ve coğrafî özellikleri, ve Uygurlardaki İslamî dinî uygulamaları tarafından şekillendirilir. İpek Yolu'nun birçok farklı kültürün alışverişine olanak sağlamasıyla Uygur mutfağı, diğer Orta Asya, Güney Asya, Ortadoğu, ve Doğu Asya mutfaklarında da var olan unsurlar içerir. Polu, lagman, ve samsa gibi tipik Uygur yemekleri, bu tarihî kültür alışverişini yansıtır. Uygur mutfağının özellikle gibi Orta Asya mutfaklarıyla paylaştığı benzerlikler pek belirgin; aynı zamanda Çin İslam mutfağı ile paylaştığı birçok ortak noktası mevcuttur.

Uygur mutfağındaki temel gıda maddeleri ekmek ( nan) ve erişte ( çöp) gibi unlu mamüller ( un tamaq) ve hayvan etidir (bilhassa koyun ve kuzu eti).⁵⁰ Uygurlar, et içermeyen bir öğün yemeğin hem bolluğu hem de tadı açısından insanı yeterince tatmin edemediğini düşünürler.⁵¹ Buna rağmen, Sincan bölgesindeki kişisel et tüketiminin asıl oranı insanın geliri tarafından belirlenir, böylece de bir bireyin ait olduğu toplumsal sınıfın bir yansıması olarak algılanır;⁵²⁵³ örneğin, kendi hanehalkında sadece az oranda tüketime hazır et bulundurmak bir bireyin sosyal statüsünü olumsuz şekilde etkiler.⁵⁴ Bunun etkisi Uygurlardaki geleneksel misafirperverlik kültürüne kadar uzanır: Uygurlar misafirlere çay, nan, sangza, ve meyve servisi yapmanın yanı sıra etli yemekler sunmaya da gayret ederler.⁵⁵

Et ile un ürünlerinin haricinde meyve de özellikle yaz mevsiminde Uygurlar tarafından pek çok tüketilir.⁵⁶ Turfan Karızı gibi kehriz sistemleri, Sincan'ın kurak çöl ikliminde ürünlerin büyük oranlarda yetiştirilmesine olanak sağlamış ve Sincan'ın Çin'deki ana meyve üretici bölgelerinden biri olmasına yol vermiştir.⁵⁷ Kumul'un kavunları (bkz: ), Turpan'ın çekirdeksiz üzümleri, Korla'nın armutları, ve Gulca'nın elmaları pek meşhurdur.⁵⁸

Müzik

"Mukam" ( muqam), Uygurların geleneksel müzik tarzıdır. Mukam sistemi, Arap kültüründen kaynaklanan ve hem Avrasya hem de Kuzey Afrika çapında birçok farklı müzik tarzının doğumuna yol vermiş modlu sisteminin temeli üzerinde Uygurlar tarafından geliştirilmiştir. İsimleri Dolan, Gulca, Kumul, ve Turpan gibi Sincan çapındaki vaha şehirlerinden alınmış farklı yöresel mukam sistemleri mevcuttur. Bu mukam sistemlerinin en gelişmiş olanı "On İki Mukam" ( on ikki muqam)'dır; On İki Mukam'ın barındırdığı parçalar, Uygur milletinin sözlü halk destanını oluşturur. Amannisa Hanım (1526–1560), On İki Mukam'ı derlemiş ve sonuç itibarıyla bunun muhafaza edilmesini sağlamış şahıs olarak kabul edilir.⁵⁹

Kıyafet ve el işleri

Galeri

Dosya:Barbier in Kaxgar.jpg|Kaşgar'da bir Uygur berberi. Uygur erkekleri geleneksel olarak başlarını tıraş eder ve doppa denilen bir şapka giyerler. Dosya:Taqiyah (type of hijab).jpg|Doppa giyen bir kadın Dosya:Uigurs-Turpan.jpg|Turpan'da iki Uygur erkeği Dosya:Khotan-mercado-chico-d01.jpg|Hotan'da bir Uygur erkek çocuğu Dosya:Uyghur-elders-sunday-market-Kashgar.jpg|Kaşgar pazarında yaşlı Uygurlar Dosya:Khotan-mercado-d41.jpg|Hotan pazarında alet keskinleştiren adamlar Dosya:Uyghur camel drivers in Xinjiang.jpg|Sincan'da Uygur deve sürücüleri Dosya:Khotan-melikawat-chicas-d03.jpg|Genç Uygur kadını Dosya:Uyghur woman Xinjiang.jpg|Kızılsu Kırgız Özerk Bölgesi'nde bir Uygur kadını Dosya:Khotan-mercado-d39.jpg|Hotan pazarı Dosya:Kashgar everyday life Kashgar old city IGP3950.jpg|Kaşgar'da Uygur bir adam Dosya:A Kashgar School.jpg|Kaşgar'da bir hocayla öğrencileri (1915) Dosya:Xinjiang, China (27637339393).jpg|Kaşgar'da bir açık hava pazarı (1986) Dosya:Uyghur girls. Xinjiang..jpg|Uygur kızları Dosya:1965-01 和田缫丝厂.jpg|Hotan'da bir ipek fabrikasında çalışan kadınlar (1965)