Suriye (), resmî adıyla Suriye Arap Cumhuriyeti, Batı Asya'da bulunan bir ülkedir. Güneybatıda Lübnan, batıda Akdeniz, kuzeyde Türkiye, doğuda Irak, güneyde Ürdün ve güneybatıda İsrail ile çevrilidir. Verimli ovaları, yüksek dağları ve çölleriyle Suriye; başlıcaları Suriyeli Araplar, Kürtler, Türkmenler, Süryaniler, Ermeniler, Çerkesler,1 Sâbiîler2 ve Yunanlar olmak üzere çeşitli etnik ve dinî gruplara ev sahipliği yapmaktadır. Sünniler, Hristiyanlar, Nusayriler, Dürzîler, İsmâilîler, Sâbiîler, Şiîler, Selefîler ve Yezîdîler; bazı dinî gruplardır.
Geçmişte "Suriye" ismi, Levant ile eş anlamlı kullanılmakta ve Arapçada el-Şam ismiyle bilinmekteydi. Günümüz Suriye toprakları MÖ 3000 yılında kurulan Ebla Krallığı da dâhil olmak üzere birçok antik uygarlığa ev sahipliği yapmıştır. Halep ve başkent Şam, dünyada halen yaşanılan en eski şehirlerdendir.3 İslam'ın yayılmasının ardından Şam Emevîlerin başkentliğini yapmış, Memlûk dönemindeyse kente bir naib-i saltanat atanarak tüm Suriye naiplikleri Şam'a bağlanmıştır.4
Yüzyıllar süren Osmanlı hâkimiyeti ve kısa süreli Fransız manda yönetiminin ardından Birinci Suriye Cumhuriyeti, 24 Ekim 1945'te Birleşmiş Milletler'e katıldı, böylece mandanın yasal varlığı son buldu ve ülke bir parlamenter cumhuriyet olarak de jure bağımsızlığını kazandı. Fransızların ülkeyi terk etmesi ise Nisan 1946'yı buldu. Suriye'de bağımsızlık sonrası dönem 1949'dan 1971'e kadar yaşanan çok sayıda darbe ve darbe girişimiyle oldukça çalkantılı geçti. 1958'de ülke Birleşik Arap Cumhuriyeti adı altında Mısır'la birleşti. Birlik,1961 Suriye Darbesi ile son buldu. Aynı yılın 1 Aralık tarihinde düzenlenen bir referandumla ülke, Suriye Arap Cumhuriyeti ismini aldı. Ülkedeki istikrarsızlık Baas Partisinin 1963'te bir darbeyle gücü ele almasıyla tepe noktasına ulaştı. Ardından ülkede olağanüstü hâl ilan edildi ve anayasal hak ve özgürlükler 2011'de uygulamanın kaldırılmasına dek askıya alındı.
Ülke, 1963'ten bu yana ülke Baas Partisi tarafından, 1970'ten bu yana ise Esad ailesinin başta olduğu hükûmetler tarafından yönetilmektedir. Suriye'nin şimdiki devlet başkanı, ülkeyi 1970'ten 2000'deki ölümüne kadar yöneten Hafız Esad'ın5 oğlu Beşşar Esad'dır.6 Esad, iktidarı boyunca Suriye ve Baas Partisi, siyasi mahkûm infazları ve yaygın sansür uygulamaları gibi birçok insan hakkı ihlalinden dolayı kınanmış ve eleştirilmiştir.78
2010 yılında Orta Doğu'da başlayan Arap Baharı'nın etkisiyle Suriye'de başlayan protesto gösterileri kısa sürede şiddet eylemlerine dönüştü ve ülkede iç savaş başladı. 2011 yılının Mart ayından bu yana aralıksız olarak süren iç savaş nedeniyle 570 binden fazla kişi öldü,9 7,6 milyon insan ülke içinde yerinden edildi10 ve 5,5 milyondan fazla Suriyeli ülkeden kaçmak zorunda kaldı.1112 Suriye yönetimi, BM Araştırma Komisyonu tarafından Rusya ile birlikte savaş suçu işlemekle suçlandı.13 Aralarında Türkiye'nin de bulunduğu birçok ülke çatışmalara dâhil oldu. Savaşın sonucu olarak ülke topraklarında muhalif Suriye Geçici Hükûmeti, Kuzey ve Doğu Suriye Özerk Yönetimi, Heyetu Tahriru'ş Şam ve Irak ve Şam İslam Devleti gibi birçok siyasi yapı ortaya çıkmıştır.
Suriye, o dört ilden oluşan bir üniter cumhuriyet olup günümüzdeki tek Baasçı ülkedir. Ülke Birleşmiş Milletler ve Bağlantısızlar Hareketi üyesidir. Ülkenin Arap Birliği üyeliği 2011'de,14 İslam İşbirliği Teşkilâtı üyeliği 2012'de15 askıya alınmıştır. 2011'de Akdeniz İçin Birlik üyeliğini kendi isteğiyle askıya almıştır.16 Savaş sebebiyle Suriye, 2016-2018 yılları arasında Küresel Barış Endeksi'nde son sırada yer almıştır.17
Suriye, tarih boyunca Kenanlılar, İbraniler, Aramiler, Asurlular, Babilliler, Persler, Yunanlar, Romalılar, Bizans, Emevîler, Abbâsîler, Eyyûbîler, Selçuklular, Memlûklüler, Haçlılar ve Osmanlı Devleti tarafından yönetilmiştir. Başkenti Şam, Emevi İmparatorluğu'nun merkezi ve Memlûk Devleti'nin bölgesel yönetim merkeziydi. Şam, 1260 yılında Memlûk Sultanlığının başkenti olmuş, 1400 yılında, Timur tarafından saldırıya uğrayıp yok edilmiştir. 1517'de Osmanlı egemenliğine girmiş ve tam 403 sene boyunca Osmanlı tarafından yönetilmiştir. I. Dünya Savaşı'nda Osmanlı yönetiminden çıkmıştır.
1920 yılında yaşanan Fransa-Suriye Savaşı sonucunda Suriye bağımsızlığını kaybetmiş ve 1920'den 1946'ya kadar Fransa yönetiminde kalmıştır.18 1946'daki bağımsızlık ilanından sonra19 1958 Şubat'ında, Mısır ile Birleşik Arap Cumhuriyeti'ni kurmuşlardır. Ama bu birliktelik, ancak üç yıl sürmüştür ve iki ülke 1961 yılında ayrılmışlardır. Suriye, Altı Gün Savaşı'nda Golan Tepeleri'ni kaybetmiştir. İsrail, 1981 yılında burayı tek taraflı olarak ilhak etmiştir. Bu işgal, bugün hâlâ iki ülke arasında sorundur.
Akdeniz'in doğusunda yer alan Suriye karışık bir coğrafyaya sahiptir, Suriye'de orman, verimli ovalar, yüksek dağlar ve çölleşmiş bölgeler vardır. Suriye'nin batısında dağlık bir kütle yer alır. K-G yönünde uzanan Ensariye Dağları, Türkiye'deki Nur Dağları'nın bir uzantısı şeklinde Anti-Lübnan Dağları olarak İsrail'e kadar kıyı boyunca uzanır. 1000 metre yükseklikteki bu dağlar kıyıya paralel uzanması nedeniyle deniz etkisinin Suriye'nin iç kısımlarına sokulmasını önler. Suriye'nin iç kısımlarında çöl şartları etkilidir. Suriye'nin güneydoğusunda Suriye Çölü yer alır. Akdeniz kıyısında Akdeniz iklimi egemendir. Tarım ve hayvancılık halkın temel uğraşıdır. Suriye'nin yeraltı kaynakları arasında petrol ve fosfat çok önemlidir.
Image: Syria Topography.png |Fiziki Suriye Haritası Image: Ruad large.jpg|Suriye de yerleşim olan tek ada, Arwad Image: Basalto in SiriaHPIM3278.JPG| Image: Syrian desert.jpg |Suriye Çölü Image: Satellite image of Syria in May 2003.jpg| Suriye'nin uydudan görüntüsü
Suriye'nin iklim şartları, kuzeydeki topoğrafik ve dağlık yapısı nedeniyle, ülkede bitki örtüsü olarak bozkır ve orman bulunur. Ülkenin kuzeyindeki dağlık bölgede kavak, Söğüt ve Meşe ağaçları bulunur. Güneyinde ise genelde çöl ağaçları olan hurma ve Palmiye ağaçları vardır.
2015 itibarıyla Suriye ekonomisi, büyük ölçüde İran'dan sağlanan kredi limitleriyle desteklenen azalan gümrük ve gelir vergileri gibi doğası gereği güvenilmez gelir kaynaklarına dayanmaktadır. İran'ın, Suriye İç Savaşı sırasında Suriye'ye yılda 6 milyar dolar ile 20 milyar dolar arasında harcama yaptığına inanılmaktadır. Suriye ekonomisi %60 daraldı ve Suriye lirası değerinin %80'ini kaybetti, ekonomi kısmen devlet şirketi, kısmen de savaş ekonomisine dönüştü. Suriye, hâlâ devam eden Suriye İç Savaşı'nın başlangıcında Dünya Bankası tarafından "alt orta gelirli ülke" olarak sınıflandırılmaktaydı. 2010 yılında Suriye petrol ve tarım sektörlerine bağımlı kaldı. Petrol sektörü ihracat gelirlerinin yaklaşık %40'ını sağladı. Kanıtlanmış açık deniz seferleri, Suriye ile Kıbrıs arasındaki Akdeniz tabanında büyük miktarda petrol bulunduğunu ortaya çıkarmıştır. Tarım sektörü GSYİH'nin yaklaşık %20'sine ve istihdamın da %20'sine katkıda bulunmaktadır. Petrol rezervlerinin önümüzdeki yıllarda azalması bekleniyor ve Suriye şimdiden net petrol ithalatçısı haline geldi. İç savaş başladığından beri ekonomi %35 küçüldü ve Suriye lirası savaş öncesi değerinin altıda birine geriledi. Hükümet giderek artan bir şekilde İran, Rusya ve Çin'den gelen krediye güvenmektedir.
Ekonomi, protestocuları yatıştırmak ve döviz rezervlerini korumak için dış destek alımını artıran ve ticaret kontrollerini sıkılaştıran hükûmet tarafından büyük ölçüde düzenlenmektedir. Uzun vadeli ekonomik problemler arasında dış ticaret engelleri, azalan petrol üretimi, yüksek işsizlik, artan bütçe açıkları ve tarımda yoğun kullanım, hızlı nüfus artışı, endüstriyel genişleme ve su kirliliği nedeniyle su kaynakları üzerindeki artan baskı sayılabilmektedir. UNDP 2005'te, Suriye nüfusunun %30'unun yoksulluk içinde, %11.4'ünün ise geçim seviyesinin altında yaşadığını duyurdu.
Suriye'nin küresel ihracattaki payı 2001'den bu yana kademeli olarak azaldı. 2000–2008 döneminde kişi başına düşen reel GSYİH büyümesi yılda sadece %2,5 idi. İşsizlik %10'un üzerindedir. Yoksulluk oranları 2004'te %11'den 2007'de %12.3'e yükseldi. 2007'de Suriye'nin ana ihracatı ham petrol, rafine ürünler, ham pamuk, giyim, meyve ve tahılları içermekteydi. Suriye ithalatının büyük kısmı sanayi, taşıtlar, tarım ekipmanları ve ağır makineler için gerekli olan hammaddeleri kapsamaktadır. Petrol ihracatından elde edilen kazançlar ve Suriyeli işçilerden gelen havaleler, hükûmetin en önemli döviz kaynaklarıdır.
Siyasi istikrarsızlık gelecekteki ekonomik kalkınma için önemli bir tehdit oluşturuyor. Yabancı yatırımlar, savaş, hükûmet kısıtlamaları, ekonomik yaptırımlar ve uluslararası izolasyon nedeniyle kısıtlanmaktadır. Suriye ekonomisi aynı zamanda devlet bürokrasisi, azalan petrol üretimi, artan bütçe açıkları ve enflasyon tarafından da sekteye uğramaya devam etmektedir.
2011'deki iç savaştan önce hükûmet, ekonomisini çeşitlendirmek ve petrol ve tarıma olan bağımlılığını azaltmak için turizm, doğal gaz ve hizmet sektörlerine yeni yatırımlar çekmeyi umuyordu. Hükümet, çoğu piyasayı liberalleştirmeyi amaçlayan ekonomik reformlar başlatmaya başladı ancak bu reformlar yavaş ve geçiciydi ve 2011'de çatışmanın patlak vermesinden bu yana tamamen tersine döndü.
2012 itibarıyla, devam eden Suriye iç savaşı nedeniyle, Suriye'nin toplam ihracatının değeri üçte iki oranında azaldı, 2010'da 12 milyar ABD dolarından 2012'de yalnızca 4 milyar ABD dolarına düştü. Suriye'nin GSYİH'si 2011'de %3'ün üzerinde düştü ve 2012'de daha da %20'lik bir oranla düşmesi bekleniyor.
Savaştan önce %90 olan otel doluluk oranlarının Mayıs 2012'de %15'in altına düşmesiyle turizmden elde edilen gelirler önemli ölçüde azaldı. Savaşın başlangıcından bu yana turizm sektöründeki tüm çalışanların yaklaşık %40'ı işini kaybetti.
Mayıs 2015'te DAEŞ, Suriye hükûmetinin son başlıca gelir kaynaklarından biri olan Suriye'nin fosfat madenlerini ele geçirdi. Ertesi ay, DAEŞ, Şam ve Humus'ta ısıtma ve elektrik üretmek için kullanılan ve Şam'a giden bir gaz boru hattını havaya uçurdu; Bir analist, "DAEŞ'in şimdilik oyununun adı, rejimin temel kaynaklarının reddidir" dedi. Buna ek olarak, DAEŞ, Şaer gaz sahasına ve bölgedeki diğer üç tesise –Hayan, Cihar ve Ebla– yaklaşıyordu ve bu batıdaki gaz sahalarının kaybı İran'ın Suriye hükûmetine daha fazla destek sağlamasına neden olma potansiyeline sahipti.
Suriye, Suriye Cumhurbaşkanı Beşşar Esad'ın iş arkadaşları ve akrabaları tarafından yönetilen ve gelişmekte olan bir yasa dışı uyuşturucu endüstrisine ev sahipliği yapıyor. Esas olarak Arap dünyasında popüler olan bağımlılık yapan bir amfetamin olan fenitilin üretiliyor. 2021 itibarıyla, yasadışı uyuşturucu ihracatı ülkenin yasal ihracatını gölgede bıraktı ve New York Times'ın Suriye'yi "dünyanın en yeni narko-devleti" olarak adlandırmasına neden oldu. Uyuşturucu ihracatı, Suriye Hükûmetinin nakit para üretmesine ve Batı tarafından uygulanan yaptırımları atlamasına olanak sağlıyor.
Suriye, uzun bir kültürel geçmişi olan geleneksel bir toplumdur. Aile, din, eğitim, öz disiplin ve saygıya önem verilir. Suriyelilerin geleneksel sanatlara olan ilgileri, el-Sama, tüm çeşitleriyle Dabke ve kılıç dansı gibi danslarda ifade edilmektedir. Evlilik törenleri ve çocukların doğumları, halk geleneklerinin neşeli bir şekilde sergilenmesine vesile olur.
Suriye'nin kültürü Mezopotamya kültürü, Hristiyanlık dini, İslam dini ve Suriye'deki etnik karışımın kültürü etrafında biçimlenmiştir. Buna karşın, Suriye'nin çeşitlilikler içinde yüksek bir kozmopolit toplum ve canlı bir kültüre sahiptir. İslam etkisi ve ağırlıklı olarak Arap kültürünün mimari, müzik, giyim, mutfak ve yaşam tarzında görülebilmektedir.
Suriye edebiyatı Arap edebiyatına katkıda bulunmuştur ve sözlü ve yazılı şiir geleneğine sahiptir. Birçoğu Mısır'a göç eden Suriyeli yazarlar,
Baas Partisi yönetimi, 1966 darbesinden bu yana yenilenen bir sansür getirdi. Bu bağlamda, Nebil Süleyman, Fevvaz Haddad, Khyri al-Dhahabi ve Nihad Siris'in öncülük ettiği tarihi roman türü, zaman zaman geçmişin tasviri üzerinden bugünü eleştiren bir muhalif ifade etme aracı olarak kullanılmaktadır. Suriye halk anlatısı, tarihsel kurgunun bir alt türü olarak, büyülü gerçekçilikle doludur ve aynı zamanda günümüzün örtülü eleştirisinin bir aracı olarak kullanılır. İsveç'te yaşayan Suriyeli bir göçmen olan Selim Berakat, türün önde gelen isimlerinden biridir. Çağdaş Suriye edebiyatı, aynı zamanda muhalif medya olarak da hizmet edebilecek bilimkurgu ve fütürist ütopyayı (Nuhad Şerif, Talib Umran) kapsamaktadır.
Suriye müziği, Şam başta olmak üzere özellikle klasik Arap müziği alanında uzun zamandır Arap dünyasının en önde gelen müziği olarak bilinmektedir. Suriye, Esmahan, Ferid el-Atraş ve şarkıcı Lena Şamamyan da dahil olmak üzere birçok pan-Arap yıldızı sanat dünyasına kazandırmıştır. Halep şehri, Sabri Mudallal tarafından popüler hale getirilen bir tür Endülüs şiiri olan Muvaşşah ve Sabah Fahri gibi popüler yıldızlarla tanınır.
Televizyon, her ikisi de Birleşik Arap Cumhuriyeti'nin bir parçasıyken Suriye ve Mısır'a ilk olarak 1960 yılında gelmiştir. 1976'ya kadar siyah beyaz yayın yapılmıştır. Suriye pembe dizileri doğu Arap dünyasında hatırı sayılır bir izleyici kitlesine sahiptir.
Suriye'deki medya kuruluşlarının neredeyse tamamı devlete aittir ve neredeyse tüm gazeteler Baas Partisi tarafından kontrol edilmektedir. Yetkililer, aralarında Suriye İstihbarat Müdürlüğü'nün de bulunduğu birçok ajan çalıştıran birkaç istihbarat teşkilatını işletiyor. Suriye İç Savaşı sırasında, ünlü karikatürist Akram Raslam da dahil olmak üzere, Suriye'deki birçok sanatçı, şair, yazar ve aktivist hapsedildi ve bazıları öldürüldü.
Suriye'deki en popüler sporlar futbol, basketbol, yüzme ve tenistir. Şam, beşinci ve yedinci Pan Arap Oyunları'na ev sahipliği yapmıştır.
Suriye mutfağı, kendine has yemeklerin ortaya çıktığı Suriye bölgeleriyle bağlantılı olarak, malzemeleri bakımından zengin ve çeşitlidir. Suriye yemekleri çoğunlukla Güney Akdeniz, Yunan ve Batı Asya yemeklerinden oluşur. Bazı Suriye yemekleri de Türk ve Fransız mutfağından evrilmiştir: şiş kebap, kabak dolması ve yabraʾ (yaprak kelimesinden türemiştir) gibi yemekler.
Suriye mutfağını oluşturan başlıca yemekler; kibbe, humus, tabbule, fettuş, labne, şavurma, müceddere, şankliş, pastırma, sucuk ve baklavadır. Baklava, içi kıyılmış fındıkla doldurulmuş ve balla ıslatılmış yufkadan yapılır. Suriyeliler, meze çeşitlerini genellikle ana yemekten önce servis ederler. Zahter, kıyılmış sığır eti ve peynirli menâkiş, popüler ordövrlerdir. Arap gözlemesi olan hubz her zaman meze ile birlikte yenir.
Suriye'de içecekler günün saatine ve duruma göre değişir. Arap kahvesi, genellikle sabahları kahvaltıda veya akşamları hazırlanan en bilinen sıcak içecektir. Genellikle misafirlere ikram edilir veya yemekten sonra içilir. Alkollü bir içecek olan Arak, daha çok özel günlerde servis edilen bir içecektir. Diğer Suriye içecekleri arasında ayran, cellab, beyaz kahve ve El Şark adında yerel olarak üretilen bir bira yer almaktadır.
Suriye etnik yapısı: % 60-70 Arap veya Araplaşmış, % 7-10 Kürt, % 5-6 Süryani, % 5-6 Türk, % 3 Ermeni, % 1 Çerkes, % 23 diğer, ayrıca Filistinli ve Iraklı mülteciler.
Dini gruplar: Sünni (% 60), Nusayri (% 11), Hristiyan (% 16), Dürzî (% 3) ve az sayıda diğer Şiî İslami hizipler (İsmailî, Câferî), çok az sayıda da Yahudi ve Yezidi.
Image: Syria pop.jpg |Ülkeye Ait Nüfus Yoğunluğu Haritası (1993) Image: Syria-Religion-Map.jpg| Suriye'nin Din ve Mezhep Haritası Image: Christianity in Syria.png| Suriye'deki Hristiyanlar
Suriye yönetimsel olarak on dört ile bölünmüştür. En yüksek yönetimsel bölüm olan il Suriye'de Arapça محافظة muhafaza olarak adlandırılır. On dört il, Arapça منطقة mıntıka olarak adlandırılan altmış ilçeye, ilçeler de Arapça ناحية nahiye diye adlandırılan 206 bucağa bölünmüştür. Bucaklar, en küçük yönetimsel birim olan köyleri içinde barındırır.
Eğitim 6 ila 12 yaş arası için ücretsiz ve zorunludur. Eğitim, 6 yıllık ilköğretimi takiben 3 yıllık genel veya mesleki eğitim ve 3 yıllık akademik veya mesleki programdan oluşur. Ortaöğretim sonrası için okullara toplam kayıt 150.000'in üzerindedir. 15 yaş ve üstü Suriyelilerin okuryazarlık oranı erkeklerde %90,7 ve kadınlarda %82,2'dir.
1967'den beri, tüm okullar, kolejler ve üniversiteler Baas Partisi hükûmetinin yakın denetimi altındadır.
Suriye'de 6 devlet üniversitesi ve 15 özel üniversite bulunmaktadır. İlk iki devlet üniversitesi Şam Üniversitesi (2014 itibarıyla 210.000 öğrenci) ve Halep Üniversitesi'dir. Suriye'deki en iyi özel üniversiteler şunlardır: Suriye Özel Üniversitesi, Arap Uluslararası Üniversitesi, Kalamoon Üniversitesi ve Uluslararası Bilim ve Teknoloji Üniversitesi. Suriye'de ayrıca, işletme alanında lisans ve yüksek lisans programları sunan Yüksek İşletme Enstitüsü gibi birçok yüksek enstitü bulunmaktadır.
Webometrics Dünya Üniversite Sıralamalarına göre, ülkedeki en üst sıradaki üniversiteler arasında Şam Üniversitesi (dünya çapında 3540.), Halep Üniversitesi (7176.) ve Tişrin Üniversitesi (7968.) yer almaktadır.
2010 yılında, sağlık hizmetlerine yapılan harcamalar ülkenin GSYİH'sının %3.4'ünü oluşturmaktaydı. 2008'de 10.000 kişiye ortalama 14.9 doktor ve 18.5 hemşire olmak üzere sağlık hizmeti veriliyordu. Ortalama yaşam süresi 2010 yılında 75,7 yıl veya erkekler için 74,2 yıl ve kadınlar için 77,3 yıldı.
Orijinal kaynak: suriye. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Baath Party The Columbia Encyclopedia Sixth Edition 2001–05. Retrieved 2007, 06-13. ↩
IICISyria Independent International Commission of Inquiry on the Syrian Arab Republic | erişimtarihi = 19 Ekim 2020 | website = www.ohchr.org | arşivurl = https://web.archive.org/web/20130222060625/https://www.ohchr.org/En/HRBodies/HRC/IICISyria/Pages/IndependentInternationalCommission.aspx | arşivtarihi = 22 Şubat 2013}} ↩
Mehmet Akif Okur, "Emperyalizmin Ortadoğu Tecrübesinden Bir Kesit: Suriye’de Fransız Mandası", bilig, Türk Dünyası Sosyal Bilimler Dergisi, Sayı: 48 Kış'09, ss.137-156, http://yayinlar.yesevi.edu.tr/files/article/214.pdf ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page