maltaca ne demek?

Maltaca (Malti), Maltalılar tarafından kullanılan, Malta¹ ve Avrupa Birliği'nin resmî dillerinden birini oluşturan Latinleşmiş Sami dili. Latin alfabesi kullanılarak yazılan dilin kökenleri tarihi Sicilya Arapçasına dayanmakta olup,² tarih boyunca Romen dilleri ve İngilizceden yoğun ödünçlemeler almıştır. İlk olarak 15. yüzyılda yazılmaya başlanmış dil, 1934'de Malta'nın resmi dili olmuştur.

Tarihçe

Maltaca, tarihi bir Arapça formu olan ve Mağrip Arapçasından türemiş Sicilya Arapçası kökenlidir ve Sicilya Emirliği'nde 831-1091 yılları arasında gelişmiştir. Maltacayı oluşturacak dilin Malta'ya Sicilya'dan 10. yüzyılda geldiği düşünülmektedir. Bu sav, modern Maltalıların, Sicilyalılar ve Calabrialılar ile ortak bir kökene dayanmaları ve Levant ile Kuzey Afrika halklarından genetik açıdan düşük oranda etkilenmiş olmaları ile desteklenmektedir.³⁴

Malta'nın Normanlar liderliğinde ele geçirilmesi ve yeniden Hristiyanlaşması sonucunda Maltaca, Klasik Arapça'dan bağımsız gelişmiş ve zamanla Latinleşmiştir.⁵⁶ Norman hakimiyeti sonucunda bölgeden Müslümanlar sürülmesiyle Malta Arapçası izole kalmış ve farklı bir dile evrilmiştir.⁷ Sicilya'daki Sicilya Arapçası yerini bir Romen dili olan Sicilyacaya bırakmış olmasına rağmen, Maltaca İtalyanca yanında bir halk dili olarak gelişmeye devam etmiştir.⁸

Dile yapılan ilk atıf 1436 yılında gerçekleşmiş ve Maltaca lingua maltensi olarak adlandırılmıştır. Maltaca ilk belge ise Pietru Caxaro tarafından yazılmış ve 15. yüzyıla tarihlenen Il-Kantilena () olmaktadır.⁹ Maltaca ilk sözlük 16. yüzyılda Maltaca-İtalyanca olmak üzere üretilmiştir, ancak bu eser kaybolmuştur.¹⁰ Maltaca kelimeler listesi, Hieronymus Megiser'in Thesaurus Polyglottus (1603) ve Propugnaculum Europae (1606) eserlerinde yer almıştır, Domenico Magri ise Hierolexicon, sive sacrum dictionarium (1677) eserinde bazı Maltaca sözcüklerin etimolojisini vermiştir.¹¹

1934 yılında Malta, İtalyancayı resmî dil statüsünden çıkarmış ve Maltaca ve İngilizceyi yeni resmî dilleri olarak kabul etmiştir.¹²

Sınıflandırma

Maltaca, tüm Sami dilleri gibi Afro-Asyatik dil ailesine mensuptur. Sami dilleri içerisinde ise tarihi bir Arap dili olan Sicilya Arapçasından türemiştir. Bu anlamda soysal açıdan Mağrip Arapçası ile ilişkilidir.

Maltaca, diğer Arapça değişkelerin de olduğu gibi Klasik veya Standart/Fasih Arapça ile iki dillilik ilişkisi göstermez.¹³ Bu neden ötürü dil, Arap makrodilini oluşturan 30 değişkeden ayrı olarak sınıflandırılır.¹⁴ Maltacayı ayıran başka bir özellik, dilin morfolojisinin ve söz varlığının başta İtalyanca ve Sicilyaca olmak üzer Romen dillerinden önemli oranda etkilenmiş olmasıdır.¹⁵

Söz varlığı

Maltaca söz varlığının yaklaşık üçte birini Arapça kökenli kelimeler oluşturur ve bunlar genellikle günlük hayatta kullanılan temel kelimeleri kapsar.¹⁶ Dilin söz varlığının yaklaşık yarısı Standart İtalyanca ve Sicilyaca kökenlidir, İngilizce ise %6 ile %20'sini oluşturur.¹⁷

2016'da yürütülmüş bir araştırmaya göre Maltaca konuşurları Tunus Arapçası bir konuşmanın yaklaşık üçte birini anlayabilmektedir.¹⁸ Buna karşılık Tunus Arapçası konuşurları Maltaca bir konuşmanın yaklaşık %40'ını anlamaktadır.¹⁹ Maltaca ve Tunus Arapçası arasındaki karşılıklı anlaşılabilirlik, Tunus Arapçası ve çevresindeki diğer Arapça değişkeleri arasında olandan daha düşüktür.²⁰

Alfabe

Maltaca, tarihi boyunca sadece Latin alfabesi kullanılarak yazılmıştır ve dilin en eski yazılı kaynağı Geç Orta Çağ'a dayanmaktadır.²¹ Dil, hâlâ tamamıyla Latin alfabesi kullanılarak yazılan tek Sami dili olmaktadır.²² Malta alfabesi 29 harf ve bir digraftan oluşur.

A	B	Ċ	D	E	F	Ġ	G	Għ	H	Ħ	I	Ie	J	K	L	M	N	O	P	Q	R	S	T	U	V	W	X	Ż	Z
a	b	ċ	d	e	f	ġ	g	għ	h	ħ	i	ie	j	k	l	m	n	o	p	q	r	s	t	u	v	w	x	ż	z

Kaynakça

Dış bağlantılar

Kuruluşlar

• Il-Kunsill Nazzjonali ta' l-Ilsien Malti

• L-Akkademja tal-Malti

• Għaqda tal-Malti - Università

Teknoloji ve Maltaca

• Enabling the Maltese Language in Windows XP (PDF)

• English Maltese Dictionary

Yazın ve dilbilim

• The Technical Committee for Literature within the National Council for the Maltese Language

• Maltese Language in Broadcasting

• Maltese verbal morphology (PDF)

Orijinal kaynak: maltaca. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Footnotes

1. ↩
2. ↩
3. ↩
4. ↩
5. ↩

6. : "Originally Maltese was an Arabic dialect but it was immediately exposed to Latinisation because the Normans conquered the islands in 1090, while Christianisation, which was complete by 1250, cut off the dialect from contact with Classical Arabic. Consequently Maltese developed on its own, slowly but steadily absorbing new words from Sicilian and Italian according to the needs of the developing community." ↩

7. ↩
8. ↩
9. ↩
10. ↩
11. ↩
12. ↩
13. ↩
14. ↩
15. ↩

16. : "An analysis of the etymology of the 41,000 words in Aquilina's Maltese-English Dictionary shows that 32.41% are of Arabic origin, 52.46% are from Sicilian and Italian, and 6.12% are from English. Although nowadays we know that all languages are mixed to varying degrees, this is quite an unusual formula. However, the words derived from Arabic are more frequent because they denote the basic ideas and include the function words." ↩

17. ↩
18. ↩
19. ↩
20. ↩
21. ↩
22. ↩

Kategoriler