genetik kod ne demek?
Genetik Kod
Genetik kod, canlı organizmaların genetik bilgisini depolayan ve taşıyan DNA veya RNA moleküllerindeki nükleotid dizilerinin (adenin, guanin, sitozin ve timin/urasil) proteinlere çevrilme kurallarını belirleyen koddur. Bu kod, üçlü baz dizileri (kodonlar) aracılığıyla, proteinlerin yapı taşları olan amino asitlerin sırasını belirler.
Temel Özellikleri:
- Evrensellik: Genetik kod, çoğu organizmada aynıdır. Bu, bakterilerden insanlara kadar birçok canlı türünde aynı kodonların aynı amino asitleri kodladığı anlamına gelir.
- Dejenerasyon (Yedeklilik): Çoğu amino asit birden fazla kodon tarafından kodlanabilir. Örneğin, lösin amino asiti için altı farklı kodon bulunur. Bu durum, mutasyonların zararlı etkilerini azaltmaya yardımcı olur.
- Başlangıç ve Bitiş Kodonları: Genetik kodda, protein sentezinin başlangıcını işaret eden bir başlangıç kodonu (AUG, genellikle metionini kodlar) ve protein sentezinin sonunu işaret eden bitiş kodonları (UAA, UAG, UGA) bulunur.
- Okuma Çerçevesi: Genetik kod, belirli bir başlangıç noktasından itibaren üçlü baz dizileri halinde okunur. Okuma çerçevesindeki kaymalar, tamamen farklı amino asit dizilerine ve dolayısıyla işlevsiz proteinlere yol açabilir.
Genetik Kodun İşleyişi:
- Transkripsiyon: DNA üzerindeki genetik bilgi, mRNA (mesajcı RNA) adı verilen bir RNA molekülüne kopyalanır.
- Translasyon (Çeviri): mRNA, ribozomlara taşınır ve burada tRNA (taşıyıcı RNA) molekülleri tarafından tanınan kodonlar aracılığıyla amino asitlere çevrilir. Her tRNA molekülü, belirli bir kodona karşılık gelen bir antikodon taşır ve ilgili amino asiti ribozoma getirir.
- Protein Sentezi: tRNA'lar tarafından getirilen amino asitler, peptit bağları ile birbirine bağlanarak bir polipeptit zinciri oluşturur. Bu polipeptit zinciri, daha sonra katlanarak işlevsel bir protein haline gelir.
Önemli Kavramlar: