mitra ne demek?

Mitra (Mitras ya da Mica [Mikail], Zentçe: Miθpa, Antik Farsçada Mica), Zerdüştlük dininde ahit, yemin, anlaşmadan sorumlu ilahi varlık. Sözleşmelere uyulmasını denetlemenin yanında her şeyi gören; gerçeğin, sığırların, hasadın ve suyun koruyucusu olduğuna inanılır.

Mithra Zent dilinde bir sözcüktür. Mithra, İran dillerinde (Orta Farsça, Partça vs.) Mehr, Myhr şeklini almış, Farsçaya مهر Mehr, Peştucaya لمر Lmar, Vezîrî lehçesine ميېر Myer ve Ermeniceye Mihr/Mher şeklinde aktarılmıştır.

M.Ö. 4. yüzyılda Roma Cumhuriyeti'nde yaygınlaşan Mitraizm, kaynağını Fars ya da Zerdüşt kaynaklarındaki Mitra'dan alır.

Mitra'nın mi-it-ra- olarak bilinen ilk kaydı¹ Van Gölü'nün güneyindeki Hurri kırallığı Mitannilerle Hititler arasında M.Ö. 1400 tarihli barış antlaşmasında, dört diğer Hint-Ârî geleneğinden tanrıyla birlikte şahit ve koruyucu olarak belirtilişidir. Daha sonra Vedaların en eski bölümlerinde gözükürken son hâlini Avesta'da alır. Güneş ve güneş ışığıyla tasviri dışında dostluk, doğruluk, arkadaşlık gibi kavramlarla da ilişkilendirilmiştir. Sanskritçede dost ve arkadaş olarak geçerken Avesta'ya sözleşme, anlaşma olarak geçer.²³

Yayılımı

Mitra, tarihte Antik Ârîlere ait bir tanrı olarak çıktı. İran'da "Mithra", Batı dünyasına geçişte ise Mithras oldu. Batı'da aldığı -s takısı ile gizli bir mistik kült hâline dönüştü. İran ve Hindistan'daki etkinliği önce Anadolu'ya, sonra Mezopotamya ve Avrupa'ya sıçradı. Kültün yayılmasında gezgin rahip sınıfı olan magilerin etkisi oldu. Zerdüşt monoteizmi savunurken onu reddetmişti. Fakat magiler, Mitra tapınımını devam ettirdi. Mitra, Zerdüşt sonrasında daha güçlü bir şekilde kendisini gösterdi. Onu da Ahura Mazda'nın yarattığına inanıldı. İran'da kazandığı vasıfları Avesta Mithra Yeşt'te görülmektedir.⁴⁵

Mitra, coğrafî olarak yakın olunmasından ötürü Anadolu ve Mezopotamya'ya rahatça geçti. Zaten Ahura Mazda'nın dînî öğretilerini savunan magiler, onun kültünü çoktan bu coğrafyalara taşımıştı. Mitra, Mezopotamya'da ilk olarak Babil'e uğradı. Burada güneş tanrısı Şamaş'la senkretize oldu. Kaldanilerle de astrolojik bir vasfa kavuştu. Anahita ile de senkretize olmuştu.⁶⁷

Anadolu'ya gelen magiler, yerel dinlerin buradaki pasif görüntüsünden yararlanarak Mithra Kültü'nü yaydı. Kapadokya ve Pontus'ta etkin oldular. Karşılarına çıkan Kybele kültü Mitra ile senkretize hâle geldi. Roma'da ise askerler sayesinde yayılım buldu. Çünkü bu kült yiğitlik ve cesareti övüyordu. Zayıflayan ve yüksek aristokratlar arasında görülen yerel dinlerin halk nezdindeki durumu Mitra Kültü'nün işine yaradı. Güneş ile ilişkilendirilmesi, onun Roma'da Sol Invictus'la anılmasına sebep oldu. 25 Aralık, Mitra festivalleri olarak da kutlandı. Tridates ilk Mitracı kral olurken Commodus Mithara'yı kirletmişti.⁸⁹

Tapınımı

Mitras Kültü'nde tapınak olarak mağaralar kullanılırdı. Bunlara mirtaeum denir ve herkese açık değildi: en fazla yüz kişi alırdı. Yedi erginlenme derecesi bu kült için de geçerliydi. Mağaralarda birkaç hikâye ve taurobolium tasvirleri dışında pek bir şey bulunmazdı.¹⁰¹¹