Litvanya (), resmî adıyla Litvanya Cumhuriyeti (), Kuzey Avrupa'da bulunan1 üç Baltık devletinden biridir. Ülkede yerleşim daha çok Baltık Denizi boyunca yoğunlaşmıştır. Kuzeyden Letonya, güneydoğudan Belarus ile Polonya, batıdan ise Rusya egemenliğindeki Kaliningrad ile sınır komşusudur. Litvanya, deniz aşırı olarak Baltık Denizi'nin karşısında bulunan İsveç'le komşudur. Ülkenin nüfusu yaklaşık üç buçuk milyondur. Litvanya'nın en büyük kenti ve başkenti Vilnius'tur.
14. yüzyıl sıralarında Litvanya; Avrupa'nın en geniş sınırlarına sahip devletlerinden biriydi, o dönemde; Belarus, Ukrayna, Polonya ve Rusya'nın bir bölümü Litvanya Büyük Dükalığı'nın egemenliğindeydi. Polonya ve Litvanya, 1569'daki Lublin Birliği'yle yeni bir devlet olarak Polonya-Litvanya Birliği'ni oluşturdu. Bu birleşmeden iki yüzyıl sonra 1772 ile 1795 yılları arasında bu ittifak bozulmaya başladı. Litvanya'nın parçaları Rus İmparatorluğu'nun eline geçti.
I. Dünya Savaşı'nın sonrasında ülkede bağımsızlık hareketleri başladı. 16 Şubat 1918'de ülkede ulusal egemenlik bildirisi yayınlandı. 1940'tan başlayarak Litvanya; Sovyetler Birliği ve Nazi Almanyası'nın etkisine girdi. Ülke, 1944'te II. Dünya Savaşı'nın sonlarına doğru Nazi Almanyası'nın egemenliğinden sıyrıldı. Böylece ülkede yeniden Sovyet egemenliği başladı. 11 Mart 1990'da yayınlanan ulusal bir deklarasyonla Litvanya, Sovyetler Birliği'nden ayrıldığını açıkladı ve bağımsızlığını ilan etti.
Uluslararası finans araştırmalarına göre Litvanya, Avrupa'nın en hızlı gelişen ekonomilerinden birine sahiptir. Litvanya; NATO, Avrupa Konseyi ve Avrupa Birliği'ne üyedir. Ülke, Avrupa Birliği'ne 21 Aralık 2007'deki Schengen Anlaşması'yla tam üye olmuştur.2 2009'da, Vilnius Avrupa Kültür Başkenti seçilmiştir. Tarihte "Litvanya" ismine ilk rastlanılan tarih olan 1009 yılının bininci yıl dönümü, ülke genelinde çeşitli etkinliklerle kutlanmıştır. 1 Ocak 2015'te Euro resmi para birimi olarak benimsenmiş ve Eurozone'a dahil olan 19. ülke olmuştur.
Litvanya'ya ilk insanlar, milattan önce 10 bin yıllarında -Buzul Çağı'nın sonlarına doğru yerleşti. Milattan önce
Başlangıçta parçalanmış Baltık kabileleri tarafından yerleşilen ülke, Mindaugas tarafından 1230'da birleştirildi ve Mindaugas 6 Temmuz 1253'te taç giyerek ilk Litvanya kralı oldu.3 1263'te Mindaukas'a karşı yapılan suikastle birlikte; Litvanya Paganları; Haçlı Seferleri ve Töton Şövalyeleri'nin hedefi haline geldi. Uzun süren mücadelelere rağmen, Litvanya Büyük Dükalığı hızla Rus Knezlikleri'nin topraklarına doğru genişledi.
14. yüzyılın sonlarına doğru; Belarus, Ukrayna, Polonya'nın bir bölümü ve Rusya dahil Avrupa'nın büyük bir bölümünü ele geçiren Litvanya, Avrupa'nın en büyük ülkesi haline geldi.4 Böylece Litvanya Dükalığı, doğu ve batının arasında çoklu bir kültür mirasına sahip; doğal sınırlara ulaşmış bir devlet halini aldı. İmparatorlukta var olan dinlere hoşgörülü davranan Litvanyalılar Slav kültüründen birçok ögeyi kendi kültürüne kattı, böylece Litvanya dilinde Slav etkisi arttı ve devletin resmî dili Slav kaynaklı Ruthenya Dili olarak kabul edildi.
1385'te, Polonya Kralı Jogaila ile yapılan antlaşmayla iki ulus birleşti. Böylece Pagan Litvanlar Hristiyanlığı kabul etti ve Litvanya-Polonya ulus birliği sağlandı. 1392'de (Görkemli Vytautas zamanında) Litvanya Dükalığında iki iç savaş çıktı. Buna rağmen Vytautas döneminde ülkenin topraklarının genişlemesi zirve yaptı, devlet kurumsallaşması başladı, ülkede soylular yönetimde söz sahibi haline geldi. 1410'daki Grunwald Savaşı'nda, Polonya ve Litvanya ordularının kurduğu birlik, Töton Şövalyelerine karşı Avrupa'da büyük bir zafer kazandı.567
Jogaila ve Vytautas öldükten sonra, Litvanya soyluları; Polonya ve Litvanya arasında kurulan birliği bozmak için, Jagiellon Hanedanı'nı bağımsız bir dük olarak atamak istedi. Bundan sonra, Litvanya kendine Polonya'nın yerine daha yakın bir ortak bulma çabasına girdi. 15. yüzyılın sonlarına doğru, Rus knezliklerinin artan gücü, Litvanlarla Ruslar arasında çıkan Livonya Savaşı'na neden oldu.
1569'da Litvanya-Polonya Birliği yeniden kuruldu. Bu birliktelikle beraber, Litvanya'da ayrı bir ordu, ayrı para ve yasal kanunlar dahil ulusal kurumlar korundu.8 Ancak bu; Polonya kültürünün, Litvanya kültürüne olan: Dil, politika, kültür ve hatta ulusal kimlik etkilerini azaltmadı. 16 ile 17. yüzyılın ortalarına doğru Litvanya ulusal kültüründe: Sanat, eğitim ve toplumsal yapı alanlarında Rönesans'ın etkisi baş gösterip; Protestan reform hareketleri başladı. 1573'te, Polonya kralı ve Litvanya dükü serbest seçimleri kabul etti. Ülkede artan özgürlük hareketleri ve baş gösteren anarşi ile birlikte ülkenin dağılması hızlandı.
Kuzey Savaşları döneminde (1655-1661), Litvanya topraklarında ve ekonomisinde büyük bir İsveç yıkımı başladı. Bu savaşın yaraları tamamen sarılamadan; Litvanya, Büyük Kuzey Savaşı'nda büyük bir darbe daha aldı (1700-1721). Bu savaşta, veba ve yoksulluk sonucunda ülke halkının yaklaşık %40'ı yaşamını kaybetti.9 Yabancı güçler -özellikle Rusya- ülke politikalarında önemli bir aktör haline geldi. Soyluların egemenliğindeki devlette, soyluların halka sunduğu özgürlük paketleri; dağılmayı engelleyemedi. Sonuç olarak, Litvanya-Polonya Birliği sırayla: 1772, 1792 ve 1795'te Rusya İmparatorluğu, Prusya ve Habsburg Monarşisi tarafından bölündü.
Litvanya topraklarının en büyük bölümünü Rusya aldı. Bölünmenin ardından 1931'de ve 1863'te çıkan ayaklanmalar başarılı olamadı. Çarlık makamlarının tasarladığı bir dizi Panislavist politikayla birlikte, Litvanya'da basın yasağı da dahil olmak üzere, ülkedeki tüm eğitim ve kültür etkinlikleri denetim altına alındı. Litvanya Kuzey Kray denilen ve Beyaz Rusya'yı da kapsayan yeni bir yönetim biriminin parçası oldu. Sonrasında, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı'nda, Türklerin yanında ara buluculuk görevi üstlenen Almanya ile Rusya'nın arası açıldı. Rusya batıdaki potansiyel Alman tehdidine karşı batı sınırına kaleler inşa etmeye başladı. 7 Temmuz 1879'da Rus Çarı II. Aleksandr komutasındaki Rus orduları Kaunas Kalesi'nde Almanlara karşı birinci sınıf bir savunma yaptı.10 Ülkedeki istikrarsızlıktan dolayı; 1868-1914 arasında, yaklaşık 635,000 insan -neredeyse nüfusun %20'si- Litvanya'yı terk etti.11 Açlık ve sefaletin neden olduğu bu göçlerin büyük kısmı ABD'ye oldu. Bu olaylar üzerine, Litvanya'da yaşamayı destekleyen fonlar ve Litvanya bağımsızlığına destek olan örgütler kuruldu.
I. Dünya Savaşı yıllarına gelindiğinde, 16 Şubat 1918'de Litvanya Konseyi (Lietuvos Taryba); Litvanya bağımsızlığını temel alan bir deklarasyon yayınlandı. Bu Litvanya devletinin yeniden kurulması anlamına geliyordu. Litvanya bu yıllarda Almanya ve Polonya ile ülke sınırları konusunda sorunlar yaşadı. Vilnius bölgesi Litvanya'nın geleneksel başkentiydi (Daha sonra yasal olarak da başkent olarak ilan edildi). Vilnius, Polonyalı kumandan Żeligowski's Mutiny tarafından Ocak 1920'de Polonya tarafından işgal edildi ve iki yıl sonra Polonya topraklarına katıldı. Böylece 19 yıl Kaunas ülkenin geçici başkenti görevini gördü. Polonya'nın Vilnius'u işgali önemli olaylara yol açtı, iki ülke arasında; bu işgalle II. Dünya Savaşı arasında hiçbir uluslararası ilişki kurulmadı.
1923'te Klaipėda Ayaklanması sırasında ele geçirilen Klaipėda Bölgesi, Mart 1939'da Nazi Almanyası'nın verdiği bir nota üzerine Almanya'ya devredildi. Bu durum ülkenin ulusal çizgideki güçlerinin tepkisini çekti, demonimçi politikalar izleyen Antanas Smetona ve Smetona'nın partisi olan Litvanya Ulusal Birlik Hareketi, 1926'da askerin yönetime el koymasından sonra iktidara geldi.
Eylül 1939'da Sovyet güçlerinin Doğu Polonya'yı işgaliyle Vilnius yeniden Litvanya'ya bırakıldı.12 Ancak Litvanya, bu olaydan dokuz ay sonra bağımsızlığını kaybetti. Haziran 1940'ta, Kızıl Ordu Alman-Sovyet Saldırmazlık Paktı'na uygun olarak önce Litvanya'yı işgal etti ardından ülkeyi ilhak ettiğini açıkladı.1314 Bir yıl sonra Almanların Barbarossa Harekâtı'yla Litvanya Alman işgaline uğradı. Bu işgal sırasında Naziler ve onların Litvanyalı destekçileri tarafından ülkedeki Yahudi varlığının %91'i anlamına gelen 190 bin Yahudi öldürüldü.15
1944'te Alman Ordusu'nun ülkeden çekilmesiyle birlikte, Sovyetler Litvanya Sovyet Sosyalist Cumhuriyeti'ni yeniden kurdu. 1944'ten 1952'ye kadar yaklaşık 100 bin Litvanyalı bağımsızlık yanlısı; Sovyet güçlerine karşı gerila savaşı verdi. Rus güçleri tarafından, yaklaşık 30 bin Litvanyalı vatansever ve gerilla öldürüldü veya Sibirya'ya sürülüp sınır dışı edildi. II. Dünya Savaşı'nda Litvanya yaklaşık 780 bin yurttaşını kaybetti.16
Rusya'nın 1980'den sonra yürürlüğe koyduğu perestroyka ve glasnost planları, Litvanya'da Sąjūdis adı verilen reform hareketlerinin ilanına izin verdi; bu hareketler, ülke içinde anti-komünist bir harekete dönüştü ve ülke bağımsızlığının temelini oluşturdu. Sovyet kontrolündeki ülkede yapılan genel seçimlerin ardından, 11 Mart 1990'da Litvanya'da bağımsızlık genelgesi yayımlandı, böylece Litvanya Sovyet hakimiyetinden kurtulan ilk cumhuriyet oldu. Sovyetler Birliği, bu girişimi; ülkeye ekonomik ambargo uygulayarak bastırmaya çalıştı. 13 Ocak 1991'de Vilnius TV Kulesi'ne saldıran Sovyet güçleri, 14 Litvanyalı sivilin ölmesine neden oldu.17
4 Şubat 1991'de, İzlanda Litvanya'nın bağımsızlığını tanıyan ilk ülke oldu. 1991 Sovyet darbe girişimi sonrasında, Litvanya uluslararası platformda geniş ölçüde tanındı ve 17 Eylül 1991'de Birleşmiş Milletler'e katıldı. Sovyet orduları ülkeyi 31 Ağustos 1993'te terk etti. Litvanya bağımsızlığına kavuştuktan sonra, 1994'te NATO üyeliğine aday oldu. Yapılan piyasa düzenlemeleriyle, serbest piyasa ekonomisine geçti. Ülke, 2004 Baharı'nda NATO'ya ve 2007'deyse Avrupa Birliği'ne tam üye oldu.
Litvanya Doğu Avrupa'da bulunur ve 53 ve 57 kuzey paralelleri ve 21-27 doğu meridyenleri arasındadır. Ülkenin sahil şeridi 61 mil uzunluğundadır. Ülkenin Baltık Denizi'nde olan sahilinin uzunluğu 24 mildir. Kuronya Uzantısı sayılmazsa, Litvanya; Baltık ülkeleri arasında, Baltık Denizi'ne en az sınırı bulunan ülkedir. Litvanya'nın en büyük sıcak su limanı, Klaipeda'dır. Kuronya Uzantısı, Kuronya Lagünü'nden başlayıp (Litvanca: Kuršiu marios), Kaliningrad'a kadar uzanan bir deniz uzantısıdır. Ülkedeki temel akarsu, Neman Irmağı'dır. Bu ırmağın bazı kolları uluslararası taşımacılıkta kullanılmaktadır.
Litvanya toprakları buzullar tarafından aşındırılmıştır. Ülkenin batısındaki yaylalarda ve doğusundaki dağlık arazilerde morenler geniş yer kaplar. Ülkenin en yüksek noktası Aukštojas Tepesi'dir, buranın yüksekliği 293 metredir. Ülke topraklarında Vištytis Gölü gibi çok sayıda göl ve sulak alan bulunur; ülke içinde karmaşık olarak yayılan ormanlıklar ülkenin yaklaşık %33'ünü kapsar. Ülkenin iklimi ılıman ve karasal iklimin etkilerinin görüldüğü karma bir iklimdir, ülkede yazlar ve kışlar ılıman geçer. Bir coğrafi hesaplama yöntemine göre, Litvanya'nın başkenti Vilnius'un birkaç km ötesinde Orta Avrupa iklimi başlar.
Litvanya Orta ve Doğu Avrupa iklimlerinin karışmasıyla oluşan Sirkum-Borel İklim Bölgesi'ne dahildir.
Litvanya'nın iklimi, deniz (ılıman) ve oransal olarak hafif karasal iklim arasındadır. Ocak ayında kıyılardaki ortalama sıcaklık −2.5 °C, temmuzdaysa 16 °C'dir. Ocak ayında başkent Vilnius'un ortalama sıcaklık değeri -6 °C iken, temmuzda bu ortalama 16 °C'ye yükselir. Ülke genelinde yaz dönemindeki ortalama sıcaklık gündüzleri 20 °C, geceleriyse 14 °C kadardır. Litvanya klimatoloji tarihine göre bu ortalamanın 30-35 °C'ye kadar yükseldiği de görülmüştür. Ülkede bazı kışlar aşırı soğuk olur. Sıcaklık değerleri hemen hemen her kış -20 °C'ye kadar düşer. Ülkenin sahil kesimlerindeki en düşük sıcaklık değeri -34 °C, doğusundaysa −43 °C olarak ölçülmüştür.
Ülkenin kıyı bölgelerindeki yıllık yağış ortalaması 800 mm'dir. En çok yağış alan kuzey bölgelerinde ise bu oran 900 mm'ye kadar yükselir. Ülkenin doğusu yıllık ortalama 600 mm yağış alır. Kar, ülkede her yıl ekim ve nisan arasında görülen bir durumdur. Bazı yıllar mayıs ve eylül aylarında karla karışık yağmur da görülür. Ekinlerin büyüme dönemi; ülkenin batı bölgelerinde 202 gün, doğu bölgelerinde ise 169 gündür. Ülkenin doğusunda seyrek olarak güçlü fırtınalar görülür; ancak kıyı bölgelerinde fırtınalar yaygındır.
Baltık ülkelerinde sıcaklık değerlerinin kaydı 250 yıldır tutulmaktadır. Bu veriler ışığında 18. yüzyılın ortalarının ülkede sıcaklıklık değerlerinin yüksek olduğu zamanlar olduğu söylenebilir. Yine bu verilere göre 19. yüzyıl, 18. yüzyıla göre nispeten daha serin geçmiştir. 20. yüzyıla geldiğimizde 1930'lu yıllar oldukça sıcak geçmiştir, bu dönemden başlayarak ülke iklimi, 1960'larda hafif bir ılıma eğilimi göstermiştir. Bu eğilim günümüzde de sürmektedir.18
Litvanya 2002'de kuraklıkla mücadele etmiştir, bu yıl ülke turba ve orman yangınlarıyla uğraşmak zorunda kalmıştır.19 Ülke 2006 yazında Kuzey-Doğu Avrupa'yı etkisine alan bir sıcak hava dalgasından etkilenmiştir.
Aylara göre Litvanya'daki en düşük ve en yüksek sıcaklık değerleri şöyledir:20
<table> <tbody> <tr class="odd"> <td><div class="center"> <p><strong>Litvanya'daki ekstrem sıcaklık değerleri (°C)</strong></p> </div></td> </tr> <tr class="even"> <td><div class="center" class="style2"> <p>Ay</p> </div></td> </tr> <tr class="odd"> <td><div class="center" class="style2"> <p>En Yüksek Sıcaklıklar</p> </div></td> </tr> <tr class="even"> <td><div class="center" class="style2"> <p>En Düşük Sıcaklıklar</p> </div></td> </tr> </tbody> </table>Litvanya, 11 Mart 1990'da bağımsızlığını yeniden kazandığında demokratik geleneğini korumuş bir durumdaydı. Bağımsızlığın ilanının ardından 25 Ekim 1992'de yapılan ilk genel seçimlerde %56,75'lik bir oyla yeni anayasa kabul edildi.21 Anayasadaki cumhurbaşkanlığının rolü konusunda derin tartışmalar vardı. Bu sorunun çözümlenmesi için 23 Mayıs 1992'de anayasa oylamasından ayrı olarak halk oylamasına gidildi. Böylece Litvanya'da oluşturulacak rejimin parlamenter sistemi %41'lik bir katılımla belirlendi.22 Sonuç olarak ülkede, yarı başkanlık sistemi kabul edildi.23
Litvanya devletinin başında cumhurbaşkanı bulunur. Cumhurbaşkanının seçimlerin ardından dört yıllık görev süresi vardır ve art arda en fazla iki kez cumhurbaşkanlığı yapılabilir. Cumhurbaşkanı göreve devlet töreniyle gelir. Temel politik fonksiyonları yabancı devletlerle olan ilişkiler ve ulusal güvenlik olaylarıdır. Cumhurbaşkanı ayrıca başkomutan yetkisine de sahiptir ve Seimas adı verilen parlamentonun onayı ile seçilir. Ayrıca bazı üst düzey devlet görevlilerini ve ülkedeki yargıçları atar.
Cumhurbaşkanı tarafından Anayasa Mahkemesi'ne (Konstitucinis Teismas) seçilen üç yargıç burada dokuz yıl süreyle hizmet verir. Bu mahkemeye Yargıtay ve meclis başkanlığı da üçer yargıç seçimi yapar. Ülkede tek meclisli demokratik sistem vardır. Seimas'a yapılan seçimle beraber dört yıl süreyle 141 milletvekili belirlenir. Seçimlerde milletvekillerinin 71'i kendi seçim bölgelerinden aldıkları oylarla; geri kalan 70 milletvekili ise partilerinin ülkedeki genel oy ortalamasına göre mazbata almaya hak kazanır. Partilerin Seimas'a girebilmek için ülke genelinde en az %5 oy alması gereklidir.
Litvanya Silâhlı Kuvvetleri 2,400 sivil personel dahil, 15 bin etkin çalışandan oluşmaktadır.24 Ordunun 100 bin civarında ise rezerve gücü bulunmaktadır. Litvanya'da Eylül 2008 tarihinde kaldırılan zorunlu askerlik Şubat 2015 tarihinde Doğu Avrupa'daki iç karışıklıklar ve Rusya tehdidine karşı zorunlu hale gelmiştir.25
Litvanya'nın ulusal güvenlik sistemleri "toplam ve koşulsuz savunma" üzerine kurulmuştur. Litvanya savunma teşkilatının temel amacı, muhtemel tehditlere karşı toplumu hazırlamak ve Batılı savunma birlikleriyle olan entegrasyonun gerçekleşmesidir. Ülkenin güvenlik güçleri Litvanya Savunma Bakanlığı'nın sorumluluğundadır. Litvanya'da ordu istihbarat ve arama-kurtarma etkinliklerine de katılmakla mükelleftir.26
Ülkede; 5,400 kişilik bir sınır koruma ekibi, Litvanya İçişleri Bakanlığına bağlı olmak şartıyla, sınır güvenliğini sağlamaktadır. Bunun yanında bu güvenlik görevlileri sınırdaki pasaport denetimini de yapmaktadır. Ayrıca Litvanya donanması, kaçakçılık ve uyuşturucu ticaretiyle mücadelede için sınır güvenlik görevlilerine destek olmaktadır. Özel güvenlik görevlileri ise VIP alanları ve iletişim güvenliğini kontrol altında tutmaktadır.
Ülkedeki güncel yönetim birimleri 1994'te oluşturuldu ve ülkenin 2000'de Avrupa Birliği'ne girmesiyle birlikte bu birimler yeniden gözden geçirildi. Litvanya üç ana yönetim birimine sahiptir. Bunlar: İller, belediyeler ve bucaklardır. Ülkede 10 il (Litvanca: apskritis), 60 belediye (Litvanca: savivaldybė) ve 500 kadar bucak (Litvanca: seniūnija) bulunur.
İller merkezi hükûmet tarafından atanan valiler (Litvanca: apskrities viršininkas) aracılığıyla yönetilir. Valiler ildeki hukuk kurumları ve belediyeler gibi kamu kuruluşlarının Litvanya anayasasının kurallarıyla yönetilmesiyle sorumludur. İllerde yerel hükûmetler vardır ve bu yönetimler ulusal yasaların, programların ve politikaların uygulanmasını sağlar.27 Litvanya parlamentosuna, illerin sayısının azaltılıp, etnografik yapıya göre yeni kentlerin kurulmasını ön gören sayısız teklif sunulmuştur.28 Kentlerin azaltılıp nüfusu 100 binin üzerinde beş büyük şehir kurulması, bu tekliflerin en dikkat çekenidir.29
Belediyeler çok önemli yönetim birimleridir. Bazı belediyelere tarihsel olarak "ilçe belediyeleri" denir, bunun için sık sık ilçe adıyla anılırlar. Bu yönetim birimleri için bazen "kent" sözcüğü de kullanılır. Her belediyenin kendi seçilmiş hükûmeti vardır. Eskiden belediye seçimleri her üç senede bir yapılsa da, günümüzde seçimler dört yılda bir yapılmaktadır. Bucaklarda belediye meclis üyelerini belediye başkanı atar. Günümüzde belediye başkanı ve meclis üyelerinin doğrudan seçimle göreve gelmesi konusunda öneriler vardır; ancak bunun yapılması için anayasal değişiklikler yapılması gerekmektedir.30
Ülkede 500 kadar bucak vardır, bu birimler küçük yönetim bölgeleri olup ülke yönetiminde bir rolleri yoktur. Onların görevi sınırları içindeki kamu görevlerini yerine getirmektir; örneğin, kırsal alandaki ölüm ve doğum kayıtlarını yapmak gibi. Bucakların toplumsal sektördeki etkisi büyüktür: Yardıma muhtaç aileleri tespit edip onlara yardım dağıtmak ve yardım hareketlerini organize edip; toplumsal dengeyi korumak, bucakların bu konudaki en büyük görevidir.31 Bucaklar yerel sorunları çözmede inisiyatife sahiptir. Ancak bu yönetim birimleri nispeten çok önemli sorunlara çözüm aramaz, bir nevi arabuluculuk rolü üstlenir.32
Litvanya 18 Eylül 1991'de Birleşmiş Milletler'e üye olmuştur. Ülke, bazı uluslararası örgütlere katılmış ve uluslararası antlaşmalara imza atmıştır. Güvenlik alanında Avrupa Güvenlik ve İşbirliği Teşkilatı ve NATO'ya üye olan Litvanya, siyasi olarak Avrupa Konseyi ve Avrupa Birliği'ne üye olmuştur. 31 Mayıs 2001'de ise Dünya Ticaret Örgütü'ne katılmaya hak kazanmıştır. Litvanya ayrıca, OECD ve batılı örgütlere üye olmak istemektedir.
Litvanya, altı kıtada 149 ülke ile diplomatik ilişkiler kurmuş ve konsolosluklar açmıştır.33 Ülkenin ulusal politikası "tek yol özgürlük" ilkesiyle bağdaşırken, ülke komşularıyla sorunlarını silme yoluna gitmiştir. 1991'de Polonya'da olan darbenin sonrasında, ülkede başlayan reform hareketleriyle birlikte Litvanya ile Polonya arasında yakınlaşma başlamış; ardından (1994'te) iki ülke arasında bir dostluk antlaşması imzalanmıştır. 1995'te ise Belarus ile bir dostluk antlaşması imzalanmıştır. Litvanya hükûmeti, Amerika Birleşik Devletleri ve diğer Avrupa devletlerinin de katılımıyla Beyaz Rusya'yı ekonomik ve demokratik reformlar yapmaya çağırmıştır.
2003'te Avrupa Birliği'ne katılan Litvanya, aday ve üye ülkelere kıyasla yüksek bir gelişim eğrisi çizmiştir. Bunun sonucu olarak 2003'ün üçüncü çeyreğinde %8,8 büyümüştür. 2004'te - %7,4, 2005 - %7,8; 2006 - %7,8; 2007 - %8,9, 2008 Q1 - %7,0 büyüme rakamlarını yakalayan ülke, başarılı bir ekonomi yöntemi sergilemektedir.34 Litvanya, Avrupa Birliği ülkeleriyle önemli bir ticaret endeksine sahiptir.
Birleşmiş Milletler sınıflandırmasına göre Litvanya, kişi başına düşen millî gelir bakımından geliri yüksek ülkeler arasında sayılmıştır. Ülke; dört şeritli otoyolları, hava alanları ve demir yolları altyapısı olarak gelişmiştir. Ekim 2008 verilerine göre, ülkedeki işsizlik oranı %4,7 kadardır. Nüfusun %2'si ise yoksulluk sınırının altında yaşamaktadır.35 Kurumsal rakamlara göre ülke; AB'nin en canlı ekonomilerinden birine sahiptir, bundan dolayı ülkeye olan yabancı kaynaklı yatırımlar artmakta ve ülkede turizm sektörü de gelişmektedir. Ülkenin eski ulusal para birimi olan Litvanya litası, 1 Ocak 2015 tarihinden itibaren kullanımdan kalkmış ve Lita'nın yerine Euro kullanılmaya başlanmıştır. Litvanya, böylece Eurozone'ye geçen 19. ülke olmuştur.
Yapısal olarak, ülkede enformasyonel bilgi sistemine bağlı tutarlı bir ekonomik etkinlik sisteminin kurulması planlanmaktadır. Özellikle biyoteknoloji sektörü, ülkede önemli bir sanayi kalemi olarak öne çıkmaktadır. Bu özelliğiyle Litvanya, Baltık ülkeleri arasında sivrilmektedir. Ülkede, lazer sistemlerinin de üretimi yapılmaktadır. Ülkede, mekatronik ve bilgi teknolojileri sektörünün gelecekte önemli bir yer edineceği tahmin edilmektedir. Birleşik Krallık bankası "Barclays", 2009'da yatırımlarını Litvanya'ya genişletmeye karar vermiştir. IBM, Litvanya hükûmetiyle 2010'da yaptığı anlaşma ile ülkeye bir araştırma ajansı kurmuştur. Ayrıca, ülkeye ilk güneş pili tesisi kurulmuştur. Yine 2010'da uluslararası para transfer şirketi "Western Union" ülkeye bir merkez açmıştır. Litvanya; hükûmet stratejisini, katma değeri yüksek ürün ve hizmet üretmek üzerine kurmuştur.
Litvanya'da yerleşim Neolitik dönemde başlamıştır. Litvanya topraklarında etnik gruplar arasında büyük değişimler olmamıştır. Bundandır ki, günümüzde Litvanya'da yaşayan insanların atalarının genetik özellikleri büyük olasılıkla korunmuştur.36 Litvanya'da, alt gruplar arasında belirgin genetik farklılıklar olmaksızın nispeten homojen bir nüfus yapısı vardır.37
Litvanya'da 2004'te yapılan MtDNA araştırmasına göre, Litvanların Fin-Ugor ile Hint-Avrupa dil ailelerine mensup Kuzey Avrupa halkları ile yakınlığı tespit edilmiştir. Y kromozomu SNP haplogrup analizinin ortaya çıkardığı bir sonuç olarak; Litvanlar, Estonlar ve Finler birbirine yakın üç ırktır.38
2009 tahminlerine göre nüfusun yaş yapısı ortalamaları şöyledir: 0–14 yaş arasında, %14,2 (erkek 258.423/kadın 245.115); 15–64 yaş arasında: %69,6 (erkek 1.214.743/kadın 1.261.413); 65 yaş ve üstü: %16,2 (erkek 198.714/kadın 376.771).39 Ülkedeki ortanca yaş ortalaması 39.3 yıldır (erkeklerde: 36,8, kadınlarda: 41,9).40
Ülkenin bugünkü nüfusu 3.349.900 kadardır; bu nüfusun %84'ü etnik olarak Litvan'dır ve ülkenin resmî dili Litvanca'dır. Ülkede oldukça büyük azınlıklar vardır: Lehler (%6,1), Ruslar (%4,9) ve Beyaz Ruslar (%1,1).41
Litvanya nüfusunun bileşimi aşağıdaki gibidir (2010 İstatistik Dairesi verilerine göre):
Ülkede en büyük azınlığı Lehler oluşturur ve ülkenin güneyinde yoğundurlar (Vilnius bölgesinde). Ruslar en büyük ikinci azınlıktır, ülkenin iki büyük kentinde yoğunlaşmışlardır (Vilnius'un %14'ü ve Klaipėda'nın 28%'i). Ayrıca %52 ile Visaginas kentinin çoğunluğunu oluştururlar.42 Yaklaşık 3.000 Roman, çoğunluğu Vilnius ve Kaunas'ta olmak üzere Litvanya'da yaşamaktadır; ayrıca Panevėžys'te de Romanlar vardır. Romanlar çeşitli fon ve azınlık örgütlerince desteklenmektedir.43
Litvanya'da yaşayan Türk kökenli azınlıklar sayıları çok az olmakla beraber Karay Türkleri ve Tatarlardır. Tatarların önemli bir kısmı başkent Vilnius'a 40 km uzaktaki "Kırk Tatarlar" (Keturiasdesimt Totoriu) isimli köyde yaşamaktadır. Köy nüfusu yaklaşık 700 kişi kadardır. Karay Türkleri ise Museviliği benimsemiş bir topluluktur. Karay Türkleri'nin kökenleri Hazar Kağanlığı'na dayanmaktadır. Günümüzde Karaylar, daha çok ülkenin eski başkenti "Trakai" ve çevresinde yerleşmiştir.44
Litvan-Tatar Türkleri, Litvanya Büyük Düklüğü’ne 14. yüzyıldan itibaren Altın Orda Devleti’nin dağılmasından sonra Kazan, Astrahan ve Kırım hanlıklarından gelip yerleşmişlerdir. Bu göç 17. yüzyıla kadar devam etmiştir. Önceleri Litvan-Tatar Türkleri, Tatar Türkçesini bilmekteyken 16. yüzyılın sonu 17. yüzyılın başlarından itibaren unutmaya başlamışlardır. Bunun sonucunda Kur’an mealleri, dua ve ilmihal gibi dinî kitapların çevrilmesine ihtiyaç duymuşlar, böylece Arap harfleriyle ilkin Beyaz Rus, sonradan da Leh diliyle Litvan-Tatar Türklerine ait el yazmaları geleneğini başlatmışlardır.45
Ülkede 2011'de yapılan nüfus sayımına göre bazı azınlıklar dahil ülkede yaşayanların %84'ü ana dil olarak Litvanca'yı kullanmaktadır. Halkın %8,2'i Rusça, %5,8'i ise Lehçe konuşmaktadır. Ülke nüfusunun %60'tan fazlası akıcı düzeyde Rusça konuşabilirken nüfusun yalnızca %16'sı akıcı İngilizce konuşabilmektedir. Avrobarometre'nin 2005'te yaptığı bir ankete göre Litvanların %80'i Rusça konuşabilirken %32'si İngilizce konuşabilmektedir. Litvanya okullarında İngilizce birinci yabancı dildir; ama bunun yanında Almanca da öğretilmektedir. Bazı okullardaysa Fransızca ve Rusça eğitimi verilmektedir. Lehçe ve Rusça bazı azınlıkların çokça bulunduğu bölgelerde birincil eğitim dili olarak kullanılmaktadır.
| Sıra | Kent adı | Kişi sayısı | Sıra | Kent adı | Kişi sayısı | Vilnius Kaunas |
|---|---|---|---|---|---|---|
| 1 | Vilnius | 542932 | 11 | Kėdainiai | 29824 | |
| 2 | Kaunas | 336912 | 12 | Telšiai | 29107 | |
| 3 | Klaipėda | 177812 | 13 | Visaginas | 26804 | |
| 4 | Šiauliai | 120969 | 14 | Tauragė | 26429 | |
| 5 | Panevėžys | 109028 | 15 | Ukmergė | 25866 | |
| 6 | Alytus | 63642 | 16 | Plungė | 22287 | |
| 7 | Marijampolė | 44885 | 17 | Kretinga | 20748 | |
| 8 | Mažeikiai | 38819 | 18 | Šilutė | 19720 | |
| 9 | Jonava | 33172 | 19 | Radviliškis | 18436 | |
| 10 | Utena | 31139 | 20 | Palanga | 17234 | |
| Sıralama 2011 verilerine göre yapılmıştır.46 |
align=center style=„font-weight: bold“ | Litvanya kentleri ve bu kentlerin nüfusları
Litvanya'da yaş ortalaması erkeklerde 66, kadınlarda ise 78 yaş civarındadır. Avrupa Birliği'nde erkek yaşam süresinin en az olduğu ülke olan Litvanya, erkek ve kadın yaşam süresinin farkı açısından da ekstrem bir durum teşkil etmektedir. 2008 itibarıyla ülkedeki bebek ölüm oranı 1,000 doğumda 5.9 olarak hesaplanmıştır.47 Yıllık doğum oranı olaraksa 2007'de ülkedeki doğum hızı %0,3'tür. Bu oran, 100,000 kişide 30.4 doğumdan daha azdır.48
Litvanya'da intihar oranlarında eski-Sovyet döneminde büyük bir artış görüldü. Ülke, bugün de intihar oranının en yüksek olduğu üçüncü ülkedir. 1995'ten bu yana intihar oranlarında bir azalma görülmektedir; bu tarihten önce 100,000'de 45.6 intihar oranıyla Litvanya, dünya tarihinin en yüksek intihar oranına sahipti. Bu, Litvanya'nın bugünkü doğum hızından bile yüksektir.49 Ayrıca Litvanya, içerdiği bazı radikal (ahlaki-geleneksel) normların da etkisiyle AB'nin en yüksek cinayet oranına sahiptir.50
2005 verilerine göre Litvanya'nın %79'u Roma Katolik Kilisesi'ne bağlıdır.51 14. yüzyılın sonlarına doğru kilisenin de yönlendirmesiyle Litvanya Hristiyanlığı; bir mezhep halini almıştır ve bu etki, 15. yüzyılda etkisini iyice göstermeye başlamıştır. Sovyet işgali sırasında ülkeye uygulanan baskı politikalarına rağmen bazı papazlar Komünist Diyalektik Sistemi'ne karşı çıkmıştır.
20. yüzyılın ilk yarısında toplam nüfusun %9'una denk gelecek biçimde Litvanya Protestan Kilisesi'nin 200 bin civarında üyesi oldu, bununla birlikte Lütercilik 1945'e kadar bir gerileme dönemine girdi. Bugün ülkenin güneyinde ve batısında küçük Protestan cemaatleri vardır. Ülkede inananlar ve rahipler; Sovyet dönemine katlanmak zorunda kalmış, bazıları öldürülmüş, kimileriyse Sibirya'ya sürgüne gönderilmiştir. 1990'da ülkede çeşitli Protestan Kiliseleri kurulmuştur.52 Ülkede %4,9 Ortodoks, (Rus azınlığı arasında yaygındır), %1,9 Protestan, %9,5 deist (Tanrı'ya inanıp, dinlere inanmayan.) ve ateist vardır.
İslam, Litvanya'da ilk olarak 14. yüzyılda görüldü. Bu zaman diliminden sonra Lipka Tatarları, (diğer adıyla Litvanya Tatarları) ülkede İslami varlığı ortaya çıkardı. Bunların yanında Litvanya'da Lehistan-Litvanya Birliği'nden kalma geleneksel dinler de hâlâ varlığını devam ettirmektedir.
Avrobarometre'nin 2005'teki son sonuçlarına göre,53 Litvanya'da halkın %12'si "Tanrı'nın varlığına, ruh ve ruhun gücüne" inanmamaktadır. Halkıın %36'si ise bu tür bir gücün bir türlü olabileceğini düşünmektedir. Halkın %49'u ise "Tanrı'nın ve ruh gücünün varlığına tamamen" inanmaktadır.
Litvanya'da varlığı belgelenmiş ilk okul, 1387'de Vilnius'ta bir katedralde kurulmuştur.54 Bu okul, Hristiyanlık temelinde eğitim vermiştir. Ortaçağ'da Litvanya'da birkaç tür okul vardı. Bunlar: Katedral okulları (papaz yetiştirmek için), kilise okulları (temel eğitim vermek için) ve soyluların çocuklarına özgü ev okullarıydı. 1579'da Vilnius Üniversitesi kurulana dek, ülkede yükseköğretim yapmak isteyenler; Kraków, Prag ve Leipzig gibi önemli yabancı kentlere eğitim amaçlı gidiyordu.55 20. yüzyılın ilk yarısında ise Vytautas Magnus Üniversitesi, Kaunas'ta kuruldu.
Litvanya'da eğitim politika ve hedeflerini, Bilim ve Eğitim Bakanlığı organize eder. Daha sonra önergeler, onay için parlamentoya (Seimas) gönderilir. Yasalarla belirlenmiş eğitim stratejisi; genel olarak eğitimin kalitesini yükseltmeye, mesleki eğitimi organize etmeye odaklıdır. Bunun yanında önergelerle: hukuk eğitimi, yetişkinlere dönük eğitim ve teknik eğitim gibi eğitim bölümlerinin standartları belirlenir.56 Belde yöneticileri, belediye meclisleri ve okul fonları (devletin etkin olmadığı, dinsel ve gönüllü organizasyonlar da dahil olmak üzere); ülkedeki eğitime destek olur.57 Anayasal görev olarak, ülke vatandaşları 10 yıl formal eğitim almak zorundadır; ülkede zorunlu formal eğitim 16 yaşında biter.58
1999'da Litvanya devlet bütçesinin yüzde 26'sı eğitim giderleri için tahsis edilmiştir.59 İlköğretim ve orta öğretim okulları, belediye veya il yönetimleri aracılığıyla devletten mali yardım alırlar. Ülkede yükseköğretim kısmen devlet desteğiyle sağlanır, belirtilen ölçütlere göre iyi sayılan öğrencilerin masraflarını anayasa gereği devlet karşılar.
2002 verilerine göre, Litvanya'da yükseköğrenim öğrencilerinin %68'ine devlet desteği verilmiştir.60
Dünya Bankası'nın verilerine göre, Litvanya'da 15 yaş ve üstü ülke nüfusunun %100'ü okur yazardır.61 2008'de yapılan bir araştırmada; 25-64 yaş arasındaki kişilerin %30.4'ünün üçüncü derecede eğitim aldığı verilerine ulaşılmıştır, nüfusun %60,1'i ise ikinci derece ve orta öğretim üstü kurumlarda eğitim görmüştür.62 Litvanya'da yükseköğrenim gören birey sayısı, AB ortalamalarından yaklaşık iki kat daha yüksektir. Ayrıca ülke, bu konuda Baltık ülkelerinden de daha iyi bir durumdadır.
Ülkede, istisna bölümler hariç normal lisans eğitimi üç yıldır. Ayrıca iki yıllık yüksek okullar da vardır.63
2008 itibarıyla ülkede 15 üniversite, 6 özel enstitü, 16 yüksek okul ve 11 özel yüksek okul bulunmaktadır.64 Vilnius Üniversitesi, Kuzey Avrupa'nın en eski üniversitesidir. Kaunas Teknoloji Üniversitesi ise Baltık ülkelerinin ve Litvanya'nın en büyük teknik üniversitesidir. Ayrıca, başkentte bulunan Vilnius Üniversitesi ile Türkiye'deki bazı üniversiteler arasında Erasmus anlaşmaları mevcuttur.65
Litvanya, yabancı dil bilme düzeyinin en yüksek olduğu ülkelerden biridir. Nüfusun %90'ı en az bir yabancı dil; %50'si ise iki yabancı dil konuşabilmektedir. Ülkede en popüler yabancı diller Rusça ve İngilizce'dir.66
Litvanya'da başlıca altı kültürel bölge vardır:
Litvanya Sanat Müzesi 1933'te kurulmuştur. Müze, ülkenin en büyük sanat konservatuvarına ve sergi alanına sahiptir.67 Palanga Kehribar Müzesi, emsal müzeler arasında önemli bir yere sahiptir. Baltık Denizi'nde önemli yatakları bulunan kehribarın sergilendiği bu müzede, büyük bir kehribar koleksiyonu mevcuttur.
Uluslararası bir üne sahip olan besteci Mikalojus Konstantinas Čiurlionis, (1875-1911) Litvanya sanat camiasının içinde önemli bir yere sahiptir. 1975'te keşfedilen bir gök taşına, sanatçının başarılarından dolayı Čiurlionis adı verilmiştir. Ülkedeki M. K. Čiurlionis Ulusal Sanat Müzesi'nin yanında, yalnızca Litvanya savaş tarihinin betimlendiği Vytautas Büyük Savaş Müzesi de bulunmaktadır (Kaunas'ta).
2011'de açılan Vilnius Guggenheim Uygarlık Kalıtları Müzesi; modern basın sanatı, New York filmleri seçkisi gibi yeni sayılabilecek temalarla hizmete girmiştir.68
Orta Çağ'da, Litvanya'da bilimsel dil olarak Latince kullanılmakta ve kitaplar Latince yazılmaktaydı. Ülkedeki ilk yazılı belgeler Litvanya Kralı Mindaugas'ın fermanları olarak bilinmektedir. Gediminas Mektupları da önemli Litvanyalı Latin yazılarındandır.
Litvanya edebiyatındaki ilk Litvanca eserlere 16. yüzyılda rastlanır. 1547'de Martynas Mažvydas tarafından kaleme alınan "Basit Kelimelerle İlmihal" adlı dinî eser, Litvanca telif edilen ilk yapıttır. Bunu Mikalojus Daukša'ın "Litvanya Propriyası" adlı eseri izlemiştir. 16 ve 17. yüzyıllarda Litvanya edebiyatı, Hristiyanlık üzerine kurulmuştu. Eski Litvan edebiyatı (14.-18. yüzyıllar), Litvanya tarihinin en önemli yazarlarından biri olan Kristijonas Donelaitis'in Aydınlanma Çağı adlı kitabı ile güç kaybetmeye başladı. Donelaitis'in "Mevsimler" adlı şiiri Litvanya ulusal epik söyleyişinin ve kurgusal edebiyatının bir başlangıç noktası oldu.69
Litvanya edebiyatında 19. yüzyılın ilk yarısında Klasisizm ve Coşumculuk etkili oldu. Antanas Strazdas, Dionizas Poška, Silvestras Valiūnas, Maironis, Simonas Stanevičius, Simonas Daukantas ve Antanas Baranauskas, bu akımların en önemli temsilcileri haline geldi.70 Litvanya; Rus işgali sırasında büyük bir basın sansürüne uğradı, bu da ülkede yönetimden gizli olarak kitap basımcılığının ortaya çıkmasına neden oldu.
Litvanya edebiyatı 20. yüzyılda Juozas Tumas-Vaižgantas, Antanas Vienuolis, Bernardas Brazdžionis, Vytautas Mačernis gibi temsilciler yetiştirdi.
Litvanya geleneksel müziğinin kökleri, ülkedeki eski pagan kültürüne dayanır. Neolitik dönemin etkilerinin hissedildiği bu müzik türünde birçok arkaik evrimleşmiş ritüel olgu bulunur.
Ülkede en çok sevilen spor basketboldur. Ülkede profesyonel ligler ve gelişim ligleri vardır. Litvanya Ulusal Basketbol Takımı'nın birçok uluslararası başarısı vardır ve FIBA verilerine göre dünyada 5. sıradadır. Ülke basketbolu geçmişte ve günümüzde pek çok NBA sporcusu çıkarmayı başarmıştır. Arvydas Sabonis, Šarūnas Marčiulionis, Linas Kleiza, Šarūnas Jasikevičius ve Žydrūnas Ilgauskas gibi ulusal takım oyuncuları, Avrupa basketbolu ve NBA'da önemli başarılar kazanmıştır. Litvanya, tarihinde ikincisi olmak üzere; 2011 Avrupa Basketbol Şampiyonasına ev sahipliği yapmıştır.
NHL'de mücadele eden buz hokeyi sporcuları Darius Kasparaitis ve Dainius Zubrus; dünyanın en güçlü adamlarından biri sayılan Žydrūnas Savickas, ünlü bisikletçi Ignatas Konovalovas ve olimpiyat rekortmeni disk atmacı Virgilijus Alekna, güncel olarak ülkenin en önemli sporcuları olarak göze çarpmaktadır.
Orijinal kaynak: litvanya. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Tomas Baranauskas. Lietuvos karalystei – 750 . 2001. ↩
Paul Magocsi. History of the Ukraine. University of Toronto Press, 1996. p.128 ↩
The New Encyclopaedia Britannica: .v. 17, 1998 p.545 ↩
R. Fawn Ideology and National Identity in Post-communist Foreign Policies. p. 186] ↩
Stone, Daniel. The Polish-Lithuanian state: 1386–1795. University of Washington Press, 2001. p. 63 ↩
"The Roads to Independence ". Lithuania in the World. ↩
J.Lee Ready (1995), World War Two. Nation by Nation, London, Cassell, page 191. ISBN 1-85409-290-1 ↩
I. Žiemele. Baltic Yearbook of International Law, 2001. 2002, Vol.1 p.10 ↩
K. Dawisha, B. Parrott. The Consolidation of Democracy in East-Central Europe. 1997 p. 293. ↩
Lithuania: Back to the Future . 11 Şubat 2009'de erişilmiştir. ↩
Nuo 1991 m. iki šiol paskelbtų referendumų rezultatai , Microsoft Word Document, Seimas. 4 Haziran 2006'da kaynaklandırıldı. ↩
Lina Kulikauskienė, Lietuvos Respublikos Konstitucija (Constitution of Lithuania), Native History, CD, 2002. ISBN 9986-9216-7-8 ↩
Personnel size in 1998–2009 Ministry of National Defence ↩
Lietuvos Respublikos apskrities valdymo įstatymas (Republic of Lithuania Law on County Governing) , Seimas law database, 15 Aralık 1994, Law no. I-707. 3 Haziran 2006'da ulaşıldı. ↩
Dr. Žilvytis Bernardas Šaknys Lietuvos Respublikos administracinio teritorinio suskirstymo perspektyvos: etnografiniai kultūriniai regionai , The Council for the Protection of Ethnic Culture, Seimas, 12 Aralık 2002. 4 Haziran 2006'da ulaşıldı. ↩
Dr. Antanas Tyla, Pastabos dėl Apskričių valdymo reformos koncepcijos , The Council for the Protection of Ethnic Culture, Seimas, 16 May 2001. 4 Haziran 2006'da ulaşıldı. ↩
Justinas Vanagas, Seimo prioritetai šią sesiją – tiesioginiai mero rinkimai, gyventojų nuosavybė ir euras , Delfi.lt, 5 Eylül 2005. 3 Haziran 2006'da ulaşıldı. ↩
Lietuvos Respublikos vietos savivaldos įstatymo pakeitimo įstatymas , Seimas law database, 12 Ekim 2000, Law no. VIII-2018. 3 Haziran 2006'da ulaşıldı. ↩
Indrė Makaraitytė, Europos Sąjungos pinigai kaimo neišgelbės, Atgimimas, Delfi.lt, 16 Aralık 2004. 4 Haziran 2006'da ulaşılmıştır. ↩
Department of Statistics to the Government of the Republic of Lithuania. National Accounts of Lithuania 2006 , p. 20 ↩
Česnys G. Anthropological roots of the Lithuanians. Science, Arts and Lithuania 1991; 1: p. 4-10. ↩
Department of Statistics to the Government of the Republic of Lithuania. ↩
Litvanya Tatar Türklerine Ait Hamailler ve Nemėžis Köyünde Bulunan İki Hamail , Emine ATMACA, Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim (TEKE) Dergisi, Yıl:2013 Cilt:2 Sayı:4. ↩
Department of Statistics to the Government of the Republic of Lithuania. **. 2005'te yüklendi. ↩
History of the Lithuanian Art Museum . Lithuanian Art Museum. 10 Ekim 2008'de ulaşılmıştır. ↩
Institute of Lithuanian Scientific Society.Lithuanian Classic Literature . Şubat 2009'da ulaşılmıştır. ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page