Samanyolu veya Kehkeşan,1 Güneş Sistemi'ni içeren bir galaksidir. Dünya'dan görünümünü açıklayan tanımıyla: gece gökyüzünde görülen ve çıplak gözle tek tek ayırt edilemeyen yıldızlardan oluşan puslu bir ışık şerididir. Yerel Küme'nin bir parçası olan çubuklu sarmal türdedir. Gözlemlenebilir evrende bulunan sayısız galaksiden sadece bir tanesidir. 23 Ekim 2015 Cuma günü Ruhr-Universität Bochum üyesi Alman astronomlar tarafından 46 milyar piksellik "855.000X54.000" çözünürlükte Samanyolu galaksisi haritası yayınlanmıştır.2
Galaksi terimini kökeni, Eski Yunancada bizim galaksimizi belirtmek üzere kullanılan "sütlü, süt gibi, sütsü" manalarına gelen galaxias () sözcüğü ya da "süt dairesi" anlamındaki kyklos galaktikos () terimidir. Bu terim ve dolayısıyla Batı kültüründe Samanyolu için kullanılan "Süt Yolu" terimi eski Yunan mitolojisindeki bir mitostan kaynaklanır: Bir gece, Zeus ölümlü bir kadından yaptığı oğlu Herakles'i fark ettirmeden uykuya dalmış olan Hera'nın göğsüne koyar. Bebek Herakles, Hera'nın memelerinden akan sütü içecek ve böylece ölümsüz olacaktır. Fakat Hera, gece uyanıp tanımadığı bir bebeği emzirdiğini fark edince onu fırlatıp atar ve boşalan memesinden çıkan süt de gece gökyüzüne fışkırıp akar. Hikâyeye göre geceleyin gökte sönük bir ışıkla pırıldar hâlde gördüğümüz “Süt Yolu” (Türkçede Samanyolu) denilen kuşak, böyle oluşmuştur.3
Samanyolu veya "süt çemberi", Yunanların gökyüzünde tanımladığı 11 "daireden" sadece biriydi, diğerleri Zodyak, Meridyen, Ufuk, Ekvator, Yengeç ve Oğlak dönenceleri, Kuzey Kutbu ve Antarktik çevreleri ve her iki kutuptan geçen iki gök çemberiydi (colure).
Antik çağda Grek filozofu Democritus (450–370 MÖ), geceleyin gökyüzünde görünen Süt Yolu denilen ışıklı bölgenin uzak yıldızlardan oluşuyor olabileceğine dikkat çekmişti.4 Aristo'nun (384-322 MÖ) düşüncesine göreyse Süt Yolu büyük, birbirine bağlı çok sayıdaki yıldızın alevlenmesinden kaynaklanmaktaydı ve bu alevler Dünya atmosferinin üst kısmında yer almaktaydı.
Arap astronom İbn-i Heysem (965-1037), Samanyolu’nun ıraklık açısını gözlemleme ve ölçme girişiminde bulundu;5 Süt Yolu’nun ıraklık açısı yoktu. Bunun üzerine “bu, Dünya’dan uzaktadır, atmosfere ait değildir” diyerek Aristo’nun görüşüne karşı çıktı.6 İranlı astronom Birûni (973-1048) Samanyolu Gök Adası’nın sayısız bulutsu yıldızlar yığını olabileceği görüşünü ortaya attı.7 İbn Bacce ise Samanyolu’nun pek çok yıldızdan oluştuğunu ve gözümüze sürekli bu şekilde görünmesinin Dünya atmosferindeki kırılımdan kaynaklanıyor olabileceğini ileri sürdü.8 İbn Kayyim El-Cevziyye (1292-1350), Samanyolu Gök Adası’nın sabit yıldızlar feleğinde bir araya gelmiş çok sayıdaki küçük yıldızlardan oluştuğunu ve bu yıldızların gezegenlerden daha büyük olduklarını ileri sürdü.9
Samanyolu Gök Adası’nın birçok yıldızdan oluşmasının ilk kanıtı Galileo Galilei’den geldi. 1610 yılında Samanyolu Gök Adası’nı bir teleskopla inceleyen Galilei, bunun çok sayıdaki yıldızın bir araya gelmesinden oluştuğunu fark etti.10 1750’de İngiliz astronom ve matematikçi Thomas Wright, “Evren'in orijinal bir teorisi ya da yeni hipotezi” adlı eserinde gök adanın Güneş Sistemi’ne benzer tarzda, fakat daha büyük ölçekte, kütleçekim gücüyle birbirlerine bağlı çok sayıdaki dönen yıldızlardan oluşmuş bir kitle olduğu görüşünü ortaya attı. Bunun sonucunda bu düşünceye göre söz konusu yıldızların oluşturduğu ve bizim de içinde bulunduğumuz bu disk, bizim gökyüzüne bakışımız açısından bize gökyüzünde Süt Yolu olarak görünüyor olabilirdi.11 Immanuel Kant, 1755'teki bilimsel incelemesinde Thomas Wright'ın düşünce ve çalışmalarını biraz daha ayrıntılandırdı, gök adamızın da Güneş Sistemi’mize benzer biçimde kütleçekim ile bir arada tutulan ve dönen bir yıldız kümesi olduğunu (haklı olarak) ifade etti. Kant, ayrıca o dönemde gözlemlenebilen birkaç bulutsunun da ayrı gök adalar olabilecekleri varsayımında bulundu. (Bu adın verilme nedeni dürbünle bakıldığında ışık veren gaz bulutu gibi gözükmeleridir.) Samanyolu Gök Adası’nın biçimi ve Güneş’in gök ada içindeki konumu hakkındaki ilk girişim, 1785’te gökyüzünün farklı bölgelerindeki yıldızları özenle sayan William Herschel’den geldi. Herschel, Güneş Sistemi’ni merkeze yakın bir yere koyarak gök adanın biçimini gösteren bir diyagram hazırladı.1213
Jacobus Kapteyn, hassas bir yaklaşım sergileyerek 1920’deki çiziminde Güneş’in merkeze yakın bulunduğu elips biçimli küçük bir gök ada tasarladı. Farklı bir yöntem uygulayan Harlow Shapley ise küresel kümeler kataloğu çalışmasında kendinden öncekilerden tümüyle farklı olarak gök adamızı Güneş’in merkezden uzak olduğu yaklaşık 70 kiloparsek yarıçapındaki yassı bir disk biçiminde tasarladı.14 Her iki hatalı çalışma da galaktik düzlemde ışığın yıldızlararası toz vasıtasıyla soğurulmasını hesaba katmamıştı. Soğrulma; ancak Robert Julius Trumpler’in 1930’da açık yıldız kümeleri üzerinde çalışırken bu etkiyi ölçmesinden sonra hesaba katılmaya başlandı ve günümüzdeki gök ada görünümü kuramlarına ulaşıldı.15
Samanyolu'nun şekli hakkındaki yaygın görüş, onun bir çubuklu sarmal galaksi olduğu yönündedir.16 Merkezdeki çubuk şeklindeki yıldız yoğunlaşmasının iki ucundan logaritmik spiral şeklinde uzayan iki ana kol ve yardımcı kollar, galaksinin şeklini oluşturur.17 Bu görüş ilk olarak 1990'larda gündeme gelmiş,18 2005 yılında Spitzer Uzay Teleskobu'ndan alınan bilgilerle kuvvetlendirilmiştir.19
Tıklanabilir harita, en az 200 milyar yıldız içeren ve sarmal bir gök ada olan Samanyolu'nun tümünü göstermektedir. Güneş'imiz, merkezden 26.000 ışık yılı uzaklıkta Avcı kolu'nun derinliklerinde gizlenmiştir. Gök adamızın merkezine doğru olan yıldızlar, bizim bulunduğumuz yerdekilere göre birbirlerine çok daha yakındır. Ayrıca gök ada düzleminin oldukça dışında yer alan küçük küresel yıldız kümelerinin varlığına da dikkat edilmelidir. Yine dikkat edilmesi gereken bir başka konu da gök adamız tarafından yavaşça yutulan bir cüce gök adanın (Cüce Yay) varlığıdır. <imagemap> Dosya:Syolu1.gif|frame|orta|Samanyolu gök adası (tıklanabilir harita)
rect 422 433 449 454 Messier 75 rect 462 355 491 370 Messier 2 rect 479 310 513 326 Messier 15 rect 366 331 398 347 Messier 30 circle 242 332 13 Küresel yıldız kümesi rect 343 1 371 19 Messier 3 rect 160 85 189 107 Messier 68 rect 331 93 379 120 Güneş rect 309 121 330 138 Messier 5 poly 352 385 342 406 362 463 382 478 396 478 402 463 394 436 370 388 Cüce Yay rect 496 110 530 141 Kuğu kolu rect 400 118 429 136 Messier 13 rect 431 94 486 122 Kahraman kolu rect 278 87 305 114 Avcı kolu rect 236 91 264 120 Yay kolu rect 85 134 118 162 Cetvel kolu rect 190 365 234 395 Küresel yıldız kümesi rect 120 113 216 142 Kalkan-Güneyhaçı kolu
desc bottom-left </imagemap>
Orijinal kaynak: samanyolu. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Koneãn˘, Lubomír. "Emblematics, Agriculture, and Mythography in The Origin of the Milky Way gALAXY " (PDF). Academy of Sciences of the Czech Republic. Retrieved on 2007-01-05. ↩
Burns, Tom (2007-07-31). "Constellations reflect heroes, beasts, star-crossed lovers". The Dispatch. Retrieved on 2008-03-18. ↩
Mohamed, Mohaini (2000), Great Muslim Mathematicians, Penerbit UTM, pp. 49–50, ISBN 983-52-0157-9, OCLC 48759017 ↩
Bouali, Hamid-Eddine; Zghal, Mourad; Lakhdar, Zohra Ben (2005). "Popularisation of Optical Phenomena: Establishing the First Ibn Al-Haytham Workshop on Photography " (PDF). The Education and Training in Optics and Photonics Conference. Retrieved on 2008-07-08. ↩
O'Connor, John J.; Robertson, Edmund F., " Abu Rayhan Muhammad ibn Ahmad al-Biruni", MacTutor History of Mathematics archive. ↩
Josep Puig Montada (September 28, 2007). "Ibn Bajja". Stanford Encyclopedia of Philosophy. Retrieved on 2008-07-11. ↩
Livingston, John W. (1971), "Ibn Qayyim al-Jawziyyah: A Fourteenth Century Defense against Astrological Divination and Alchemical Transmutation", Journal of the American Oriental Society 91 (1): 96–103 [99], doi:10.2307/600445 ↩
O'Connor, J. J.; Robertson, E. F. (November 2002). "Galileo Galilei ". University of St. Andrews. Retrieved on 2007-01-08. ↩
Evans, J. C. (1998-11-24). "Our Galaxy ". George Mason University. Retrieved on 2007-01-04. ↩
Marschall, Laurence A. (1999-10-21). "How did scientists determine our location within the Milky Way galaxy--in other words, how do we know that our solar system is in the arm of a spiral galaxy, far from the galaxy's center? ". Scientific American. Retrieved on 2007-12-13. ↩
Kuhn, Karl F.; Koupelis, Theo (2004). In Quest of the Universe. Jones and Bartlett Publishers. ISBN 0-7637-0810-0. OCLC 148117843 . ↩
Trimble, V. (1999). "[http://adsabs.harvard.edu/abs/1999AAS...195.7409T Robert Trumpler and the (Non)transparency of Space] ". Bulletin of the American Astronomical Society (31): 1479. Retrieved on 2007-01-08. ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page
