Lefke ( Lefka), Kıbrıs adasının kuzeyinde, Güzelyurt Körfezi'ne bakan bir kasabadır. Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin Lefke İlçesi'nde yer almaktadır ve İlçenin yönetim merkezidir. Lefke ilçe merkezinin nüfusu 2011 itibarıyla 3.009, Lefke bucağının toplam nüfusu 2011 itibarıyla 11.091'dir.1
Lefke Avrupa Üniversitesi bu kasabada bulunmaktadır. Batıda yaygınlığı ile bilinen Nakşibendi-Hakkâni Sufi tarikatı lideri Şeyh Nazım Kıbrısî'nin evi ve dergâhı Lefke'dedir. Asil Nadir ve Nil Burak da Lefke doğumludur.
2015 yılında Cittaslow unvanı kazanmıştır. İlçede zeytin, narenciye, hurma ve çeşitli meyvelerin hasadı yapılmaktadır.
Lefke'de ilk yerleşimlerin Vouni civarında, MÖ.7000 yılında başladığı tahmin edilmektedir.
MÖ. 1500'lü yıllarda Kıbrıs'ın Mısır hakimiyeti altına girmiştir. Bu dönemde Lefke'deki bakır madenleri işlenmeye başlamıştır ve Lefke'deki bakır madeni işçilerine sepet sağlama amacıyla hurma ağaçları ekilmiştir. Lefke'de bakır madenlerinin tam olarak ne zaman açıldığı bilinmese de ulaşılabilen en eski tarih MÖ.1350 tarihini göstermektedir.Daha sonra MÖ.700'lü yıllarda Kıbrıs'ta kurulan en önemli şehir krallıklarından biri olan Soli yerleşmesi Lefke'ye hakim olmuştur.
MÖ. 500'lü yıllarda Kıbrıs Pers hakimiyetine girmiş ve Lefke, Soli krallığının elinden alınmıştır. Persler kenti kontrol altında tutabilmek için Soli yakınlarına Vuni sarayını inşa etmiş, fakat yapılan bu saraya rağmen Soli halkı Perslere karşı ayaklanmayı başarmıştır. Daha sonra bu ayaklanma bir hüsranla sonuçlanmış, Persler, bölgeyi kontrol altına almayı başarmıştır.
Lefke isminin ise MÖ.300 yılında Ptolome (Mısır) hanedanı Prens Lefkon'dan geldiği düşünülmektedir.
Bu tarihlerden sonra Lefke Roma kontrolüne girmiştir. Lefke altın dönemini bu dönemde yaşamıştır: Romalılar Lefke'deki bakır madenciliğini geliştirilmiş, tarım alanlarını genişletmişlerdir. Lakin MS. 4. yüzyıla gelindiğinde, çıkarılan Bakır madeninin satılamamasından dolayı kentin bakır madenleri kapatılmıştır. Yine bu yüzyılda Soli'nin simgesi olan kuğu mozaiği yapılmıştır.
MS. 7. yüzyılda ise kent, bölgeye yapılan Arap akınları nedeni ile yıkılmıştır.
Yıllar içinde tekrar yapılanan kent, İtalyan Katolikler'in yerleşim yerlerinden biri haline gelmiştir. Kentin bu özelliği, adanın ve kentin bir sonraki yöneticisi olacak olan Venediklilerin kentte hakimiyet kurmasını kolaylaştırmıştır. Kent, bu dönemde ayrıca Kıbrıs'ın kuzey batısının yönetim merkezi olmuştur. Türkler Lefke'ye Osmanlı döneminde, 1571 yılında yerleşmişlerdir. Osmanlı döneminde iskân yapılan yerlerden biri olan Lefke, bu dönemde aynı zamanda adanın önemli tahıl üretim üslerinden biri ve adanın kuzey batısının yönetim merkezi olmuştur. Lefke'nin bir iskan kenti olması nedeniyle de Lefke'nin Türk nüfusu, Yunan nüfusuna göre her zaman fazla olmuştur.
Kıbrıs'ın 1878 Rus Harbi'nden sonra İngilizler'e devredilmesiyle Lefke, İngiliz yönetimi altına girmiştir. İngiliz yönetimi altında; 1900 yılında Lefke Belediyesi kurulmuş, 1916'da Lefke'de "Cyprus Mines Corporation" kurulmuş ve 1975'e kadar hizmet vermiştir.
1960'ta Kıbrıs Cumhuriyetinin kurulmasıyla İngiliz yönetimi sona ermiş, lakin genç Cumhuriyet çok uzun soluklu olmamıştır. 1974 yılında başlayan Kıbrıs Savaşı ile Lefke, Kıbrıs Türk yönetimine katılmıştır. Kıbrıslı Rumlar tarafından işgal edilen kent, 16 ağustos 1974 yılında işgalden kurtarılmıştır.
Lefke kenti 1974'ten bu yana Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti yönetimi altındadır.
Lefke su kemerleri 1609 yılları civarı yapıldığı düşünülmektedir. Lakin yapıda Venedik döneminin izleri de taşındığı için, yapı hem Osmanlı hem de Venedik döneminin eserlerinden sayılmaktadır. Osmanlı döneminde tarım üretim üslerinden biri olan Lefke'de yapılan bu su kemerleri Trodos Dağı'ndan gelen suyun dağıtımını sağlamıştır.
Piri Mehmet Paşa Camii veya kısaca Pir Paşa Camii, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin Lefke şehrinde 7. asrın sonlarına, Emevîler'e dayanan bir camiidir 1570-1571 yıllarında Osmanlı'nın Kıbrıs adasını fethetme harekâtına Kanuni Sultan Süleyman'ın ilk veziri Pîrî Mehmed Paşa'nın torunu Mehmet Bey de katılmıştır. Mehmet Bey Lefke’yi ziyaretinde şeceresi Ebu Bekir’e kadar dayanan bu harap camiyi yenileyerek inşa etmiş ve camiye dedesinin adını vermiştir.
Caminin yanına 1580'de bir de medrese inşa edilmiştir. Kıbrıs'ın üç büyük medresesinden biri idi. 19. Yüzyıla gelindiğinde camii ihmal edilmiş; bakımı, onarımı ve yenileme işlemleri durmuştur. 1930'da ise Pir Paşa Mezarlığı defne kapatılmış, 1970’lerde mezarlığın tarlaya tahviline karar verilmiş, ve bütün mezarlar kaldırılmıştır. yanında 1839’da öldürülen Vezir Osman Paşa'nın çok iyi durumdaki kabartma işlemeli mermer mezarı bulunmaktadır. Bazen camiye "Osman Paşa Camii" veya "Pir Osman Camii" ile hitap edilmektedir, fakat bu 1974'ten sonra gelişmiştir.
Yeşilırmak Kayalığı veya Petra Tou Limnidi, Kuzey Kıbrıs'ta, Yeşilırmak köyünün yakınlarında bulunan kayalık küçük bir adacık. Kıbrıs'taki ilk yerleşim burada yapılmıştır. Yerleşim, Neolitik Çağ'a dayanmaktadır. Sadece bu adacık üzerinde değil, bölgedeki diğer tepelerde de yerleşim tespit edilmiştir. İsveç Kıbrıs Keşif Gezisi sırasında arkeolojik kazılara ev sahipliği yapmıştır.
Ahmet Tolgay, kayalığı şöyle tanımlamıştır:
"İstanbul Boğazı'nda, ünlü Kız Kulesi'nin bulunduğu adacığın bir minyatürü adeta...Ama üzerinde kule falan yok tabii ki... Çıplak bir kaya parçası..."
Vuni, Kıbrıs antik bir saray ve yerleşimdir. MÖ 500 yılı civarına tarihlenmektedir.
Saray, Kıbrıs'ta Pers egemenliğine karşı ayaklanmaların olduğu bir dönemde, yaklaşık 6 km uzakta bulunan Soli kentini Pers hakimiyeti altında tutmak için inşa edildi. Sarayın inşası dört yılda tamamlandı ve 137 odası vardı. Rakımı 267 metre olan bir tepe üzerine kurulmuştur ve etrafı surlarla çevrilidir. Yapının üç ana bölümü vardır, bunlar en tepede bulunan Athena Tapınağı, tapınağın hemen altındaki bulunan saray ve diğer tapınaklar, bunların da aşağısındaki bulunan evlerdir. Bu üç bölüm tepeden denize doğru eğimli olan üç farklı teras üzerine kurulmuştu. 449 yılında Atinalı general Kimon'un sarayın bulunduğu bölgeyi ele geçirmesi üzerine MÖ 440 yılına kadar olan dönemde Yunan mimarisi özelliklerinin görüldüğü bir mimari değişimden geçti. MÖ 390 yılları civarında Perslerle anlaşma yapan Soli Krallığı siyasi gücünü yeniden kazanınca MÖ 380 yılında Yunan egemenliğinde bulunan ve kendini sürekli tehdit eden Vuni'ye girdi ve şehri yaktı. Şehir tamamen harap oldu ve bir daha inşa edilmedi.
Sarayda kuyulardan gelen suyun sıcak su sistemiyle ısıtıldığı hamamlar bulunmaktaydı. Sarayın merkezinde sütunlarla çevrelenmiş bir avlu vardı, oturma odaları bunun etrafındaydı. Saraydan başlayan "kral yolu" adlı bir yol şehrin aşağılarına gitmekteydi.
Vuni, 1927-1931 yılları arasında İsveç Kıbrıs Keşif Gezisi ekibi tarafından kazılmıştır.
Soli Antik Kenti'nin, MÖ 13. yüzyıl'da Truva Savaşından dönen Atinalılar tarafından kurulduğu düşünülmektedir. İlk kurulduğu dönemlerde "Aipeia" olarak adlandırılan kent, Yunan devlet adamı Solon tarafından, bakır ve cevher ihracatının kolaylaştırılması amacıyla, bulunduğu yerden daha aşağı kesime taşınmasıyla, Solon'dan Soli ismini almıştır
Stratejik konumu, madenleri, su kaynağına olan yakınlığı, verimli toprakları ve limanı sayesinde Soli Antik Kenti Kıbrıs'ın en önemli kentlerinden biri haline gelmiştir.
MÖ. 500 yıllarında Persler kenti devralmış ve Soli halkını kontrol altında tutmak amacıyla Soli yakınlarına Vuni Sarayı'nı inşa etmişlerdir. MÖ.498 yılında Soli halkı İyon Ayaklanmasına katılmış ve Perslere karşı isyan etmiş, lakin başarılı olamamışlardır.
Kısa süre sonra Kent yine el değiştirmiş ve bu sefer Roma İmparatorluğunun hakimiyeti altına girmiştir.
Roma döneminde şehir altın dönemini yaşamıştır. Madencilik ve ticaret faaliyetleri geliştirilmiş, şehir bir hayli zenginleşmiştir. Kentte yapılan kazı çalışmaları sırasında roma dönemine ait mermer bir Afrodit heykeli ve Amazonlarla yapılan savaşı temsil eden bir kabartma bulunmuştur.
Devam eden yıllarda kentin ana ihracat maddesi bakır tamamen tükenmiş ve limanlar çamurla dolmaya başlamıştır. Bütün bu olaylardan sonra kent önemini yitirmiştir. kötüye giden kent, 7.yy'da yaşanan Arap akınlarıyla tahrip olmuş ve bir süre sonra da yıkılmıştır.
Hacımulla yağ değirmeni, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'nin Lefke ilçesinde bulunmaktadır. 1945 yılından bu yana hizmet veren değirmen, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti en eski zeytinyağı değirmenlerinden biri ve taş değirmenle çalışan sayılı değirmenlerdendir. 70 yıllık ekipmanlarla çalışmaya devam eden değirmen, Lefke bölgesinin önemli tarihi yapılarından biridir.
Tarihi zeytinyağı değirmeni, 1945 yılında, Ali Kemal Hacımulla'nın İtalya'dan getirdiği malzemelerle Kıbrıs'ın Aya Yorgi köyünde (Köy bugün Kıbrıs Cumhuriyeti sınırları içinde kalmıştır) açılmıştır. Daha sonra yaşanan 1963 olayları sebebiyle değirmen, Lefkeye taşınmıştır.
1963'e kadar buğday, arpa, pamuk ve zeytin gibi ürünleri de işleyen değirmen, 1963'ten sonra sadece zeytin işlemeye devam etmiştir.
Lefke'ye taşındığı zamanlardan bu yana değirmen, Lefke tek değirmen olarak hizmet vermiştir.
Acendu Çeşmesi 15. ile 16. yüzyıl'lar arasında, çeşmeye adını da veren Venedikli
komutan Cendu tarafından yaptırılmış bir pınar suyudur. Lefke deresi ile Lağuna dağı yamaçları arasında bulunan çeşme Lefke'nin önemli tarihi eserlerinden biri olmakla kalmayıp aynı zamanda yakınındaki portakal bahçelerine de su tedariki sağlamaktadır.
Taç Giyme Anıtı, 1937 yılında İngiliz idaresi sırasında yapılmış bir anıttır. Anıt İngiliz kralı VI. George'un tahta çıkışını kutlamak için yapılmıştır. Taç Giyme anıtı yine Lefke'nin İngiliz döneminden kalma önemli eserlerindendir.
Kırmızı Liman, 1955-1956 yılları arasında Yunan iş adamı Mangli tarafından yapılmıştır. Liman döneminde göre çok modern olan bant kayış sistemi ile yapıldığı için 1980'lere kadar hizmet verebilmiştir.Liman 500 metre karada, 500 metre denizin içinde olmak üzere toplam bir kilometre uzunluğundadır. Limandan 1974'ten önce bakır ve krom ihraç edilmiş, 1974 yılından sonra yine krom ve narenciye ihracatı yapılmıştır.
Cyprus Mining Corporation 1974 sonrasında limanı terk etmiş, bir süre daha faaliyette bulunan liman ise 1986 yılında kapanmıştır
Lefke Tarihi Osmanlı Konakları, 17., 18. ve 19. yüzyıllar arasında yapılmış konaklardır. Lefke'de 41 adet Osmanlı konağı bulunmaktadır. Görkemli mimarilere sahip olan konaklar Osmanlı döneminden kalmış, Lefke'nin önemli tarihi yapılarındandır.
Lefke, Köppen iklim sınıflandırmasına göre yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve nemli olan Akdeniz iklim tipine sahiptir. Bu ikliminden dolayı kentte narenciye, harup, baklagil ve zeytin gibi tarım ürünlerinin üretimi yapılabilmektedir. Lefke, denize ve Trodos Dağları'na yakın bir konumda olmasından dolayı Kıbrıs Adası'ndaki diğer kentlere göre daha serindir.
Lefke Bölgesi, Kıbrıs'ın çekirdeğini oluşturan Trodos Ofiyoliti jeolojik kuşağında bulunur. Bu nedenle bölge yer altı su kaynakları ve madenleri açısından zengin bir bölgedir. Kent, 0-500 metre yükseklikleri arasında ve yeraltı su kaynaklarının tam üzerinde bulunur. Bakır madenlerinin üzerinde bulunması
nedeniyle de bakırlı bir toprağa sahiptir. Bu sebeplerden dolayı Lefke tarımsal açıdan verimli bir kenttir. Özellikle narenciye üretiminde Lefke, KKTC'de birinci sıradadır.
Lefke bölgesi, konumu ve coğrafi özellikleri dolayısıyla biyolojik çeşitlilik açısından zengin bir bölgedir. Bölge; yabani tavşan, keklik, fassa, turaç gibi çeşitli av hayvanlarının yanı sıra, Kıbrıs Muflon keçisi ve Gufi yılanı gibi endemik türlere ev sahipliği yapar.
Muflon keçisi, Akdeniz Bölgesi'ne özgü bir keçi türüdür ve Akdeniz kıyıları boyunca bu türün çeşitlerini görmek mümkündür. Kıbrıs Muflonu da bu çeşitlerin Kıbrıs'a özgü olanıdır. Kıbrıs Muflonu; Trodos ve Lefke bölgesinde bulunan özel bir türdür. Diğer Muflon türlerinden daha küçük olmasının yanı sıra renginin de farklı olması, bu türü endemik kılmaktadır. Adada 800 yıl önce var olduğu düşünülen Kıbrıs Muflonu, 1975 yılında sayısının azalması nedeniyle World Conservation Union tarafından koruma altına alınmıştır. Geçmiş yıllarda samarella (kurutulmuş keçi eti), ayakkabı ve dağarcık yapımında kullanılan Kıbrıs Muflonu günümüzde koruma altındadır.
Gufi Yılanı; Kıbrıs'a özgü, 130–200 cm boyunda, kalın yapılı ve zehirli bir yılan türüdür. Halk arasında "Koca Engerek" olarak bilinen bu yılan düzlük ovada ve bahçelerde bulunur. Küçük kemirgenler, kuşlar ve kertenkelelerle beslenir.
Lefke, MÖ 1500'lü yıllardan beri başta bakır madenciliği olmak üzere madenciliğin yapıldığı bir kent olmuştur.
Antik Mısır döneminde Lefke'de başlayan madencilik, Roma döneminde yoğunlaşmış, Pers, Lüzinyan, Venedik ve Osmanlı zamanında da devam etmiştir. İngiliz döneminde kurulan Cyprus Mines Corporation (CMC) ile bakır madenciliği Lefke'nin ekonomisinde önemli bir yer tutmuştur. CMC, 1975'te faaliyetine son vermiştir.
Kentte madenciliğin en yoğun yapıldığı dönem İngiliz dönemidir. Bu dönemde madencilik faaliyetleri modernleştirilmiş ve genişletilmiştir. Özellikle 1940'lı yıllarda, başta Baf olmak üzere adanın farklı bölgelerinden Lefke'ye işgücü göçü yaşanmıştır. Daha sonraki süreçte adada yaşanan bağımsızlık hareketleri ve çatışmalar nedeniyle madencilik faaliyetleri yavaşlamış ve 1974 Kıbrıs Barış Harekatı'ndan kısa bir süre sonra da durmuştur. Bu süreçte CMC, Lefke'deki maden işçileri için 500'e yakın konut ve işçilere özel hastane yaptırmış, ayrıca teknik okullar açmıştır. Bu dönem boyunca bakır madeni konulu pullar bastırılmış ve resmi olarak kullanılmıştır.
CMC (Cyprus Mines Corporation)'nin kapanmasının ardından kentte madencilik faaliyetleri neredeyse durmuş, CMC'den arta kalan madenler ve artıklar değerlendirilip ihraç edilmiştir. 1980'li yıllarda madencilik faaliyetleri özelleştirilmeye başlanmış, 2003 yılında ise madenlerin Doba Investments Ltd'ye satılmasıyla tamamen özelleştirilmiştir.
Zengin bakır madenlerine sahip olan Lefke aynı zamanda zengin bakırlı bir toprağa da sahiptir. Bakırlı toprak, tarımsal ürünler için doğal bir gübre oluşturarak, ürün kalitesini arttırır. Bu nedenle tarih boyunca Lefke sadece bir maden kenti olarak değil, aynı zamanda bir tarımsal üretim merkezi olarak da ortaya çıkmıştır.
Günümüzde Lefke'de, tarımsal faaliyetler önemini korumaktadır. Kentte başlıca; tahıl, harup, hurma, baklagiller, narenciye, zeytin, ceviz ve badem üretilmektedir.
Narenciye, KKTC'nin hellimden sonraki en önemli ikinci üretim ve ihracat ürünüdür. 2019 yılında 9,5 milyon dolarlık narenciye ihracatı yapılmıştır. KKTC'nin en önemli narenciye üretim merkezlerinden biri de Lefke'dir. Kentte, yıllık olarak 29 bin ton narenciye üretimi yapılmakta olup, KKTC'nin, Güzelyurt'tan sonraki en çok narenciye üretimi yapılan yeridir. Ayrıca, Kıbrıs'ın geleneksel ürünlerinden olan turunç macunu da üretilip pazarlanmaktadır.
Zeytin, KKTC'nin en önemli iç piyasa ürünlerinden biridir. Akdeniz iklimini yaşayan bir ada olan Kıbrıs'ın kültüründe zeytin ve zeytin ürünlerinin önemli bir yeri vardır. Bu nedenle de adada zeytininin üretimi ve tüketimi yaygındır. Adanın zeytin üretiminin önemli bir bölümü Lefke'de yapılmaktadır. 2019 verilere göre kentte, 440 ton zeytin hasadı yapılmıştır.
Harup (keçi boynuzu), Lefke'nin tarihinde yeri olan bir üründür. Antik Mısırlıların adaya hakim olduğu dönemden beri kentte süregelen harup üretimi günümüzde her ne kadar yerel boyutta kalsa da Lefke'nin önemli simgelerinden biridir. Nitekim yerli harup üretimini desteklemek ve ürünü halka tanıtmak için Lefke Hurma Festivali yapılmaktadır. 2019 verilerine göre kentte 680 harup ağacı olup, 48 ton harup üretimi yapılmıştır.
Ceviz, Lefke'nin bir diğer önemli ürünüdür. Kentte ceviz üretimini kutlamak ve yerli üreticiyi desteklemek amacıyla Lefke Ceviz Festivali yapılmaktadır. 2019'da 104 ton ceviz hasadı yapılmıştır. Kıbrıs'ın geleneksel tatlılarından biri olan ceviz macunu da kentte üretilmekte ve ihracatı yapılmaktadır.
Lefke Hurma Festivali, her yıl kasım ayında toplu pazar yerinde düzenlenen, Lefke'nin gelenekselleşen festivallerindendir.
Festivalde, yerli hurma üreticisinin ürünleri halka tanıtılır ve bu yolla yerli üretici desteklenmeye çalışılır. Bu festival sadece hurma üreticisinin değil, aynı zamanda el işi gibi sanatlarla uğraşan kişilerin de ürünlerini tanıttığı bir festivaldir.
Bunların yanı sıra festivalde; dans gösterileri, konserler ve çeşitli eğlenceler de düzenlenir.
En son 2019'da düzenlenen festival covid19'dan dolayı 2020 ve 2021 senelerinde düzenlenememiştir. Lakin yine de Yerli üreticiyi desteklemek amacıyla 2021 yılında toplu hurma pazarı açılmıştır.
Lefke Ceviz Festivali, her yıl, cevizin hasat zamanı olan, haziran ayında yapılan, Lefke'nin gelenekselleşen festivallerinden bir başkasıdır.
Festivalde, başta ceviz macunu olmak üzere ceviz ürünlerinin satışı yapılarak yerli üreticiye destek olunmaya çalışılır. Bunun yanında, halk oyunları gibi çeşitli eğlenceler düzenlenerek, kentin ve adanın kültürü yansıtılır.
2020'de covid19'dan ötürü yapılamayan festival 2021'de salgın şartları kapsamında tekrar yapılmaya başlanmıştır.
Orijinal kaynak: lefke. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.
Ne Demek sitesindeki bilgiler kullanıcılar vasıtasıyla veya otomatik oluşturulmuştur. Buradaki bilgilerin doğru olduğu garanti edilmez. Düzeltilmesi gereken bilgi olduğunu düşünüyorsanız bizimle iletişime geçiniz. Her türlü görüş, destek ve önerileriniz için iletisim@nedemek.page