istihsan ne demek?

İstihsan, İslam hukukunda kullanılan bir usuldür ve "iyinin tercih edilmesi" anlamına gelir. Klasik fıkıh usullerinden biri olan istihsan, bir hükmün, başka bir hükmün daha uygun olması nedeniyle tercih edilmesiyle ilgilidir. Bu "uygunluk" ise, adalet, maslahat (kamu yararı) ve adalete uygunluk gibi değerlere dayanır.

İstihsan, kıyas gibi diğer usullerin aksine, mevcut bir kuralı veya delili tamamen reddetmez. Aksine, mevcut bir kuralı veya delili, belirli bir durumda ortaya çıkan özel şartlar nedeniyle geçersiz kılar veya farklı yorumlar ve uygulamalar yoluyla onu değiştirir. Bu durum, müctehidin (hukuk aliminin) sağlam bir fıkıh bilgisi ve derin bir anlayışa sahip olmasını gerektirir.

İstihsan'ın Özellikleri:

  • Müctehidin Kişisel Görüşüne Dayanması: İstihsan, müctehidin kişisel takdir ve değerlendirmesine dayanır. Bu nedenle, öznel bir unsuru vardır ve farklı müctehidler farklı sonuçlara varabilirler.
  • Adalet ve Maslahat Göz Önünde Bulundurulması: İstihsanın temeli, adalet ve maslahat (kamu yararı) prensipleridir. Bir hükmün, adalete ve maslahata daha uygun olması durumunda istihsan uygulanır.
  • Mevcut Kuralın Değiştirilmesi Değil, İstisnası: İstihsan, mevcut bir kuralı tamamen ortadan kaldırmaz, aksine belirli bir durumda istisna oluşturur.
  • Nadir Olarak Kullanılması: İstihsan, diğer fıkıh usullerine göre daha nadiren kullanılır. Çünkü, öznel bir unsur içermesi ve yanlış uygulanması halinde İslam hukukunda tutarsızlıklara yol açabileceği düşünülmektedir.

İstihsan'ın Eleştirileri:

  • Öznellik: İstihsan'ın öznelliğe açık olması ve farklı müctehidlerin farklı sonuçlara ulaşabilmesi, eleştirilerin başında gelir.
  • Keyfiliğe Açık Olma Potansiyeli: Yanlış kullanıldığında keyfiliğe ve tutarsızlığa yol açabileceği endişesi taşınır.
  • Tutarlılığın Bozulması: Çok sık kullanılması, İslam hukuk sisteminin tutarlılığını bozabileceği düşüncesi mevcuttur.

Sonuç:

İstihsan, İslam hukuku sisteminde önemli bir yere sahip olsa da, diğer usuller gibi sınırları ve uygulanma şartları vardır. Uygun şekilde kullanıldığında adalet ve maslahatı sağlamada etkili bir araç olabilir, ancak yanlış kullanımı ciddi sorunlara yol açabilir. Bu nedenle, istihsanın uygulanması oldukça dikkatli ve titiz bir şekilde yapılmalıdır ve genellikle sadece deneyimli ve bilgili müctehidler tarafından uygulanmalıdır.