Sparta (Dor Grekçesi: Σπάρτα, Spártā Attika Grekçesi: Σπάρτη, Spártē) Antik Yunanistan'ın Lakonya bölgesindeki öne çıkan bir şehir devletiydi. Söz konusu şehir devleti, antik dönemde Lakedemon (Λακεδαίμων, Lakedaímōn) olarak bilinirken, Sparta ismi Peloponez'in (diğer adıyla Mora Yarımadası) güneydoğusunda bulunan Lakonya bölgesindeki Evrotas Nehri'nin kıyısındaki ana yerleşim bölgesi için kullanılan bir isimdi.1 Sparta, MÖ 650'lerde Antik Yunanistan'daki baskın askeri kara kuvveti hâline gelmiştir.
Sparta, askeri üstünlüğü göz önüne bulundurulduğunda, Pers-Yunan Savaşları sırasında birleşik Yunan ordusunun önde gelen gücü olarak tanındı. Bu savaşta Sparta aynı safta çarpıştığı Atina'nın yükselen deniz gücüyle rekabet halindeydi.2 Sparta, Peloponez Savaşı sırasında (MÖ 431 ile 404 arası) Atina'nın başlıca düşmanıydı ve bu savaştan zaferle çıktı.3 Sparta şehir devleti siyasi bağımsızlığını MÖ 146'da Roma'nın Yunanistan'ı fethine kadar sürdürmesine rağmen, MÖ 371'de gerçekleşmiş Leuktra Savaşı, Sparta hegemonyasını sona erdirdi. Sparta, Roma İmparatorluğu'nun bölünmesinden sonra, özellikle de vatandaşlarının birçoğunun Mistra'ya taşındığı Orta Çağ'da uzun bir gerileme dönemi geçirdi. Modern Sparta, güney Yunanistan bölgesi Lakonya'nın başkenti olup, bir narenciye ve zeytin işleme merkezidir.
Sparta, güneydoğuda Peloponnese, Laconia bölgesindedir. Antik Sparta, Laconia'nın en büyük nehri olan Eurotas nehri'nin kıyısına inşa edilmişti ve ona bir tatlı su kaynağı sağlıyordu. Eurotas vadisi, batıda Taygetus dağı (2,407 m) ve doğuda Parnon dağı (1,935 m). Kuzeyde Laconia, Arkadya'dan 1000 m yüksekliğe ulaşan tepelik yaylalarla ayrılır. Bu doğal savunmalar Sparta'nın avantajına çalıştı ve onu görevden almaktan ve istiladan korudu. Karayla çevrili olmasına rağmen, Sparta'nın Laconian Körfezi üzerinde bir vasal limanı Gytheio vardı.
MÖ 9. yüzyıl sonunda Pitana, Meson, Limnai, ve Kynosura isimli dört köy birleşti. Ancak şehir hiçbir zaman sur içine alınmadı. MÖ 8. yüzyılda Eurotas vadisi yakın dağlar ve kıyı ovası da şehrin topraklarına katıldı. Zengin eyalet Messinia ele geçirildi. İç savaşlarında yaşandığı dönemde şehirde örgütlenmeler başladı. Kurumlar Lykurgos tarafından kuruldu. Bir tür anayasa ilan edildi. Lakedaimonların sitesi tüm haklara sahip vatandaşlardan oluşuyor, eşitler olarak adlandırılan bu yurttaşlar devletten, Heiloslar tarafından işlenen toprak hissesi (kleros) alıyorlardı. Heiloslar bazen aşağılanıyor ve ülkede huzuru sağlamak için gerekli görülen terör dönemlerinde öldürülüyorlardı. Perioikoslar ise kendi geleneklerine göre yaşıyorlardı. Orduyu iki kral komuta ediyor, siyasal yaşamı ise Gerusialar yönetiyordu. Sparta'daki yaşam bu dönemde çok parlaktı. Ancak ülkede gerginlik artmaya başladı. Argos ile yapılan savaşta yenildiler. Sistem katılaştı. Katı bir eğitim sistemi kabul edildi. Her türlü lüks yasaklandı. MÖ 550'ye doğru, Khilon'un dönemindeki Sparta, elindekileri korumakla yetinen, kendi içine kapanık bir şehir oldu.
Sparta Uygarlığının en belirgin özelliği aşırı disiplinli askerî örgütlenmesiydi. Toplumda her erkek ve kadının görevleri vardı. Erkekler askerdi. Kadınlar ise devlete asker yetiştirmekle görevli anne konumundaydı. Her kadın çocuğuna altı yaşına kadar büyütmek, dayanıklı ve sağlıklı olarak yetiştirmek mecburiyetindeydi. Altı yaşına kadar ailelerinin yanında kalan çocuklar bu yaştan sonra askeri disipline yavaş yavaş alıştırılmak üzere devletçe alınır ve ilerleyen yaşlarında eziyet verici şartlara dayanıklı olabilmeleri için bölge bölge dolaştırılırdı. Çocuklar yirmi yaşına geldiklerinde tam bir asker olarak hizmete başlar ve altmış yaşına kadar askerlik görevini yapardı. Altmış yaşına gelebilen erkekler bundan sonraki hayatlarını toplantılar yaparak geçirirlerdi. Sparta'da çok sert bir askeri disiplin yönetimi bulunuyordu. Sparta Uygarlığı'nın bir diğer özelliği ise köle düzenindeki farklılıklardı. Diğer Yunan uygarlıkları aksine Sparta Uygarlığında köleler temelde devlete aitti. Bir kölenin tüm kullanım hakkı devletindi ancak bağlı bulunduğu toprak sahibine de tarım ürünlerinden bir pay vermek zorundaydı. Toprak sahibi köleyi öldüremez ve ona işkence yapamazdı. Uygarlığın köle sınıfı helot adını taşıyordu. Helotlar bir tür ekonomik özerkliğe de sahiplerdi. Çalıştıkları devletin eşit olarak bölüp dağıttığı arazi parçasını (Kleros) ekip biçerler ve üründen arpa, buğday, şarap, peynir gibi besin maddelerini toprak sahibine verirlerdi. Spartalılar savaşarak kazandıkları topraklardaki halkı da Kleros sistemine dahil ederdi. Kleroslarda hiçbir gerçek Sparta vatandaşı yaşamazdı. Sahip oldukları Kleroslar'da yaşamazlar, Sparta'da yaşarlar ve kendilerine bağlı helotları yönetmezler, denetlemezler, topraklarından çıkaramazlar ve satamazlardı.
Ayrıca, hypomeiones (kelime anlamı aşağı derecede olan kimse) grubu vardı, kesin olmamakla beraber muhtemelen sosyal rütbesini kaybeden Spartalı olan erkeklere verilen isimdir.
60 yaş üzeri üyelerden oluşan İhtiyarlar Meclisi devlet yönetimi ile ilgili kararlar alır ve 30 yaşını geçmişlerin oluşturduğu diğer bir meclis bu kararları sonuca bağlardı. Spartalılarda karar alma işlemi olağan dışıdır. Okunan maddeler toplantıya katılan kalabalığın çıkardığı seslerle hükme ulaştırılırdı. Kimin sesi çok çıkarsa o yönde karar çıkardı. Aristotales bu yüzden Spartalıları çok çocuksu bulmuştur. Spartalılarda bir diğer sınıf Periyekler adı verilen sınıftı. Periyekler 30.000 kişi kadardı. Bunlar devlet ilk kurulurken işgal edilen Lakonya bölgesinde yaşayan Aka uygarlığı soyundan gelenlerdi. Periyeklerin bir Sparta'lı gibi yönetimde söz sahibi olması ve asker olabilmesi ayrıca bir Periyek'in bir Sparta'lı ile evlenmesi de mümkün değildi. Periyekler tarım ticaret ve zanaatla uğraşmak ve devlete vergi vermekle yükümlülerdi. Helotlara göre oldukça özgürdüler fakat Sparta topraklarında yaşamak onlar için de kolay değildi. Spartalılarda helotları denetlemek amacıyla muhbirler ve gözeticiler görev yaparlardı. Helotların yaşadığı kasabalara ara sıra pusu kurulur ve daha önceden tespit edilen ve ileride sakıncalı olabilecek helot bireyleri öldürülürlerdi. Bu işle görevli kurumun adı Krypti'di. Bu yüzden helotlar asla sivrilme davranışı içinde olamazlardı. Sparta Uygarlığında 2 kral vardı. Devlet iki kral tarafından yönetilirdi. Bu iki kralın saygınlıkları çok yüksekti. Krallık babadan oğula geçerdi.
Özel****Genel
Cartledge, Paul. "What have the Spartans Done for us?: Sparta's Contribution to Western Civilization", Greece & Rome, Vol. 51, Issue 2 (2004), pp. 164–179.
.
Orijinal kaynak: sparta. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page