indeterminizm ne demek?

İndeterminizm, olayların önceden belirlenmiş olmadığı, yani geleceğin geçmiş ve şimdiki zamandan kesin olarak tahmin edilemeyeceği felsefi görüşüdür. Determinizmin tam tersidir. Determinizm, her olayın önceki olaylar tarafından zorunlu olarak belirlendiği iddiasındayken, indeterminizm bu zorunluluğu reddeder. Gelecekteki olayların olasılıklara bağlı olduğunu, ancak kesin olarak önceden belirlenmediğini savunur.

İndeterminizmin farklı biçimleri ve alt dalları vardır, ancak hepsi ortak bir noktada birleşir: özgür irade ve rastgelelik kavramlarının belirli bir rol oynadığı bir evren görüşünü desteklerler.

İndeterminizmin temel noktaları:

• Özgür İrade: İndeterminizm, çoğu zaman özgür irade ile yakından bağlantılıdır. Eğer gelecek belirli değilse, o zaman bireylerin seçimleri ve eylemleri de önceden belirlenmemiş olur, bu da onlara gerçek bir özgür irade atfeder. Ancak, bu bağlantı tartışmalıdır; bazı indeterministler özgür iradeyi kabul etmezken, bazıları da indeterminizmin özgür irade için gerekli bir koşul olmadığını düşünür.

• Rastgelelik: İndeterminist bakış açısına göre, evrende gerçek rastgele olaylar meydana gelir. Bu rastgelelik, kuantum mekaniği gibi bilimsel teorilerde gözlemlenebilir. Örneğin, bir atom çekirdeğinin radyoaktif bozunması, kesin bir zaman aralığında öngörülemeyen bir rastgele olaydır.

• Olasılık: İndeterminizm, gelecekteki olayların olasılıkları açısından düşünülebileceğini, ancak kesinlikle bilinemeyeceğini öne sürer. Bu olasılıklar, belirli koşullar altında bazı olayların diğerlerinden daha muhtemel olduğunu gösterir, ancak yine de kesin bir sonuç garanti etmez.

İndeterminizmin Eleştirileri:

• Kausalite Problemi: İndeterminizm, geleneksel kausalite anlayışına meydan okur. Eğer olaylar önceden belirlenmemişse, nedensellik nasıl açıklanabilir?

• Öngörülebilirlik Problemi: Eğer gelecek öngörülemeyen rastgele olaylara dayanıyorsa, bilimsel öngörülemeyi nasıl açıklayabiliriz?

• Ahlaki Sorumluluk Problemi: Bazıları, indeterminizmin ahlaki sorumluluğu zayıflattığını savunur. Eğer eylemlerimiz rastgele ise, onlardan nasıl sorumlu tutulabiliriz?

Özetle: İndeterminizm, determinizmin tam zıttı bir felsefi görüştür. Geleceğin kesin olarak belirlenmediğini, olasılıkların ve belki de özgür iradenin etkili olduğunu savunur. Ancak, bu görüşün kendi içinde zorlukları ve eleştirileri vardır. İndeterminizm, bilim felsefesi, özgür irade tartışmaları ve ahlak felsefesi gibi çeşitli alanlarda önemli tartışmalara yol açan karmaşık ve ilgi çekici bir konudur.