Liberteryenizm, yol gösterici norm olarak negatif özgürlük fikrini savunan siyasi akım.1 Liberteryenler otonomi ve seçme özgürlüğünü maksimize etmeye çalışır; seçim özgürlüğü, gönüllü iş birliği ve bireysel karar önceliğini vurgular,23 bu doğrultuda da devletin minimize edilmesini savunur.45 Popüler anlamda, Otoriteryenizm ile zıt anlamda kullanılır.6 Liberteryenler otorite ve devlet iktidarı konusunda aynı şüpheciliği paylaşıyorlar, ancak bazıları mevcut ekonomik ve politik sistemlere muhalefetlerinin kapsamı konusunda farklılaşıyor. Çeşitli liberteryen düşünce okulları, devletin ve özel iktidarın meşru işlevlerine ilişkin bir dizi görüş sunar ve genellikle zorlayıcı sosyal kurumların sınırlandırılmasını veya tasfiye edilmesini ister.
Klasik liberalizmin sınırlı bir türevi biçiminde tanımlanabilen modern liberteryenizm,7 liberalizmin yirminci yüzyılda geçirmiş olduğu anlam değişikliklerinden dolayı ‘sol’ düşünceleri savunanlara ABD'de "liberal" denilmeye başlanmasından beri klasik liberal geleneğin takipçisi olanların kendilerini ve düşüncelerini ‘liberaller’den ayırma amacıyla liberteryen kelimesini kullanmasıyla ortaya çıkar.8 Bu yeniden canlanma, serbest piyasa liberteryenizminin düşünce kuruluşları ve siyasi partilerin aracılığı ile Kuzey Amerika dışında yayılmasıyla sonuçlanır.910
İngilizcede yaygın kullanımıyla serbest piyasa kapitalizmi ve minimal devleti savunanları, ansiklopedik kullanımdaysa bir dizi siyasi ideolojiyi ifade eden libertarian sözcüğü Fransızca libertaire{{'}}nin İngilizceye uyarlamasıdır. Ancak daha sonra İngilizcedeki bu uyarlama tekrar Fransızcaya uyarlanarak Libertarien şeklini almıştır. Fransızcada libertaire kelimesi günümüzde de anarşizm ile eş anlamlı kullanılırken,11 İngilizceden uyarlanan Libertarien kavramıysa serbest piyasa kapitalizmini destekleyen ideolojik grupları tanımlamada kullanılır.12 İki terim de Türkçeye liberter ve liberteryen olarak uyarlanmıştır. Özellikle anarşistler tarafından liberter kavramının Fransızcadaki anlamıyla kullanıldığı görülmektedir.1314 Fakat bazen "liberter" kavramının, liberteryenin kısaltması şeklinde, onun yerine kullanıldığına da rastlanır.15
Liberteryen (ing. libertarian) kelimesi özgün haliyle ilk olarak fr. libertaire (liberter) ifadesiyle, anti-otoriter ve anarşistler gibi devlet karşıtı sosyalistler,16 özellikle sosyal anarşistler,17 ancak daha genel olarak liberter komünistler ve liberter sosyalistler gibi bir sol-kanat siyaset biçimi olarak ortaya çıktı.1819 Bu özgürlükçüler, özel mülkiyeti bağımsızlığın ve özgürlüğün önünde bir engel olarak görerek, kapitalizmi ve üretim araçlarının özel mülkiyetini ortadan kaldırmaya, kooperatif mülkiyet ve işçilerin yönetimi lehine, mülkiyet normlarının kullanım alanını ya da etkilerini sınırlandırmaya çalışırlar.20212223
20. yüzyılın ortalarında, anarko-kapitalizm ve minarşizm gibi serbest piyasa kapitalizmini temel alan ideolojiler, liberteryen terimini, Laissez faire (bırakınız yapsınlar) kapitalizmi ve toprak, altyapı ve doğal kaynaklar gibi güçlü özel mülkiyet haklarını savunmak yolunda kullandılar. ABD'deki ortaya çıkan bu baskın24 siyasi görüş dizisi; sivil özgürlükleri,25 doğal hukuku,26 serbest piyasa kapitalizmini2728 ve bunlara ek olarak modern refah devletinin büyük ölçüde tersine çevrilmesini savunur.29
İngilizcede aslına uygun anlamından çıkan liberteryenizmin (ing. libertarianism) içinde oluşan çeşitli liberteryenizm biçimlerini ayırt etmek için farklı kategoriler kullanılmıştır.3031 Akademisyenler, mülkiyet ve sermayenin doğasına ilişkin özgürlükçü görüşleri, genellikle sol-sağ veya sosyalist-kapitalist çizgilerde ayırt ederler.32
Felsefi liberteryenizm bir metafizik teorisidir. Tüm liberteryenler, sivil özgürlükler ve devletin azaltılması veya ortadan kaldırılması lehine savundukları kişisel özerklik anlayışıyla başlar.
Murray Rothbard, 19. yüzyıl Amerikan bireyci anarşistlerin klasik liberal fikirlerin etkisiyle şekillenmiş çalışmalarından etkilendi.33 19. yüzyılda bireycilerin bir emek değer teorisi vardı, fakat Rothbard neokalisk iktasadın bir öğrencisi olarak emek değer teorisini kabul etmedi. Rothbard 19. yüzyıl Amerikan bireycilerinin savunduğu özel savunma ve serbest piyasayı Avusturya İktisat Okulunun ilkeleriyle birleştirmeye çalıştı.34
1971 yılında New York Times 17. yüzyıl filozofu Baruch Spinozanın modern liberteryenizmin habercisi olduğunu yazdı. Yazarlar, modern liberteryenizmin 18. ve 19. yüzyıl liberalizminin kısmen devamı olduğunu belirtti.35 1950'lerde yazar Ayn Rand adına objektivizm dediği bir felsefi sistem geliştirdi. Rand'ın fikirlerini ifade ettiği Hayatın Kaynağı ve Atlas Silkindi romanları ve diğer çalışmaları birçok liberteryeni etkiledi.36 Bununla birlikte Rand, liberteryen etiketini reddetmiş ve "sağcı hippiler" olarak tanımladığı liberteryen hareketi sertçe kınamıştır.37
1960'larda, Vietnam Savaşı sırasında liberteryenler, anarşistler ve muhafazakârlar bölünmüştü. Bu dönemde ABD'de gençler orduya girmeye zorlanıyordu. Liberteryenler savaşa katılmaya karşı çıktı ve barış hareketlerine katıldı ve Rothbard'ın Liberteryen Forumu38 gibi kendi yayınlarını kurmaya başladılar. Ayrıca 1960'larda Radikal Liberteryen İttifak39 ve Bireysel Özgürlük Derneği40 gibi kuruluşlar kuruldu. 1971 yılında küçük bir Amerikan grup David Nolan liderliğindeki Liberteryen Partiyi kurdu. Yıllar içinde kapitalizmi destekleyen onlarca liberteryen politik partinin dünya çapında ortaya çıktığı görüldü.
Modern liberteryenizm, Harvard Üniversitesi profesörü Robert Nozick'in Anarşi, Devlet ve Ütopya isimli kitabıyla akademik olarak tanınmıştır. Rawls'un adalet teorisini eleştirmek için yazdığı Anarşi, Devlet ve Ütopya kitabı modern liberteryenizmin en önemli kitaplarından biri hâline gelmiştir. Bu kitapta Nozick, devletin rolünün, vatandaşları şiddetten ve hırsızlıktan korumak ve sosyal sözleşmelere uyulmasını sağlamakla sınırlı olduğu görüşünü savunmuştur. Anarşi, Devlet ve Ütopya 1975 yılında Ulusal Kitap Ödülünü kazandı.4142
Liberteryenizmin popüler kullanımı minarşizme denktir. Modern liberteryenizm, bireysel özgürlüklerin korunmasıyla sınırlandırılmış minimal devlet fikrini güçlü şekilde savunan; serbest ticareti ve serbest piyasa ekonomisini destekleyen; 18. ve 19. yüzyıl klasik liberal fikirlerin kısmen devamı olan bir 21. yüzyıl siyaset felsefesidir.43
Bu modern liberteryenizm, Harvard Üniversitesi profesörü Robert Nozick'in Anarşi, Devlet ve Ütopya isimli kitabıyla akademik olarak tanınmıştır. Rawls'un adalet teorisini eleştirmek için yazdığı Anarşi, Devlet ve Ütopya kitabı modern liberteryenizmin en önemli kitaplarından biri hâline gelmiştir. Bu kitapta Nozick, devletin rolünün, vatandaşları şiddetten ve hırsızlıktan korumak ve sosyal sözleşmelere uyulmasını sağlamakla sınırlı olduğu görüşünü savunmuştur.
Anarko kapitalizm (ayrıca özel mülkiyet anarşizmi veya serbest piyasa anarşizmi ile ifade edilebilir)44 özel mülkiyet hakkına,45 iktidar müdahalesinin reddine ve temel toplumsal etkileşim mekanizması olarak rekabete dayalı serbest piyasanın savunusuna dayanan siyasal düşüncedir.46 Anarko kapitalizm, özel mülkiyeti şu şartlarda meşru görür: bir emek ürünü ise, ticaret etkinliğinin bir sonucu ise veya hediye olarak elde edilmiş ise.47 Ekole göre, anarko kapitalist toplumda; serbest piyasa işleyişini, toplumsal kurumları, yasa uygulamalarını, güvenliği ve altyapıyı, devlet yerine kâr amaçlı rekabete dayalı şirketlerin, yardım derneklerinin veya gönüllülüğe dayanan birliklerin düzenlemesi öngörülür.48
Anarko kapitalizm, piyasa teorisyenleri Gustave de Molinari, Frederic Bastiat ve Robert Nozick ile birlikte Amerikalı bireyciler Tucker ve Spooner gibi düşünürlerin fikirleri ile şekillenmiştir.49 Bir tür bireyci anarşizm biçimi olarak karakterize edilir.50 Fakat, Tucker ve Spooner'ın çizgisinde olan bireyci anarşizmden farklı olarak, anarko kapitalizm emek değer teorisini ve onun normatif uygulamalarını reddeder. Anarko kapitalist düşünceler agorizm ve piyasa merkezli liberteryen sol felsefelerin gelişimine katkılarda bulunmuştur.51
Anarko kapitalizm hem doğal haklar52 hem de faydacı (utilitarian)53 temelde savunulmuştur. Rothbard uzlaşmaya dayalı değişimi ifade eden serbest piyasa kapitalizmini,54 onu yok etmek üzere baskıcı yöntemler kullanan hükûmet ve büyük şirketler arasında bir birliktelik olarak tanımladığı devlet kapitalizminden ayırır.55 Bu bağlamda Rothbard "kapitalizm"i anarşizmin en yetkin ifade biçimi ve aynı şekilde anarşizmi de kapitalizmin en yetkin ifade biçimi olarak tanımlamıştır.56
Orijinal kaynak: liberteryenizm. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Henning Hahn: Moralische Selbstachtung: Zur Grundfigur einer sozialliberalen Gerechtigkeitstheorie, Verlag Walter de Gruyter, S. 139 ↩
Atilla Yayla, Liberalizm, Turhan Kitabevi, Ankara, 1992, s. XIV ↩
Steven Teles and Daniel A. Kenney, chapter "Spreading the Word: The diffusion of American Conservativsm in Europe and beyond," (pp. 136–169) in Growing apart?: America and Europe in the twenty-first century by Sven Steinmo, Cambridge University Press, 2008, The chapter discusses how libertarian ideas have been more successful at spreading worldwide than social conservative ideas. ↩
Anthony Gregory, Real World Politics and Radical Libertarianism , LewRockwell.com, April 24, 2007. ↩
Long, Roderick T. (2012). "The Rise of Social Anarchism". In Gaus, Gerald F.; D'Agostino, Fred, eds. The Routledge Companion to Social and Political Philosophy. p. 223 . "In the meantime, anarchist theories of a more communist or collectivist character had been developing as well. One important pioneer is French anarcho-communist Joseph Déjacque (1821–1864), who [...] appears to have been the first thinker to adopt the term 'libertarian' for this position; hence 'libertarianism' initially denoted a communist rather than a free-market ideology." ↩
Long, Roderick T. (2012). "Anarchism". In Gaus, Gerald F.; D'Agostino, Fred, eds. The Routledge Companion to Social and Political Philosophy. p. 227 . "In its oldest sense, it is a synonym either for anarchism in general or social anarchism in particular." ↩
Marshall, Peter (2009). Demanding the Impossible: A History of Anarchism. p. 641 . "For a long time, libertarian was interchangeable in France with anarchism but in recent years, its meaning has become more ambivalent. Some anarchists like Daniel Guérin will call themselves 'libertarian socialists', partly to avoid the negative overtones still associated with anarchism, and partly to stress the place of anarchism within the socialist tradition. Even Marxists of the New Left like E. P. Thompson call themselves 'libertarian' to distinguish themselves from those authoritarian socialists and communists who believe in revolutionary dictatorship and vanguard parties." ↩
Carlson, Jennifer D. (2012). "Libertarianism". In Miller, Wilbur R. The Social History of Crime and Punishment in America: An Encyclopedia. SAGE Publications. p. 1006 . "[S]ocialist libertarians view any concentration of power into the hands of a few (whether politically or economically) as antithetical to freedom and thus advocate for the simultaneous abolition of both government and capitalism". ↩
Carlson, Jennifer D. (2012). "Libertarianism". In Miller, Wilburn R., ed. The Social History of Crime and Punishment in America. London: Sage Publications. p. 1006 . . ↩
Rothbard, Murray (1 March 1971). "The Left and Right Within Libertarianism" . WIN: Peace and Freedom Through Nonviolent Action. 7 (4): 6–10. Retrieved 14 January 2020. ↩
Long, Joseph. W (1996). "Toward a Libertarian Theory of Class". Social Philosophy and Policy. 15 (2): 310. "When I speak of 'libertarianism' [...] I mean all three of these very different movements. It might be protested that LibCap [libertarian capitalism], LibSoc [libertarian socialism] and LibPop [libertarian populism] are too different from one another to be treated as aspects of a single point of view. But they do share a common—or at least an overlapping—intellectual ancestry." ↩
Carlson, Jennifer D. (2012). "Libertarianism". In Miller, Wilburn R., ed. The Social History of Crime and Punishment in America. London: Sage Publications. p. 1006 . . "There exist three major camps in libertarian thought: right-libertarianism, socialist libertarianism, and left-libertarianism; the extent to which these represent distinct ideologies as opposed to variations on a theme is contested by scholars." ↩
DeLeon, David (1978). The American as Anarchist: Reflections on Indigenous Radicalism. Johns Hopkins University Press. p. 127. "only a few individuals like Murray Rothbard, in Power and Market, and some article writers were influenced by [past anarchists like Spooner and Tucker]. Most had not evolved consciously from this tradition; they had been a rather automatic product of the American environment." ↩
"The Spooner-Tucker Doctrine: An Economist's View , Journal of Libertarian Studies, vol. 20, no. 1, p. 7 (1965, 2000) ↩
Stan Lehr and Louis Rossetto Jr., PAY WALL ARTICLE The New Right Credo – Libertarianism , The New York Times Magazine, January 10, 1971. Quotes: "Baruch Spinoza, the 17th-century philosopher, was a forerunner of modern libertarians.; "Modern libertarianism is thus in some respects a continuation of 18th-century and 19th-century liberalism. On the other hand, modern libertarianism is on a much more solid intellectual footing than old-style liberalism ever was. While many early liberals tried to argue that 'all men are endowed by their Creator with certain inalienable rights,' this was merely reversal of the old divine-right theory of kings, albeit with happier results. Both theories were based on equally spurious premises. In contrast, modern libertarianism argues not from unprovable mysticism, but rather from a scientific appraisal of the nature of man and his needs." ↩
Ronald Lora, William Henry Longton, (1999) Conservative press in 20th-century America, pp. 367–374 , Westport CT: Greenwood Publishing Group ↩
Marc Jason Gilbert, The Vietnam War on campus: other voices, more distant drums, p. 35 , 2001, Greenwood Publishing Group, ISBN 0-275-96909-6 ↩
Rebecca E. Klatch, A Generation Divided: The New Left, the New Right, and the 1960s , University of California Press, 1999 pp. 215–237. ↩
David Lewis Schaefer, Robert Nozick and the Coast of Utopia , The New York Sun, April 30, 2008. ↩
Chris Matthew Sciabarra, Ayn Rand, The Pennsylvania State University Press, Pennsylvania, 1995, s. 266 ↩
"This volume honors the foremost contemporary exponent of free-market anarchism. One contributor describes Murray Rothbard as 'the most ideologically committed zero-State academic economist on earth'." Review by Lawrence H. White of Man, Economy, and liberty: Essays in honor of Murray N. Rothbard, published in Journal of Economic Literature, Vol XXVIII, Haziran 1990, sayfa 664 ↩
Anarcho-capitalism has a theory of legitimacy that supports private property as long as it was obtained by labor, trade, or gift.Rothbard, Murray (1969) Confiscation and the Homestead Principle (580 KiB ) The Libertarian Forum Vol. I, No. VI (15 Haziran 1969) Retrieved 5 Ağustos 2006 ↩
"anarcho-capitalism." Oxford English Dictionary. 2004. Oxford University Press ↩
Rothbard, Murray (1969) Confiscation and the Homestead Principle (580 KiB ) The Libertarian Forum Vol. I, No. VI (15 Haziran 1969) erişim tarihi 5 Ağustos 2006 ↩
Hess, Karl. "The Death of Politics ". Interview in Playboy Magazine, March 1969 ↩
DeLeon, David. The American as Anarchist: Reflections on Indigenous Radicalism. Johns Hopkins University Press, 1978, p. 127 and Blackwell Encyclopaedia of Political Thought, 1987, ISBN 0-631-17944-5, p. 290: "A student and disciple of the Austrian economist Ludwig von Mises, Rothbard combined the laissez-faire economics of his teacher with the absolutist views of human rights and rejection of the state he had absorbed from studying the individualist American anarchists of the nineteenth century such as Lysander Spooner and Benjamin Tucker. (Rothbard himself is on the anarchist wing of the movement.)" ↩
Adams, Ian. 2002. Political Ideology Today. p. 135. Manchester University Press; Ostergaard, Geoffrey. 2003. Anarchism. In W. Outwaite (Ed.), The Blackwell Dictionary of Modern Social Thought. p. 14. Blackwell Publishing ↩
(online version ) ↩
e.g. by David D. Friedman ↩
Rothbard, Murray N. A Future of Peace and Capitalism. In Modern Political Economy. James H. Weaver (ed.). pp 419. Allyn and Bacon. ↩
Murray Rothbard, A Future of Peace and Capitalism; Murray Rothbard, Left and Right: The Prospects for Liberty. ↩
Exclusive Interview With Murray Rothbard The New Banner: A Fortnightly Libertarian Journal (25 February 1972) ↩
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page