lale ne demek?

Lale (Tulipa), zambakgiller (Liliaceae) familyasından Tulipa cinsini oluşturan güzel çiçekleri ile süs bitkisi olarak yetiştirilen, soğanlı, çok yıllık otsu bitki türlerinin ortak adı.

Anavatanı Pamir, Hindukuş ve Tanrı dağlarıdır¹. Türkler göçleri esnasında bu bitkinin soğanlarını Anadolu'ya getirmiştir. 1500'lü yıllarda Avrupa'ya Anadolu'dan giden lale özellikle Hollanda'da çok yaygındır. Soğanlarının üzerinde zarımsı bir örtü bulunur. Etli ve yeşil 2-8 yaprağı vardır. Çiçekler, saplar ucunda çoğunlukla bir, bazen ikidir.Kırmızı, sarı ve ara tonlarda renklere sahiptir.

16. yüzyılda Kanuni Sultan Süleyman tarafından Hollanda Kralı'na gönderilen laleler, ilk başta Hollandalıları ve kısa zaman içerisinde tüm Avrupalıları hayranlık içinde bırakmışlardır. Böylece günümüze kadar dünyanın en fazla lale üreten ülkesi Hollanda olmuştur.

Etimolojisi

"Lale" adı, Türkçeye Farsçada "gelincik" ya da "Anemon" anlamına gelen لاله (lāle) kelimesinden geçmiştir ki bu kelimenin de kökeni Eski Farsçada "kırmızı şey" anlamına gelen "alālag" sözcüğüdür. Farsçada ve Osmanlıcada kırmızı anlamına gelen "lâl" kelimesi de aynı kökten gelmektedir.²

"Lale" sözcüğü, esasen "gelincik veya Manisa lalesi" anlamına gelirken anlam kaymasına uğrayarak 17. yy'dan itibaren bugünkü anlamını almıştır. Günümüzde lale adı verilen Tulipa cinsi bitki, 17. yy'dan önce Türkiye'de görülmemiştir.³

Kültürel açıdan lale

Lale, özellikle Doğu kültür ve mitolojilerinde özel bir yere sahiptir. Edebi eserlerde sıkça kullanılmasının yanı sıra mitolojilerde de lalenin ortaya çıkışına dair farklı ve çok çeşitli hikâyeler bulunmaktadır. Bunların en ünlüsü ve özellikle doğu edebiyatında en sık kullanılanı Pers mitolojisindeki lalenin kökeni söylencesidir. Bu söylenceye göre yaprağın üstündeki bir çiğ tanesine yıldırım düşmüş, böylece çiğ tanesi ve yaprak alev almıştır. Daha sonra donarlar ve lale meydana gelir. Bu hikâyeden yola çıkarak, lale çiçeğinin ortasındaki koyuluğun bu yanma işleminin sonucu olduğuna inanılırdı.

Bahçıvanlık alanında sınıflandırma

Bahçıvanlıkta laleler, çiçek morfolojilerine ve bitki boyutlarına göre 15 gruba ayrılır.⁴⁵

• Single Early - Fincan şeklinde 8 cm'den uzun olmayan tek çiçeğe sahiptir. Orta sezondan önce çiçeklenme gösterir. Toplam uzunluğu 15–45 cm arasındadır.
• Double Early - Kase şeklinde ve 8 cm uzunluğunda iki çiçeğe sahiptir. Genel olarak 30–40 cm arasında gelişir.
• Triumph : Fincan şeklinde ve 6 cm genişliğinde tek çiçeğe sahiptir. Geç sezonun ortalarında 35–60 cm'ye kadar gelişir.
• Darwin Hybrid - Oval bir şekilde 8 cm genişliğinde tek çiçeğe sahiptir. Geç sezonun ortalarında 50–70 cm'ye kadar gelişir. Bu grup aşağıda yazılan Single Late grubundaki büyük Darwin laleleriyle karıştırılmamalıdır.
• Single Late - Çiçekleri kadeh veya fincan şeklinde olup 8 cm genişliğindedir. Bazılarının sapında birden çok çiçek vardır. Geç sezonda 45–75 cm'ye kadar gelişir.
• Lily-Flowered (Zambak Çiçekli) - Çiçekler ayrık, dar ve benekli orta kısma sahiptir. Önceleri eski Darwin grubunda bulunan bu çiçekler 1958 yılında kendi gruplarına sahip olmuşlardır.⁶
• Fringed (Püsküllü)
• Viridiflora
• Rembrandt
• Parrot - Genellikle Sarı kırmızı ve zambak türlerine benzemektedir. Alaca renklere sahiptir.
• Double Late - Büyük ve ağır çiçeklere sahiptir.
• Kaufmanniana - Nilüfer çiçeği şeklinde laledir.
• Fosteriana
• Greigii- Yeşil yaprakları kahverengi beneklidir.⁷
• Species
• Çokçiçekliler- Resmi bir grup değildir. Bu gruptaki lale türleri yukarıdaki 15 gruptan herhangi birisine aittir ama tek bir lale soğanından birden fazla çiçeklenme gerçekleştiği için ayrı bir grupmuş gibi gösterilir.

Çiçeklenme zamanına göre sınıflandırılması da şöyledir:⁸

• Erken Sezon - Single Early, Double Early, Greigii, Kaufmanniana, Fosteriana, Species
• Orta Sezon - Darwin Hybrid, Triumph, Parrot
• Geç Sezon - Single Late, Double Late, Viridiflora, Lily-flowered, Fringed, Rembrandt

Türler

• Tulipa armena
• Tulipa agenensis
• Tulipa aucheriana
• Tulipa biflora
• Tulipa borszczowii
• Tulipa butkovii
• Tulipa carinata
• Tulipa celsiana
• Tulipa clusiana
• Tulipa cretica
• Kıbrıs lalesi (Tulipa cypria)
• Tulipa dasystemon
• Tulipa didieri
• Tulipa dubia
• Tulipa edulis
• Tulipa ferganica
• Tulipa gesneriana
• Tulipa goulimyi
• Tulipa greigii
• Tulipa grengiolensis
• Tulipa heterophylla
• Tulipa hoogiana
• Tulipa humilis
• Tulipa iliensis
• Tulipa ingens
• Tulipa julia
• Tulipa kaufmanniana
• Tulipa kolpakowskiana
• Tulipa kuschkensis
• Tulipa lanata
• Tulipa lehmanniana
• Tulipa linifolia
• Tulipa marjolettii
• Tulipa mauritania
• Tulipa micheliana
• Tulipa montana
• Tulipa orphanidea
• Tulipa ostrowskiana
• Tulipa platystigma
• Tulipa polychroma
• Tulipa praecox
• Tulipa praestans
• Tulipa primulina
• Tulipa pulchella
• Tulipa retroflexa
• Tulipa saxatilis
• Tulipa sharonensis
• Tulipa sprengeri
• Tulipa stapfii
• Tulipa subpraestans
• Tulipa sylvestris
• Tulipa systola
• Tulipa tarda
• Tulipa tetraphylla
• Tulipa tschimganica
• Tulipa tubergeniana
• Tulipa turkestanica
• Tulipa undulatifolia
• Tulipa urumiensis
• Tulipa urumoffii
• Tulipa violacea

Ayrıca bakınız

• Lale devri
• Lale çılgınlığı

Kaynakça

Dış bağlantılar

• Lale Çılgınlığı. Mike Dash, 2000. Three Rivers Press, New York. İnceleme

Orijinal kaynak: lale. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Footnotes

1. ↩

2. lale - Nişanyan Sözlük, 29 Haziran 2020'de erişilmiştir. ↩

3. ↩

4. Brickell, Christopher, and Judith D. Zuk. 1997. The American Horticultural Society A–Z encyclopedia of garden plants. New York, N.Y.: DK Pub. ISBN 0-7894-1943-2 page 1028. ↩

5. "Tulips". The Plant Expert. 2008-10-15. Retrieved 2012-03-14. ↩

6. Pavord, A., The Tulip, Bloomsbury, 1999, p352 ISBN 0-7475-4296-1 ↩

7. The Western Garden Book (Third ed.). Menlo Park, CA: Lane Magazine & Book Company. June 1972. pp. 448. ↩

8. Jauron, Richard. "Iowa State University: Tulip Classes". Ipm.iastate.edu. Retrieved 2012-03-14. ↩

Kategoriler