hayvan ne demek?

Hayvan, canlılar dünyasının ökaryotlar (Eukaryota) üst âlemindeki hayvanlar (Animalia) âleminde sınıflanan canlıların ortak adıdır. Arapça "canlı varlık" anlamındaki ḥayevān sözcüğünden Türkçeye geçmiş olan "hayvan"¹ sözcüğü, günlük kullanımda esasen insan dışı, nefes alan ve hareket eden canlıları ifade etmek için kullanılsa da, biyolojik bağlamda insanı da içerir. Anadolu ağızlarında hayvan anlamında bav, bobos, böçü, çer, çokgal, dölük, evcimen, evlük, karaböcü, karaltı, medek, tereke, töm gibi sözcükler kullanılmaktadır.² Hayvan sözcüğünün eş anlamlısı döngül sözcüğüdür.³⁴⁵ Hayvanlar âleminin bilimsel ve Latince adı olan "Animalia" terimi ise yine Latince olan ve "yaşayan" ya da "ruh" anlamına gelen animadan türetilmiş animal sözcüğünün çoğuludur. Hayvanlar âlemini tanımlayan bir başka Yunanca bilimsel terim de Metazoa'dır.

Genellikle çevrelerine uyum sağlayan ve diğer canlılarla beslenen çok hücreliler âlemidir. Vücutları, embriyonun bazı metamorfozlar geçirmesiyle gelişir. Ökaryotik çok hücreli organizmalardır. Besinlerini genel olarak sindirerek alırlar.

Hayvanların birçoğu hareketlidir ve bitkilerde tipik olan bulunan kalın hücre duvarları genellikle yoktur. Embriyonik gelişim esnasında büyük ölçülerde hücresel göçler ve doku organizasyonları görülür. Üremeleri primer (birincil) olarak seksüeldir; diploit kromozom taşıyan dişi ve erkekler mayozla haploit kromozomlu gametleri, bunlar da birleşerek diploit zigotu oluşturur.

Yaklaşık 1 milyonu böcek olmak üzere 1,5 milyondan fazla hayvan türü tanımlanmıştır, fakat tanımlanmamış olanlarla birlikte 7 milyondan fazla hayvan türü olduğu tahmin edilmektedir.

Karakteristik özellikleri

Hayvanları diğer canlılardan ayıran birçok karakteristik fark vardır. Hayvanlar ökaryot canlılardır ve çok hücrelidirler. Birçok hayvan güneş ışığı enerjisini dolaylı yollardan kullanarak gelişir. Hayvanların aksine bitkiler bu ışığı fotosentez ile doğrudan basit şekerler üretmek için kullanır. Bu onları bakteriler ve protozoalardan ayırır. Heterotrof (dışbeslenen), kendi besinlerini üretememeleri onları bitkiler ve alglerden ayırır. Hücre duvarlarının sert olmayışı da onları bitkiler, algler ve mantarlardan ayırır. Hayvanlar bazı hayat evreleri hariç hareketlidirler. Birçok hayvan türü embriyo evresinde blastula evresinden geçer ki bu hayvanlara özgü bir evredir.

Üreme ve gelişme

Hemen hemen tüm hayvanlar çiftleşerek ürerler. Yetişkinler diploit ya da polidiploittir. Her birinin kendine has üreme hücresi vardır. Birçok hayvan çiftleşerek üremeye yatkındır.

Hayvanların üç üreme şekli vardır:

İç üreme ve iç gelişme: Bu üreme ve gelişme şekli spermin yumurtaya girerek döllenmesi sonucu ve embriyonun anne karnında gelişmesiyle oluşur. Memelilerde görülür.
İç üreme ve dış gelişme: Bu üreme ve gelişme şekli spermin yumurtaya girerek döllenip yumurtayla birlikte embriyonun dışarı çıkarak dışarıda gelişmesi sonucu oluşur. Kurbağalar ve balıklar hariç yumurtayla çoğalan hayvanlarda görülür.
Dış üreme ve dış gelişme: Annenin döllenmemiş yumurtayı bıraktıktan sonra babanın o yumurtaları döllemesiyle embriyonun oluşup vücut dışında gelişmesiyle gerçekleşir. Kurbağalarda ve balıklarda görülür.

Basit sınıflandırma

Agnotozoa - Basit hayvanlar
Omurgasızlar

:* Parazoa - Gerçek dokusu olmayanlar

::* Placozoa

::* Porifera - Süngerler

:* Eumetazoa - Gerçek dokusu olanlar

::* Radiata - Radial simetrili canlılar

::* Bilateria - Bilateral simetrili canlılar

Omurgalılar

:* Acrania - Kafatassızlar

::* Hemichordata - Yarı sırtipliler

::* Urochordata (Tunicata) - Tulumlular

::* Cephalochordata - Başı kordalılar

:* Craniata - Gerçek kafataslılar

::* Agnatha - Çenesizler

::* Gnathostomata - Gerçek çeneliler

:::* Pisces - Balıklar

:::* Tetrapoda - Dört üyeliler

::::* Amphibia - İki yaşamlılar

::::* Reptilia - Sürüngenler

::::* Aves - Kuşlar

::::* Mammalia - Memeliler

Evrimsel tarih

Hayvanları temsil edebilecek ilk fosiller, Güney Avustralya'daki Trezona Oluşumu'nun 665 milyon yıllık kayalarında ortaya çıkıyor. Bu fosiller, büyük olasılıkla erken süngerler olarak yorumlanıyor.⁶ En eski hayvanlar, yaklaşık 610 milyon yıl önce, Prekambriyen'in sonlarına doğru Ediakara faunasında bulunur. Bu canlıların, hayvanlara dahil olup olmadığı uzun süredir şüpheliydi.⁷ Ama Dickinsonia fosillerinde hayvansal lipit kolesterolünün keşfi, bunların gerçekten de hayvanlar olduğunu ortaya koyuyor.⁸ Hayvanların düşük oksijen koşulları altında ortaya çıktıkları düşünülür, bu da onların tamamen anaerobik solunum yoluyla yaşayabildiklerini, ancak aerobik metabolizma için özelleştikçe çevrelerindeki oksijene tamamen bağımlı hale geldiklerini düşündürür.⁹

Birçok hayvan şubesi, fosil kayıtlarında ilk olarak yaklaşık 542 milyon yıl önce başlayan Kambriyen patlaması sırasında Burgess şeyli gibi yataklarda ortaya çıkıyor. Bu kayaçlardaki mevcut şubeler arasında, yumuşakçalar, brakiyopodlar, onikoforanlar, tardigradlar, eklem bacaklılar, derisi dikenliler ve hemikordatlar ile yırtıcı Anomalocaris gibi günümüzde soyu tükenmiş sayısız form bulunur. Ancak olayın görünen aniliği, tüm bu hayvanların aynı anda ortaya çıktıklarını göstermekten çok, fosil kayıtlarının bir eseri olabilir.¹⁰¹¹¹²¹³

Ayrıca bakınız

Hayvanların evrimi

Kaynakça

Dış bağlantılar

Bilim ve Teknik: Canlılar Dünyası

Orijinal kaynak: hayvan. Creative Commons Atıf-BenzerPaylaşım Lisansı ile paylaşılmıştır.

Kubbealtı Lugati ↩
TDK Derleme Sözlüğü ↩
Eş ve Yakın Anlamlı Kelimeler Sözlüğü ↩
Pamukkale Üniversitesi İngilizce Sözlük ↩
Hani Astolin (2019), Türk'ün Gizlenen Bilgisini Arayan Türk ↩
↩
↩
↩
↩
↩
Institutional Advancement | erişimtarihi = 21 Haziran 2021 | çalışma = www.dia.ucsb.edu | arşivurl = https://web.archive.org/web/20210107221811/https://www.dia.ucsb.edu/public-affairs-communications | arşivtarihi = 7 Ocak 2021}} ↩
↩
↩