oryantiring ne demek?

Oryantiring (yönbulma, orienteering, kısaca OL), harita yardımı ile yön bulmayı içeren, zamana karşı yapılan bir spor. Farklı arazi koşullarında yapılabilse de, genellikle ormanlık arazide yapılması tercih edilmektedir. Başlangıçta kara askeri yönbulma talimleri olarak ortaya çıkan oryantiringin günümüzde birçok türü vardir. Bunlardan en eskisi ve en bilineni koşu oryantiringidir.

Çoğu ülkede federasyonlar halinde örgütlenmiştir olan ve belirli kurallar çerçevesinde¹ gerçekleştirilen oryantiring, Dünya Oyunları² ve Dünya Polis ve İtfaiye Oyunları³'na dahildir.

Tarih

Oryantiring kelimesi, İngilizce orienteering kelimesi aracılığıyla, İsveççe orientering kelimesinden dilimize geçmiştir. Oryantiringin tarihi 19. yüzyılda İsveç'e dayanmaktadır. Orientering kelimesi ilk kez 1886 yılında İsveç Karlberg Askeri Akademisi'nde bilinmeyen bir araziyi harita ve pusula yardımıyla geçmek anlamında kullanılmıştır⁴. İlk resmî faaliyet 1918'de İsveç'te Albay Ernst Killander tarafından yapılmıştır⁵. O tarihten sonra ilgi hızla artmış ve ülkedeki en yaygın sporlardan biri halini almıştır. Bilinen ilk sivil oryantiring müsâbakası 1897 yılında Tjalve Spor Kulübü tarafından Norveç'te, Norveç hâlâ İsveç Birliği'nin bir parçasıyken düzenlenmiştir⁶. Bu parkur 19,5 km'likti ve yarışmanın birincisi yarışmayı bir saat kırk yedi dakikada tamamlamıştı⁷.

İsveç'teki ilk halka açık oryantiring yarışması 1901'de, Spånga kyrka ve Bromma kyrka adlı iki kilise arasında yapıldı. Spor; 1930'larda İsveç, Finlandiya, İsviçre, SSCB ve Macaristan'da ün kazanmaya başladı. II. Dünya Savaşı'nın ardından Avrupa'dan Asya, Kuzey Amerika ve Okyanusya'ya yayıldı. 1959 yılında İsveç'te bir uluslararası oryantiring konferansı düzenlendi ve konferansa Avusturya, Bulgaristan, Çekoslovakya, Danimarka, Finlandiya, Batı ve Doğu Almanya, Macaristan, Norveç, İsveç, İsviçre, Yugoslavya olmak üzere 12 ülke katıldı⁸. Uluslararası Oryantiring Federasyonu (IOF), 1961 yılında kuruldu. Oryantiring günümüzde pek çok ülkeye yayılmış bir kitle sporudur. İsveç'teki O-ringen faaliyeti her yıl onbinlerce sporcuyu bir araya getirmektedir⁹. 2003'e kadar Oryantiring Dünya Şampiyonası her iki yılda bir düzenlenirken 2003'ten sonra her yıl düzenlenmeye başlanmıştır. 2022 yılı Dünya Oryantiring Şampiyonası, 26-30 Haziran tarihleri arasında Danimarka'da yer alacaktır¹⁰.

Türkiye'de oryantiring

Türkiye'de oryantiring, 1970'lerden beri silahlı kuvvetlere bağlı kurumlar ve diğer kamu kurumları bünyesinde yapılmaktadır.¹¹. 1999'da İstanbul ve Ankara'da halka açık oryantiring grupları kurulmuş ve faaliyete başlamıştır.¹² Türkiye'de resmî örgütlenme çalışması 2001 yılında başlamış ve 2002 yılında Gençlik ve Spor Genel Müdürlüğü Dağcılık Federasyonu'na bağlı Oryantiring Asbaşkanlığı kurulmuştur. Asbaşkanlık 2004 yılında İzcilik Federasyonu'na bağlanmıştır¹³. 2006 yılında bir Oryantiring Federasyonu kurulması kararı alınmış¹⁴ olup, 28 Mart 2006 tarihinde İzcilik Federasyonu'nundan ayrılan¹⁵ Oryantiring, 19 Haziran 2006 tarihinde kurulan Oryantiring Federasyonu'na bağlanmıştır¹⁶. 2006 yılının son dönemlerinde özerliğini isteyen Federasyon, 2007 mart ayında birinci genel kurulunu yaparak özerk federasyon olmuştur¹⁷.

Türkiye'deki en önemli oryantiring faaliyeti, uluslararası katılıma sahne olan İstanbul 5 Gün yarışmalarıdır¹⁸.

Kurallar

Oryantiringde sporcular kendilerine verilen yarışma bölgesinin haritasında belirtilmiş hedeflere sırasıyla ve en kısa sürede ulaşmaya çalışırlar. Kontrol noktalarında turuncu-beyaz bayraklar bulunur. Yarışmacılar bayrağın yanındaki zımbayı ellerindeki fişe basarak kontrol noktasına ulaştıklarını kanıtlarlar. Bazı yarışmalarda zımba ve kontrol kartı yerine elektronik bir sistem de kullanılmaktadır. İki hedef arasında hangi yolu izleyeceğine yarışmacı kendi karar verir. Amaç hedefleri en kısa sürede tamamlamaktır. Tüm hedeflere ulaşamayanlar genellikle diskalifiye edilir. Yarışmacıların birbirini izlememesi için genellikle birkaç dakika arayla çıkış verilir. Yarışmacılar parkur boyunca karşılaşsalar dahi birbirlerini izlemeleri yasaktır.¹⁹

Araçlar

Harita: Oryantiring haritası, topografik haritanın üzerine bitki örtüsü, kayalar, küçük çukur ve tümsekler, kuru dere ve sel yatakları, su kanalları, elektrik telleri, evler vb. unsurların işaretlenmesiyle oluşturulur. Ölçek genellikle 1:5.000 - 1:25.000 aralığında olur. Eşyükselti eğrileri, arazideki ayrıntıların görülmesine imkân verecek şekilde 5 ila 25 metre sıklığında çizilir. Harita, yarışmayı düzenleyenler tarafından hazırlanarak sporculara yarışma öncesinde verilir.
SI: Sporcular ellerindeki okuyucuları kontrol noktalarında okutarak bir sonraki hedefe giderler
Pusula: Haritanın doğru yorumlanması ve kerteriz alma amacıyla yaygın olarak kullanılmakla birlikte zorunlu değildir. Gerek tecrübeli gerekse acemi sporcuların sadece harita ile oryantiring yapması mümkündür. Oryantiring pusulaları haritayla birlikte kullanılabilmesi için şeffaf tabanlı yapılırlar. Parmak pusulası tek elde harita ile taşınabilmesi için parmağa takılabilen pusula tipidir.
Giyim: Kolay kuruyan sentetik kumaşlar tercih edilir. Kolların ve özellikle bacakların çalı ve dikenlerden korunması için uzun kollu tişört ve pantolon giyilir. Böylece doğada bulunan kene gibi zararlı böceklerin ısırmasına karşı da koruma sağlanır. Çalı ve dikenlerden daha iyi korunmak için tozluk da kullanılabilir.
Ayakkabılar: Koşuya uygun ve zemini iyi tutan herhangi bir spor ayakkabısı kullanılabilir. Oryantiring için özel üretilen çivili ayakkabılar da bulunmaktadır.

Oryantiring türleri

Uluslararası Oryantiring Federasyonu'nun kabul ettiği dört oryantiring disiplini vardır:

Koşu: En yaygın oryantiring branşıdır. Yürüyerek veya koşarak yapılabilir.
Dağ bisikleti: Kuralları koşu oryantiringine benzer. Mesafeler çoğu kez daha uzun, harita ölçeği daha büyüktür. Yarışmacılar haritalarını gidona tuttururlar.
Kayak: Kuzey disiplini kayağıyla yapılır.
Patika: Özellikle engellilere yönelik, hız unsurunun geri plana itilip harita okuma unsurunun vurgulandığı oryantiring branşıdır. Tekerlekli sandalye ile katılan bir sporcu ile koşabilen bir sporcu eşit koşullarda yarışabilir.

Bunlar dışında, yapıldığı araziye, kurallarına, zamana göre pek çok oryantiring türü vardır:

Skor oryantiringi: Amaç, belirlenen sürede azami sayıda hedef bulmaktır. Zaman dolduğunda takım ya da bireylerin bulduğu hedef sayısına göre puan değerlendirmesi yapılır.
Bayrak oryantiringi: Takımlar halinde yapılır. Her yarışmacı bulması gereken hedefe ulaştığında aynı takımdan başka bir sporcu sonraki hedefi bulmak için çıkar.
Gece oryantiringi: Karanlıkta, kafa lambası gibi bir aydınlatma aracı ile yapılır.
Park oryantiringi: Şehir içindeki park, kampüs vb. yeşil alanlarda yapılır. Şehir içi oryantiring yarışmaları İstanbul'daki Kapalıçarşı gibi labirentimsi mekânlarda da yapılabilmektedir. Bu tür yarışmalar oryantiring meraklılarına farklı bir deneyim sunduğu gibi, bu doğa sporunu şehir içine taşıyarak daha popüler hale getirmekte ve kitlelere tanıtmaktadır.
Macera yarışları: Oryantiring, macera yarışlarının önemli bir ögesidir. Bu anlamda macera yarışlarını oryantiring sporunun farklı şekillerde (bisiklet, kano, tırmanış vb.) ve çok daha zor fiziksel ve ruhsal şartlarda yapılanı olarak tanımlayabiliriz.
Dağ maratonu (dağ aşma yarışması): Oryantiringe göre daha geniş ve daha sarp arazide yapılan bir dayanıklılık sporudur. Bir günden uzun sürebilir. Yarışmacılar belirli kamp malzemelerini taşımak zorundadır.²⁰