kısırlık ne demek?

Kısırlık (İnfertilite)

Kısırlık ya da İnfertilite, düzenli ve korunmasız cinsel ilişkiye rağmen bir yıl içinde gebeliğin oluşmaması durumudur. Hem erkekleri hem de kadınları etkileyebilen karmaşık bir sağlık sorunudur.

Tanım

Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından kısırlık, "bir üreme sisteminin bir hastalığıdır ve düzenli, korunmasız cinsel ilişkiden 12 ay veya daha uzun süre sonra klinik gebeliğe ulaşamamayla tanımlanır." şeklinde tanımlanır. Ancak bazı durumlarda (örneğin, kadın partnerin yaşı 35'in üzerindeyse) bu süre 6 aya indirilebilir.

Sıklık

Kısırlık, çiftlerin yaklaşık %15'ini etkileyen yaygın bir sorundur. Vakaların yaklaşık %30'unda sorun erkekten kaynaklanırken, %30'unda kadından kaynaklanır. Geri kalan %30-40'lık kısımda ise hem erkek hem de kadından kaynaklanan faktörler rol oynayabilir veya neden bulunamayabilir (açıklanamayan infertilite).

Nedenleri

Kısırlığın nedenleri oldukça çeşitli olabilir. Hem erkek hem de kadın kaynaklı faktörler infertiliteye yol açabilir.

Kadınlarda Kısırlık Nedenleri

• Yumurtlama Sorunları:
  • Polikistik Over Sendromu (PKOS): Düzensiz veya hiç olmayan yumurtlama durumlarına yol açar.
  • Erken Yumurtalık Yetmezliği (POF): Yumurtalıkların normalden daha erken yaşta fonksiyonunu kaybetmesi.
  • Hipotiroidizm veya Hipertiroidizm: Tiroid hormonlarının dengesizliği yumurtlama sorunlarına neden olabilir.
  • Hiperprolaktinemi: Kanda yüksek prolaktin seviyesi yumurtlama sürecini bozabilir.
• Tüplerle İlgili Sorunlar:
  • Fallop Tüplerinin Tıkanıklığı: Genellikle enfeksiyonlar (örneğin, PID - Pelvik İnflamatuar Hastalık) veya önceki ameliyatlar nedeniyle oluşabilir.
  • Ektopik Gebelik: Fallop tüplerinde hasara neden olabilir.
• Rahimle İlgili Sorunlar:
  • Uterus Miyomları (Fibroidler): Rahimde büyüyen iyi huylu tümörler.
  • Polipler: Rahim iç yüzeyinde oluşan büyümeler.
  • Endometriozis: Rahim iç tabakasının (endometrium) rahim dışında büyümesi.
  • Asherman Sendromu: Rahim içinde yapışıklıklar oluşması.
• Servikal Faktörler:
  • Servikal Stenoz: Servikal kanalın daralması.
  • Mukus Sorunları: Spermlerin rahime geçişini engelleyen mukus anomalileri.
• Yaş: Kadın yaşı ilerledikçe, özellikle 35 yaşından sonra, yumurtalık rezervi azalır ve yumurta kalitesi düşer.

Erkeklerde Kısırlık Nedenleri

• Sperm Üretimi Sorunları:
  • Oligospermi: Düşük sperm sayısı.
  • Astenozoospermi: Düşük sperm hareketliliği.
  • Teratozoospermi: Anormal sperm morfolojisi.
  • Azoospermi: Semende hiç sperm bulunmaması.
  • Varikosel: Testislerdeki damarların genişlemesi sperm üretimini etkileyebilir.
  • Genetik faktörler (örneğin, Klinefelter Sendromu).
  • Hormonal dengesizlikler (örneğin, hipogonadizm).
• Sperm Taşınması Sorunları:
  • Ejekülasyon Sorunları: Retrograd ejekülasyon (spermin mesaneye geri akması).
  • Duktus Deferens Tıkanıklığı: Sperm taşıyan kanalların tıkanması.
• Diğer Faktörler:
  • Enfeksiyonlar (örneğin, prostatit, epididimit).
  • Sistemik Hastalıklar (örneğin, diyabet, kistik fibrozis).
  • İlaçlar ve toksinler (örneğin, kemoterapi, anabolik steroidler, alkol, sigara).
  • Yaş: Erkeklerde yaş ilerledikçe sperm kalitesi düşebilir, ancak kadınlardaki kadar belirgin bir etki göstermez.

Ortak Faktörler

• Genetik Faktörler: Hem erkek hem de kadınlarda görülebilen genetik anormallikler kısırlığa neden olabilir.
• Çevresel Faktörler: Maruz kalınan toksinler, radyasyon ve diğer çevresel faktörler üreme sağlığını etkileyebilir.
• Yaşam Tarzı:
  • Obezite: Hem erkek hem de kadınlarda üreme fonksiyonlarını olumsuz etkileyebilir.
  • Sigara: Sperm ve yumurta kalitesini düşürebilir.
  • Alkol: Üreme hormonlarını etkileyebilir.
  • Stres: Hormonal dengesizliklere yol açabilir.

Açıklanamayan İnfertilite

Bazı durumlarda, yapılan tüm tetkiklere rağmen kısırlığın nedeni bulunamayabilir. Bu duruma açıklanamayan infertilite denir. Açıklanamayan infertilite vakalarının bir kısmında, sperm ve yumurtanın döllenme yeteneği veya embriyonun rahme tutunma yeteneği ile ilgili sorunlar olduğu düşünülmektedir.

Tanı

Kısırlık tanısı, çiftin tıbbi öyküsünün alınması, fizik muayene ve çeşitli testlerin yapılmasıyla konulur.

Kadınlarda Tanı Testleri

• Jinekolojik Muayene: Pelvik muayene ile rahim, yumurtalıklar ve diğer üreme organları değerlendirilir.
• Hormon Testleri: FSH, LH, östrojen, progesteron, AMH (Anti-Müllerian Hormon) gibi hormon seviyeleri ölçülerek yumurtlama fonksiyonları ve yumurtalık rezervi değerlendirilir.
• Ultrasonografi: Transvajinal ultrason ile rahim, yumurtalıklar ve fallop tüpleri incelenir.
• Histerosalpingografi (HSG): Rahim ve fallop tüplerinin röntgen ile görüntülenmesi. Tüplerin açık olup olmadığını kontrol etmek için kullanılır.
• Laparoskopi: Karın içerisine küçük bir kesi ile girilerek üreme organlarının direkt olarak görüntülenmesi. Genellikle endometriozis veya tüplerle ilgili sorunların teşhisinde kullanılır.
• Histeroskopi: Rahim içerisine ince bir kamera ile girilerek rahim iç yüzeyinin incelenmesi. Polipler, miyomlar veya yapışıklıkların teşhisinde kullanılır.

Erkeklerde Tanı Testleri

• Fizik Muayene: Üreme organları ve genel sağlık durumu değerlendirilir.
• Semen Analizi: Sperm sayısı, hareketliliği ve morfolojisi değerlendirilir.
• Hormon Testleri: Testosteron, FSH, LH gibi hormon seviyeleri ölçülür.
• Genetik Testler: Bazı genetik anormalliklerin varlığı araştırılır.
• Ultrasonografi: Testislerin ve prostatın görüntülenmesi.
• Testis Biyopsisi: Sperm üretiminin değerlendirilmesi.

Tedavi

Kısırlık tedavisi, nedenine bağlı olarak değişir. Tedavi seçenekleri şunlardır:

Kadınlarda Tedavi Seçenekleri

• İlaç Tedavisi:
  • Klomifen Sitrat: Yumurtlamayı uyarmak için kullanılır.
  • Letrozol: Yumurtlamayı uyarmak için kullanılır. Özellikle PKOS hastalarında tercih edilir.
  • Gonadotropinler: FSH ve LH içeren enjeksiyonlar, yumurtlamayı uyarmak için kullanılır.
• Cerrahi Tedavi:
  • Laparoskopik Cerrahi: Endometriozis, tüp tıkanıklığı veya miyom gibi sorunların düzeltilmesi için kullanılır.
  • Histeroskopik Cerrahi: Poliplerin veya yapışıklıkların giderilmesi için kullanılır.
• Yardımcı Üreme Teknikleri (YÜT):
  • İntrauterin İnseminasyon (IUI): Sperm, doğrudan rahime enjekte edilir.
  • İn Vitro Fertilizasyon (IVF): Yumurtalar ve sperm, laboratuvar ortamında döllenir ve embriyo rahime yerleştirilir.
  • İntrasitoplazmik Sperm Enjeksiyonu (ICSI): Tek bir sperm, doğrudan yumurtanın içine enjekte edilir. IVF'nin bir türüdür ve özellikle erkek kaynaklı infertilite vakalarında kullanılır.
  • Preimplantasyon Genetik Tanı (PGT): Embriyoların genetik olarak taranması ve sağlıklı embriyoların rahime yerleştirilmesi.

Erkeklerde Tedavi Seçenekleri

• İlaç Tedavisi:
  • Hormonal dengesizliklerin düzeltilmesi için hormon tedavisi.
  • Enfeksiyonların tedavisi için antibiyotikler.
• Cerrahi Tedavi:
  • Varikoselektomi: Varikoselin cerrahi olarak düzeltilmesi.
  • Sperm Elde Etme Yöntemleri: Azoospermi vakalarında testisten sperm elde etmek için kullanılan yöntemler (örneğin, TESA, TESE, Mikro-TESE).
• Yaşam Tarzı Değişiklikleri:
  • Sağlıklı beslenme, egzersiz, sigara ve alkol kullanımının bırakılması.
• Yardımcı Üreme Teknikleri (YÜT):
  • IUI
  • IVF/ICSI

Korunma

Kısırlığın tüm nedenleri önlenemese de, bazı yaşam tarzı değişiklikleri üreme sağlığını iyileştirmeye yardımcı olabilir:

• Sağlıklı kiloyu korumak.
• Sigara ve alkol kullanımından kaçınmak.
• Sağlıklı beslenmek.
• Stresi yönetmek.
• Cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlardan korunmak.
• Toksinlere maruz kalmaktan kaçınmak.

Psikolojik Etkileri

Kısırlık, çiftler üzerinde önemli psikolojik etkilere sahip olabilir. Depresyon, anksiyete, suçluluk, öfke ve ilişki sorunları sıkça görülebilir. Kısırlık tedavisi gören çiftlerin psikolojik destek almaları önemlidir.

Destek Grupları ve Kaynaklar

Kısırlıkla mücadele eden çiftlere destek olabilecek birçok kaynak bulunmaktadır:

• Kısırlık destek grupları
• Psikologlar ve danışmanlar
• Online forumlar ve topluluklar
• Kısırlık tedavisi merkezleri

Bu makale, kısırlık hakkında genel bir bilgi sunmaktadır. Kendi özel durumunuzla ilgili daha fazla bilgi ve tedavi seçenekleri için bir doktora danışmanız önemlidir.