tiktaalik ne demek?

Tiktaalik (Inuktitut: ᑎᒃᑖᓕᒃ [tiktaːlik]), yaklaşık 375 milyon yıl önce, Geç Devoniyen döneminde yaşamış sarcopterygianların (lob yüzgeçli balık) monospesifik bir cinsidir ve tetrapodlara (dört ayaklı hayvanlar) benzer birçok özelliğe sahiptir.¹

Arktik Kanada'da ortaya çıkarılan Tiktaalik, teknik olarak pulları ve solungaçları olan bir balıktır - ancak üçgen, düzleştirilmiş bir kafası ve sıra dışı yüzgeçleri vardır. Yüzgeçleri, çoğu balık gibi kürek çekmek için ince ışın kemiklerine sahiptir, ancak aynı zamanda Tiktaalik'in sığ suda kendisini desteklemesine ve dört ayaklı hayvanların çoğu gibi uzuvlarını destek için kullanmasına izin verecek sağlam iç kemiklere sahiptir. Bu yüzgeçler ve bir dizi başka özellik, Tiktaalik'i özel bir şey olarak ayırıyor; yüzen balıklar ve onların torunları olan dört ayaklı omurgalılar - amfibiler, sürüngenler, kuşlar ve memelileri içeren bir dal - arasındaki evrimsel geçişi gösteren özelliklerin bir kombinasyonuna sahiptir.²

Bu ve benzeri hayvanlar, muhtemelen tüm omurgalı karasal faunasının geniş alanının ortak ataları olabilir: amfibiler, sürüngenler, kuşlar ve memeliler.³

İlk iyi korunmuş Tiktaalik fosilleri 2004 yılında Kanada'nın Nunavut kentindeki Ellesmere Adası'nda bulundu. Doğa Bilimleri Akademisi'nden Edward B. Daeschler, Chicago Üniversitesi'nden Neil H. Shubin ve Harvard Üniversitesi'nden Profesör Farish A. Jenkins Jr tarafından yapılan keşif, Nature dergisinin 6 Nisan 2006 tarihli sayısında yayınlandı⁴ ve hızla bir geçiş formu olarak kabul edildi.

Açıklama

Tiktaalik, tetrapodların soyu tükenmiş en yakın akrabalarının özellikleri hakkında fikir veriyor. Daha önceki birçok balık benzeri ara fosilden farklı olarak, Tiktaalik'in yüzgeçleri, temel bilek kemiklerine ve parmakları andıran basit yüzgeçlere sahiptir. Distal elemanların homolojisi belirsizdir; parmakların postaksiyel yapılar olması gerektiği ve Tiktaalik'in (yeniden oluşturulmuş) sekiz yüzgeçinden sadece üçünün postaksiyel olduğu için bu dijital kemer gelişim modeliyle uyumsuz olmasına rağmen, parmaklarla homolog olduklarına dair öneriler olmuştur.⁵

Bununla birlikte, proksimal dizinler, tetrapodların ulnare ve intermediumu ile doğrudan karşılaştırılabilir. Yüzgeç açıkça ağırlık taşıyordu, genişlemiş skapular ve korakoid elemanlara sahip büyük bir omuza bağlı ve vücut zırhına, humerusun ventral yüzeyinde büyük kas izlerine ve oldukça hareketli distal eklemlere bağlıydı. Ön yüzgeçlerin kemikleri, yüzgecin hem kaslı olduğunu hem de bir bilek eklemi gibi esneme yeteneğine sahip olduğunu düşündüren büyük kas fasetleri gösteriyor. Bu bileğe benzer özellikler, yaratığın hızlı hareket eden akıntıda dibe demirlenmesine yardımcı olabilirdi.⁶⁷

Ayrıca, yaratığın solungaçların yanı sıra ilkel akciğerlere sahip olduğunu düşündüren, başın üstündeki sivri uçlar da dikkate değerdir. Bu özellik, daha yüksek su sıcaklığının oksijen içeriğini azaltacağı sığ sularda faydalı olabilirdi. Bu gelişme, karada yaşayan canlıların önemli bir evrimsel özelliği olan daha sağlam bir göğüs kafesinin evrimine yol açmış olabilir.⁸ Tiktaalik'in daha sağlam göğüs kafesi, tamamen sucul bir yaşam alanının dışına çıktığında, hayvanın vücudunu desteklemeye yardımcı olabilirdi. Tiktaalik ayrıca çoğu balığın sahip olduğu bir özellikten yoksundu: solungaç bölgesindeki yan kafa hareketini kısıtlayan kemikli plakalar. Bu, Tiktaalik'i kafatasından ayrı göğüs kuşağı ile boynu olan bilinen en eski balık yapar. Bu, yaratığa karada veya sığ yerlerde av avlamada daha fazla özgürlük verecektir.⁹

Sistematik

Tiktaalik, 2006'daki tanımlandığı makalede, Acanthostega ve Ichthyostega'dan daha ilkel ancak Panderichthys ve Eusthenopteron'dan daha gelişmiş bir tetrapodomorf olarak tanımlandı.¹⁰

Paleobiyoloji

Tiktaalik'in özelleşmiş özelliklerinin çoğu, daha ilkel sarcopterygianlara göre solunumdaki değişikliklerle ilgilidir. Tiktaalik, balıklar tarafından kullanılan faringeal ve operküler pompalardan tetrapodların bukkal ve kostal pompalama mekanizmalarına evrimsel geçişe bir örnektir. Genişletilmiş gular plakalar ve sağlam branş elemanları, solungaçların yanı sıra akciğerler için bukkal pompalamanın mekanik temelini sağlayabilirdi. Bukkal pompalamaya yapılan vurgu, bukkal boşluğun hacmini artıran kafatasının genişliğinin genişlemesiyle daha da artar. Gular plakaların ve diğer branş elemanlarının Tiktaalik'te hava soluma için baskın bir solunum işlevi üstlenmesi olasılığı, operkulum kaybı ve operkular aparatın belirgin azalması ile artar.¹¹